ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
308
,,TIME MANAGEMENT” ASOSIDA MAKTAB DIREKTORLARINING BOSHQARUV
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Sanaqulova E’zoza Shavkatjon qizi
Oriental universiteti
,,Ta'lim menejmenti’’ yo‘nalishi
Magistranti.
Annotatsiya:
Ushbu maqolada maktab direktorlarining boshqaruv samaradorligini oshirishda
“Time Management” konsepsiyasining ahamiyati tahlil qilinadi. Maktab rahbarlarining samarali
vaqtni rejalashtirish ko‘nikmalari ta’lim jarayonini yaxshilash va tashkilotning strategik
maqsadlariga erishish imkoniyatlarini kengaytiradi. Tadqiqot davomida vaqtni boshqarishning
zamonaviy usullari, ularning samaradorligi va amaliy qo‘llanilishi o‘rganiladi. Shuningdek,
maktab direktorlarining vaqtni to‘g‘ri taqsimlash orqali ta’lim sifatini oshirishga ta’siri
muhokama qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Time management, maktab direktori, boshqaruv samaradorligi, ta’lim tizimi,
vaqtni boshqarish, rejalashtirish, strategik maqsadlar.
Bugungi kunda tezlik bilan rivojlanib borayotgan zamonda insonlarda vaqt yetishmasligidan
ko‘plab norizo bo‘lishadi. Albatta bu, ta’lim muassasalari rahbarlari begona emas. Ular o‘z
faoliyatida samaradorlikni oshirish va vaqtni oqilona boshqarish muammosi bilan duch
kelmoqdalar.
Umumta’lim maktablari rahbarlari vaqtni boshqarish qobiliyatini rivojlantirish orqali o‘zlarining
boshqaruv jarayonlarini samarali tashkil etishlari mumkin. Shundan kelib chiqib aytishimiz
mumkinki, ,,time menejment’’ nazariyasining asosiy tamoyillarini o‘rganish va unga amal qilish
maktab rahbarlari uchun niyohatda ahamiyatlidir.
,,Time menejment’’ nazariyalarini maktab rahbarlari faoliyatiga integratsiya qilish ularning
tashkiliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga, qaror qabul qilish jarayonlarini yaxshilashga va ta’lim
sifatini oshirishga xizmat qiladi. Shu sababli, ushbu mavzu ilmiy va amaliy jihatdan muhimdir.
Demak, biz oldin ,,Time menejment’’ nazariyasining asosiy tamoyillari bilan tanishib o‘tamiz.
Time menejment – bu vaqt resurslarini rejalashtirish va boshqarish san’ati bo‘lib, shaxsiy va
kasbiy faoliyatda samaradorlikni oshirishga yordam beradi. Uning asosiy tamoyillari
quyidagilardan iborat:
Birinchidan, time menejmentga amal qilish uchun maqsadni aniqlash va ustuvorliklarni
belgilash lozim bo‘ladi. Vaqtni samarali taqsimlash uchun aniq maqsad va ustuvor vazifalarni
belgilash.
Ikkinchidan, rejalashtirish va tartib-intizomga rioya qilish ya’ni, har kunlik, haftalik va oylik
rejalashtirish orqali samaradorlikni oshirish mumkin.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
309
Keyingi qadam, delegatsiya qilish. Bunda rahbar barcha vazifalarni mustaqil bajarish o‘rniga,
ularni xodimlarga taqsimlashi lozim hisoblanadi.
To‘rtinchidan, ish jarayonlarini optimallashtirish orqali maktab rahbarlari mehnat unumdorligini
oshirish uchun zamonaviy boshqaruv texnologiyalaridan foydalanishlari lozim.
Oxirgi qadam, chalg‘ituvchi omillarni kamaytirish – vaqtni befoyda sarflashga olib keladigan
omillarni minimallashtirish lozim, shundagina ish unumdorligining oshirishga yordam beradi.
,,Time menejment’’ nazariyasining asosiy tamoyillarini maktab rahbarlari faoliyatiga tatbiq
etishlari mumkin. Zamonaviy time menejment yondashuvlari Eisenhower matritsasi, Pomodoro
texnikasi, SMART maqsad belgilash, GTD – Getting Things Done usullari orqali maktab
boshqaruvida samarali qo‘llaniladi. Boshqaruv samaradorligini oshirish uchun klassik va
zamonaviy time menejment modellari maktab rahbarlari faoliyatiga qanday moslashtirilishi
mumkinligi tahlil qilinadi.
Maktab rahbarlari tomonidan samarali time menejment strategiyalarining qo‘llanilishi ularning
boshqaruv samaradorligini oshiradi va ta’lim jarayonining sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ta’lim
muassasasida tizimli time menejment tamoyillarining joriy etilishi o‘qituvchilar va boshqa
xodimlarning ish samaradorligini oshiradi.
