ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
313
BUGUNGI KUNDA TA’LIMDA BOSHQARUV JARAYONLARINI
OPTIMALLASHTIRISHNING AHAMIYATI
Yodgorov Ibodulla Yaqub o‘g‘li
Oriental universiteti
"Ta’lim menejmenti" yo‘nalishi
Magistranti.
Annotatsiya:
Ushbu
maqolada
ta’lim
muassasalarida
boshqaruv
jarayonlarini
optimallashtirishning ahamiyati, zamonaviy yondashuvlar va innovatsion texnologiyalarning roli
tahlil qilinadi. Samarali boshqaruv tizimi ta’lim sifatini oshirish, resurslardan oqilona
foydalanish va muassasalarning raqobatbardoshligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shuningdek,
maqolada avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarining afzalliklari va ulardan foydalanish
bo‘yicha amaliy tavsiyalar keltiriladi.
Kalit
so‘zlar:
ta’lim
boshqaruvi,
optimallashtirish,
innovatsion
texnologiyalar,
avtomatlashtirilgan tizimlar, raqobatbardoshlik, samarali boshqaruv, strategik rivojlanish.
Har bir ishning tub-tubida ilm, tajriba yotadi. Kishi dunyoga kelibdiki, u hayoti mobaynida faqat
va faqat ilmu-hunar o‘rganadi. Shu davr mobaynida inson ta’lim olish jarayonini boshdan
kechiradi.Dastlabki ta’limni albatta jamiyatning ustuni bo‘lmish oilada oladi, vaqt o‘tishi bilan
bog‘chaga, maktabga,oliy ta’limga va shu ketma-ketlikda davom ettiraveradi.Ushbu maqolada
ta’limning hayotimizda tutgan o‘rni qay darajada ekanligi, bugungi kunda ham yurtboshimiz
tomonlaridan yilning shu triqa nomlanganligi, talim jarayonlari davomida o‘qituvchi va
murabbiylar tomonidan berilayotgan sifatli ta’lim jarayonlari, davlatning ta’lim sifatiga qay
darajada e’tibor berayotganligi keng qamrovli tarzda yoritib berilgan.
Avvalombor juda ham ko‘pchiligimizni maktab nega kerak yoki bo‘lmasa insonga o‘qiotuvchi
nega kerak kabi ba’zi bir savollar hayotimizda juda ham ko‘plab uchrab turadi. Ba’zi bir kishilar
esa, ta’limni hayotning o‘zi bersa, bizga ortiqcha yugura-yugur ne kerak deya ta’kidlashadi. Har
bir inson bu yorug‘ olamga kelibdiki, tug‘ilganidan toki vafot etgunga qadar ilmu- hunar
o‘rganadi. Inson zoti tug‘ilibdiki, dastlabki ta’lim tarbiyani jamiyatning asosiy bo‘g‘ini bo‘lmish
oilada ota-onasi orqali oladi. Oz muncha vaqt o‘tgach esa ota-onalar o‘z farzandlarini
boshlang‘ich ta’limning dastlabki ko‘nikmalarini beruvchi dargoh maktabgacha ta’lim
muassasalariga joylashtirishadi. U yerda inson o‘zi uchun bilimlarining dastlabki ko‘nikmalarini
ola boshlaydi. Ya’ni qanday, yozish, chizish, hisoblash, o‘qish va shu kabi mashg‘ulotlarni. Bola
maktab yoshiga yetgach o‘rta ta’limga kirib kela boshlaydi. Ko‘pchilikda kuzatiladigan bir holat
maktabga ilk bor borgandan so‘ng boshqa bir olamga tushib qolganday bo‘lib qoladi. Chunki u
yerda barcha ishlar o‘zining vaqti soati bilan kechadi. O‘n bir yillik ta’limni tugatgach har kim
o‘z yo‘lini tanlaydi kimdir yigitlar ba’zilari harbiy xizmatga, ba’zilari esa oliy ta’limga yo‘l
oladilar.Oliy ta’lim erta bir kun kim bo‘lib chiqishimizni belgilab beradi.