Shuningdek, vaqtni boshqarish ish joyidagi muhim mahoratdir. Bu unumdorlikka erishish,
stressni kamaytirish va sog‘lom ish va hayot muvozanatini saqlash uchun zarurdir. Bugungi
tezkor ish muhitida vaqtni samarali boshqarish muvaffaqiyat va charchash o‘rtasidagi farq
bo‘lishi mumkin.
Zamonaviy umumiy ta’lim tizimi samarali boshqaruv qarorlarini talab qiladigan ko‘plab
muammolarga duch kelmoqda. Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi, ijtimoiyiqtisodiy
sohadagi o‘zgarishlar va ta’lim sifatiga qo‘yiladigan talablar ortib borayotgan bir sharoitda
umumta’lim maktablari rahbarlari ta’lim muassasalarining muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va
rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ta’lim muassasalarida samarali
boshqaruv nafaqat qulay o‘quv muhitini yaratishga yordam beradi, balki o‘quv natijalariga,
professor-o‘qituvchilarning kasbiy o‘sishiga va o‘quv jarayonining barcha ishtirokchilarining
qoniqish darajasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Maktablarda boshqaruvga ta’sir etuvchi asosiy omillar tashkiliy tuzilmani optimallashtirish,
o‘qituvchilarni rag‘batlantirish va rag‘batlantirish tizimini takomillashtirish, pedagogik
boshqaruvning zamonaviy usullarini joriy etish va resurslarning oqilona taqsimlanishini
ta’minlashdan iborat. Biroq, bu sohalarda yuqori ko‘rsatkichlarga erishish boshqaruv qarorlari
samaradorligini oshirishga qaratilgan kompleks va tizimli yondashuvni talab qiladi.
Mavzuning dolzarbligi umumiy ta’limning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga oladigan va
maktab samaradorligini oshirishga qaratilgan boshqaruv jarayonlarini takomillashtirish zarurati
bilan bog‘liq.
Umumta’lim maktablarida boshqaruv samaradorligini oshirishni o‘rganish jarayonida boshqaruv
jarayonlarini har tomonlama tahlil qilish va ularning samaradorligini baholashga qaratilgan turli
usullar qo‘llaniladi.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
310
So‘rov va intervyu usuli. Maktablarda boshqaruv jarayonlarining hozirgi holati to‘g‘risida
to‘plash uchun ta’lim muassasalari rahbarlari, o‘qituvchilari va xodimlari bilan suhbatlar va
suhbatlar usullari qo‘llaniladi. Bu usul ularning mavjud muammolar va boshqaruvni
takomillashtirish imkoniyatlari haqidagi fikrlarini aniqlash imkonini beradi.
Kuzatish usuli. Umumta’lim maktablarida boshqaruv jarayonlarini monitoring qilish
boshqaruvning turli usullari amalda qanday qo‘llanilishini aniq ko‘rishga yordam beradi. Bu usul,
shuningdek, menejmentning jamoa va talabalar bilan qanday munosabatda bo‘lishini, boshqaruv
qarorlari qanday qabul qilinishini va ma’suliyat qanday taqsimlanishini aniqlash imkonini beradi.
Hujjatlarni tahlil qilish. Maktablarning ichki hujjatlarini, shu jumladan qoidalar, ko‘rsatmalar,
buyruqlar va hisobotlarni o‘rganish mavjud boshqaruv tuzilmasi va nazorat usullarini yaxshiroq
tushunish imkonini beradi. Bunday hujjatlarni tahlil qilish joriy boshqaruv jarayonlarining
me’yoriy talablarga muvofiqligini aniqlashga va takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlashga
yordam beradi.
Qiyosiy tahlil. Turli maktablar o‘rtasida boshqaruv usullari va natijalarini qiyosiy tahlil qilish
boshqa muassasalarda moslashtirilishi va qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan samarali aniqlash
imkonini beradi. Ushbu usul turli boshqaruv strategiyalarining ta’lim natijalariga ta’sirini va
o‘qituvchilar jamoasining ishtiroki darajasini aniqlashga yordam beradi.
Tadqiqot usullariga kompleks yondashuvdan foydalanish umumta’lim maktablarida boshqaruv
samaradorligini baholash va yaxshilashga yordam beradigan turli xil ma’lumotlarni olish
imkonini beradi.
Maktab direktori ta’lim jarayonining samaradorligini ta’minlovchi asosiy shaxs bo‘lib, uning
vaqtni samarali boshqarishi butun ta’lim muassasasining muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir
ko‘rsatadi. Bugungi tezkor rivojlanayotgan dunyoda vaqtni to‘g‘ri rejalashtirish maktab
boshqaruvining ajralmas qismi hisoblanadi. “Time Management” konsepsiyasi esa bu borada
samaradorlikni oshirish uchun muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Maktab direktorining boshqaruv jarayonlarida vaqtni to‘g‘ri taqsimlash qobiliyati quyidagi
jihatlarda muhim ahamiyat kasb etadi:
Strategik rejalashtirish – maktabning uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun vaqtni
optimal taqsimlash.
Vazifalarni delegatsiya qilish – ortiqcha yuklamadan qochish va xodimlarning samarali
ishlashini ta’minlash.
Ustuvorliklarni belgilash – muhim vazifalarni aniqlash va ularga ko‘proq e’tibor qaratish.
Vaqtni samarali tashkil etish – ortiqcha vaqt sarflaydigan omillarni kamaytirish va
unumdorlikni oshirish.
Maktab rahbarlari uchun eng samarali vaqtni boshqarish usullari quyidagilardan iborat:
Eisenhower matritsasi – ishlarni shoshilinch va muhimlik darajasiga qarab ajratish.
Pomodoro texnikasi – vaqtni qisqa segmentlarga bo‘lib, yuqori diqqat bilan ishlash.
GTD (Getting Things Done) – vazifalarni to‘g‘ri rejalashtirish va bajarish.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
311
80/20 qoidasi (Pareto printsipi) – muhim natijalarga olib keladigan asosiy faoliyatlarga
ko‘proq e’tibor qaratish.
Maktab direktori uchun samarali vaqtni boshqarish quyidagi natijalarga olib keladi:
O‘qituvchilar va xodimlar ish faoliyatining yaxshilanishi.
O‘quv jarayonining yanada sifatli tashkil etilishi.
Maktabning umumiy boshqaruv tizimidagi samaradorlikning oshishi.
Stress darajasining kamayishi va qaror qabul qilish jarayonining yaxshilanishi.
Shuni ham aytish joizki, Umumta’lim maktablarida boshqaruv samaradorligini oshirishga
qaratilgan tadqiqotlar natijasida boshqaruv jarayonlari samaradorligi va ta’lim muassasalarining
umumiy faoliyatiga ta’sir etuvchi bir qancha asosiy jihatlar aniqlandi.
Birinchidan, tahlil shuni ko‘rsatdiki, boshqaruv samaradorligi bevosita menejerlarning kasbiy
malakasi darajasiga bog‘liq. Ma’muriyat o‘qituvchilarni boshqarish va strategik rejalashtirish
kabi zamonaviy boshqaruv usullarini qo‘llaydigan maktablar o‘quv va ta’lim faoliyatida yaxshi
natijalarni ko‘rsatmoqda. Malaka oshirish kurslarini tamomlagan menejerlar o‘quv jarayonini
yaxshiroq tashkil qiladi, xodimlar o‘rtasida mas’uliyat taqsimotini optimallashtiradi va
resurslardan samaraliroq foydalanadi.
Ikkinchidan, o‘qituvchilar bilan o‘tkazilgan so‘rovlar va suhbatlar natijalariga ko‘ra, jamoaning
ishtiroki va motivatsiyasi muhim ro‘l o‘ynashi aniqlandi. Rahbariyat o‘qituvchilarning
malakasini oshirishni faol qo‘llab-quvvatlasa, ularning malakasini oshirish va mehnatga
rag‘batlantirish uchun shart-sharoit yaratilsa, qoniqish va mahsuldorlik darajasi yuqori bo‘ladi.
Moddiy va nomoddiy rag‘batlantirishni o‘z ichiga olgan samarali motivatsion tizim o‘qituvchilar
faoliyatini takomillashtirish va o‘quv jarayoni sifatini oshirishga xizmat qilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, maktab direktorining vaqtni boshqarish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi ta’lim
jarayonining umumiy samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy boshqaruv
texnologiyalaridan foydalanish maktab rahbarlariga o‘z faoliyatini optimallashtirish va yuqori
natijalarga erishish imkoniyatini yaratadi. Shu bois, maktab direktorlariga “Time Management”
tamoyillarini amaliyotga tatbiq etish tavsiya etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Allen, D. (2001). Getting Things Done: The Art of Stress-Free Productivity. Penguin
Books.
2.
Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2019). Organizational Behavior. Pearson.
3.
Abdullaev, R. A. ,,Ta’lim muassasalarini boshqarishga zamonaviy yondashuvlar’’. – M.:
Pedagogika hamjamiyati, 2020 yil.
4.
Nazarova, V. IN. ,,Ta’limda zamonaviy boshqaruv texnologiyalari’’. – Sankt-Peterburg:
Piter, 2022 yil.
1
Алиев, В. И. ,,Эффективность управления школой: теория и практика’’.– СПб.: Наука, 2019
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
312
5.
Алиев, В. И. ,,Эффективность управления школой: теория и практика’’.– СПб.:
Наука, 2019