Ta’lim-bilim berish, malaka va ko‘nikmalar hosil qilish jarayoni, kishini hayotga va mehnatga
tayyorlashning asosiy vositasi. Ta’lim jarayonida ma’lumot olinadi va tarbiya amalga oshiriladi.
Ta’lim tor ma’noda o‘qitish tushunchasini anglatadi. Lekin u turli xil turdagi o‘quv
muassasalarida emas balki oila va boshqa sohalarda ham ma’lumot berish jarayonini ham
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
314
bildiradi. "Hammamizga ayonki, taraqqiyotning tamal toshi ham, mamlakatni qudratli, millatni
buyuk qiladigan kuch ham bu — ilm-fan, ta’lim va tarbiyadir. Ertangi kunimiz, Vatanimizning
yorug‘ istiqboli, birinchi navbatda, ta’lim tizimi va farzandlarimizga berayotgan tarbiyamiz bilan
chambarchas bog‘liq" - Shavkat Mirziyoyev. Ta’lim har bir millatning ko‘zgusidir. Inson hayoti
davomida doimo bilim olishga intiladi. Bilim olish mobaynida turli xil to‘siqlarga,
qiyinchiliklarga duch keladi. Lekin zamonaviylashib borayotgan turmush tarzimizda bilim olish
uchun barcha sharoitlar mujassam. O‘tmishda ta’lim sohasida bugungi kungidek imkoniyatlar
mavjud bolmagan lekin ajdodlarimiz ta’lim olishni uddalaganlar.
Ta’lim tizimi jamiyatning taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi. Ushbu tizimning samarali ishlashi
boshqaruv jarayonlarining to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligi bilan bevosita bog‘liq. Zamonaviy ta’lim
muassasalari raqobatbardosh muhitda faoliyat yuritayotganligi sababli, boshqaruv tizimini
optimallashtirish dolzarb masala hisoblanadi.
Bugungi kunda ma’lumki ta’lim tashkilotlarini boshqarish bilan dolzarb muammolar yuzaga
kelgan. Ta’lim sifatini oshirish uchun e’tiborni avvalo tizimga qaratish kerak.
Ta’limda boshqaruvga doir mummolarning vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri ,
jamiyat hamda iqtisodiyotning keskin o‘zgarib borishida. Qisqa qilib aytganda zamonaviy
sharoitda eskicha boshqaruv tizimi bilan qolib ketish bu eng asosiy va katta muammolardan biri.
Yuqoridagi muammolarni bartaraf etish uchun dastlab boshqarish sohasida malaka oshirish yoki
kadrlarni qayta tayyorlashdan o‘tkazish kerak.
Ta’lim sifatini oshirish uchun e’tiborni avvalo tizimga qaratish kerak. Ta’limda boshqaruvga
doir mummolarning vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri, jamiyat hamda iqtisodiyotning
keskin o‘zgarib borishida.
Boshqaruv — bu tizimni shakllantirish va rivojlantirish maqsadida uni sifatini ta’minlash,
tartibga solish uchun ta’sir etishdir.
Amerikacha boshqaruvda — tashabbuskorlik, yuqori kasbiy tayyorgarlik, taslikilotchilik,
ishchanlik;
Yaponcha boshqaruvda — har bir xodimga g‘amxo‘rlik, ishlab chiqarishning ijtimoiy xavfsizligi,
shakllanish istagi, icliki go‘zallik;
Fransuzcha boshqaruvda—boshqaruv tizimini shakllantirish uchun insoniy madaniyat, yuqori
darajadagi aloqadorlik madaniyati, milliy, tarixiy.
madaniy an’ana elementlaridan foydalanish.
Menejment - bu inglizcha so‘z bo‘lib, ingliz tilining Oksford lug‘atida berilgan ta’rifga binoan u:
- boshqaruv hokimiyati vasan’ati;
- resurslarni boshqarish bo‘yicha a’lohida mohirlik va ma’muriy ko‘nikmalar tushuniladi.
Pedagogik tizimni boshqarishning asosiy prinsiplariga quyidagilar kiradi:
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
315
- boshqaruvni demaratizatsiyalashtirish va insonparvarlashtirish;
- boshqarishni tizimliligi va yagonaliligi;
- boshqarishda markaz va hudud uyg‘unligi;
- boshqaruvda yakka boshqaruv va jamoatchilik uyg‘unligi;
- boshqaruvni ilmiy asoslanganligi;
- boshqarishda ma’lumotlarni to‘liqligi va haqqoniyligi.
Boshqaruvning ilmiy asoslanganligi prinsipi. Ushbu prinsip boshqaruv tizimini boshqamv
fanining so‘nggi yutuqlari asosida tashkil etishni ifodalaydi. Rahbar pedagogik tizim va jamiyat
rivojlanishining obyektik tendensiyalarini,
qonuniyatlarini tushunishi va hisobga olishi zarur. Boshqaruvni ilmiy asoslanganligi prinsipiga
amal qilish pedagogik tizimni boshqarish holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘liqligiga va
ishonchliligiga bog‘liq.
Xususan bugungi zamon talablariga ko‘ra ta’lim muassasasini boshqarish aslida murakkab
jarayon hisoblanadi. Muammolarni yechimini quyidaga fikrlar bilan yechish mumkin:
- Boshqaruvning tarkibiy qisimlari, maqsad va vazifalarini tog‘ri tanlash;
- Bugungi kunga qadar erishilgan yutuqlarni o‘rganib chiqish va tahlil qilish;
- Kelgusida qilinadigan ishlarni rejalashtirish;
- Ta’lim va tarbiya darajasini oshirishning zamonaviy usullarini tashkil qilish;
- Jamiyatimizda tubdan isloh qilingan ta’lim tizimini yaratish;
Avvalo boshqaruv ma’lum bir maqsadga qaratilgan bo‘lishi kerak. Insonning har qanday
faoliyatining yo‘nalishini, xarakterini uning ko‘zlagan maqsadi belgilaydi. Maqsad esa huddi
qonundek ong ostiga ta’sir qilib, harakatning sifatini va usulini belgilaydi. Demak ko‘rinib
turibdiki boshqarish ham inson faoliyatining o‘ziga xos sohasidir. Yuqoridagi fikirlarning
mohiyati shundaki, boshqarishda maqsadni to‘g‘ri, aniq belgilash uning natijasining samarador
va yuqori bo‘lishiga turtki bo‘ladi.
1
Amonov A. "Ta’lim menejmenti va zamonaviy boshqaruv tizimlari". Toshkent, 2022.
2
Karimova S. "Ta’limda innovatsion texnologiyalarni joriy etishning dolzarb masalalari". Samarqand, 2023.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
316
Boshqarish vazifasi mohiyatli zaruriy, takrorlanuvchi xarakatlar majmui bo‘lib, yagona mazmun
va maqsadga qaratilgan. Bunda boshqarish faoliyati birbiriga bog‘liq va alohida vazifalarni o‘z
ichiga oladi bunda boshqarish vazifalari rejalashtirish, tartibga solish, tashkil etish, sozlash,
muvofiqlashtirish, nazorat, rag‘batlantirish, izlash, faollashtirish, hisob-kitob kabi harakatlar
orqali amalga oshiriladi. Boshqarish vazifalarini amalga oshirish uchun ta’lim muassasasida
boshqarish tizimini tashkil etiladi. Bu asosan boshqarish sub’ekti direktor oliy o‘quv yurtlarida
esa rektor o‘z navbatida boshqarish bo‘g‘inlarini tashkil etadi. Shu bo‘g‘inlar orqali u
boshqarish ob’ektiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu ta’sir mavjud ob’ekt rivojlanishini tezlashtirishga
xizmat qiladi. Yuqorida aytilganidek, boshqarish sub’ektlar faoliyatining harakatlari majmui
bo‘lib, har xil vazifalarni ado etish hisoblanadi.
Ta’lim muassasalari faoliyatini maqsadli boshqarish yosh avlod tarbiyasida, o‘quv-uslubiy
faoliyatni modernizatsiyalash hamda innovatsion
texnologiyalarni joriy qilishda muhim
ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda yangi o‘sib kelayotgan avlodning ta’lim sohasida tashkil
etilgan zamonaviy moddiytexnik bazasidan unumli foydalanishni ta’minlash, oliy va o‘rta
maxsus ta’limi tizimidagi yo‘nalishlar va mutaxassislar bo‘yicha davlat ta’lim standartlari,
o‘quv dasturlari, o‘quv-metodik adabiyotlarni qayta ko‘rib chiqish va takomillashtirish borasida
ko‘plab ishlar amalga oshirildi.
Ta’limda boshqaruv tizimini optimallashtirishning zarurati. Ta’lim muassasalarining
samaradorligini oshirish uchun boshqaruv jarayonlarini modernizatsiya qilish talab etiladi.
Bunda quyidagi jihatlar muhim rol o‘ynaydi:
Axborot texnologiyalaridan foydalanish – Elektron hujjat aylanishi va avtomatlashtirilgan
boshqaruv tizimlari boshqaruv jarayonlarini tezlashtiradi.
Kadrlar boshqaruvini takomillashtirish – O‘qituvchilar va rahbarlarning malakasini oshirish,
ularni yangi yondashuvlarga moslashtirish.
Resurslardan samarali foydalanish – Byudjet mablag‘lari va moddiy-texnik bazani oqilona
boshqarish.
2. Innovatsion texnologiyalarning ta’lim boshqaruvidagi roli
So‘nggi yillarda ta’lim muassasalarida Big Data, sun’iy intellekt, blokcheyn, bulut
texnologiyalari kabi innovatsion yondashuvlardan foydalanish rivojlanmoqda. Ushbu
texnologiyalar ta’lim jarayonlarini boshqarishda quyidagi afzalliklarni taqdim etadi:
Talabalarning o‘zlashtirish darajasini kuzatish va prognoz qilish.
O‘quv jarayonini individuallashtirish va moslashuvchan boshqarish.
Boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirish orqali inson omilini kamaytirish.
3. Ta’lim muassasalarida boshqaruvni optimallashtirish bo‘yicha tavsiyalar
Elektron boshqaruv tizimlarini joriy etish – masofaviy ta’lim platformalari va CRM tizimlaridan
foydalanish.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
317
Boshqaruv kadrlarini qayta tayyorlash – innovatsion menejment bo‘yicha kurslarni joriy qilish.
Tahliliy yondashuv asosida qaror qabul qilish – statistik ma’lumotlarga asoslangan boshqaruv
mexanizmlarini rivojlantirish.
Xulosa qilib aytganda, ta’limda boshqaruv jarayonlarini optimallashtirish ta’lim sifatini oshirish,
resurslardan samarali foydalanish va muassasalarning raqobatbardoshligini ta’minlashga xizmat
qiladi. Zamonaviy texnologiyalar va innovatsion boshqaruv yondashuvlari bu jarayonda muhim
rol o‘ynaydi. Shu boisdan, ta’lim muassasalari boshqaruvni takomillashtirishga alohida e’tibor
qaratishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Amonov A. "Ta’lim menejmenti va zamonaviy boshqaruv tizimlari". Toshkent, 2022.
2.
Karimova S. "Ta’limda innovatsion texnologiyalarni joriy etishning dolzarb masalalari".
Samarqand, 2023.
3.
UNESCO. "Education Management and Digitalization Trends". Paris, 2024.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Ta’lim tizimini rivojlantirish strategiyasi
to‘g‘risida"gi qarori, 2023.
5.
World Bank. "Modern Education Systems and Strategic Management". Washington,
2024.
