ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
300
TA‘LIM MENEJMENTIDA KREATIVLIK VA KASBIY KOMPETENSIYANI
SHAKLLANTIRISH
Samukova Guzal Rustambek qizi
Oriental universiteti
“Ta`lim menejmenti” magistranti
Annotatsiya:
Hozirda Respublikamizning barcha sohalarida bo‘lgani kabi ta’lim borasida ham
katta islohotlarni amalga oshirilmoqda. Maqolada ta’limni boshqarishning zamonaviy usullari,
ta‘lim menejmentida kreativlik va kasbiy kompetensiyani shakllantirish masalalari yoritilgan.
Kalit
so‘zlar:
Ta‘lim,
menejment,
ta‘lim
menejmenti
boshqaruv
qarorlari,
rahbarlik,kreativlik,kasbiy kompetensiya ,uzluksiz ta‘lim, ta‘lim turlari.
Taʼlim - tarbiya tizimini sifat jihatidan butunlay yangi bosqichga ko‘tarish diqqatimizning
markazida bo‘lishi zarur. Аgar biz o‘z vaqtida uzoqni ko‘zlab katta hayotga kirib kelayotgan
yoshlarimizning chuqur bilim va kasb hunar egallashi uchun zamin yaratmasak, ularni zamon
talab qiladigan mutaxassislar etib tayyorlamasak bugungi kunda dunyoni qamrab olgan
moliyaviy-iqtisodiy inqiroz davrida yurtimizda tinchlikni saqlab, iqtisodiyotimizning barqaror
o‘sish surʼatini taʼminlashga, ayni shunday og‘ir sharoitda xalqimiz hayotining tobora
yuksalishiga erisha olmaymiz.
Ta’lim menejmenti – boshqaruv san’ati sifatida. Menejment so‘zi inglizcha so‘zdan olingan
bo‘lib, boshqaruvni tashkil etish, boshqaruv hokimiyati, rahbarlik qilish, rejalashtirish, tartibga
solish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish kabi ma‘nolarni anglatadi. Menejment ko‘zlangan
maqsadlarga erishish uchun faoliyatni, ya’ni insonlar yoki ularning guruhlari faoliyatini
muvofiqlashtirish hamda boshqarish usullari, shakllari va vositalari majmuidir.
Ta’lim-tarbiya jarayonini ilmiy asosda tashkil etish, uni rivojlantirib va takomillashtirib borish
ilg‘or pedagogik tajribalarni, yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga
tatbiq etish, fan va texnika yutuqlaridan amaliyotda foydalanish kabi vazifalar barcha ta’lim
muassasalari uchun zarur bo‘lib, bular ma’lum bir muddatni belgilamaydi, chunki qanchalik tez
o‘zlashtirilsa shuncha yaxshi samara beradi. Bunday ishlarni rejalashtirishda rahbarlar butun bir
jamoa a’zolarining faoliyatini tahlil qilgan holda, mazkur vazifalar kim tomonidan qachon va
qanday qilib amalga oshiriladi, bular qancha vaqt talab qiladi, bu ishlarni amalga oshirish uchun
qanday shart-sharoitlar zarur, mazkur yo‘nalishda boshqa ta’lim muassasalari qanaqa tajribalarga
ega kabi qator savollarga javob topgan holda amalga oshirishlari maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Amerikalik pedagog Patti Drepeau tomonidan pedagoglarning kreativlik sifatlarini
rivojlantirishning 4 yo‘lini ko‘rsatilgan.
1-yo‘l: kreativ fikrlash ko‘nikmasini shakllantirish.
Bunda asosiy urg‘u kreativ fikrlash
ko‘nikmalarini shakllantirish asosida e’tibor markazida bo‘lib, talabalar tayanch so‘zlar
yordamida kreativ xarakterdagi harakatlarning mohiyatini ifodalashga qaratilgan. Xususan,
talabalar kreativ fikrlash ko‘nikmasini samarali shakllantirish maqsadida talabalarga ularni
fikrlashga undovchi savollar tarkibidan zarur so‘zlarning ma’nolariga e’tibor qaratiladi. Masalan,
“Didaktika” o‘qitish o‘qitish nazariyasi sifatida pedagogik texnologiya, o‘qitish texnologiyasi,
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
301
ta’lim texnologiyasi, ularning mazmuni bir fikrni ifodalaydi, talaba xohlagan tayanch so‘zni o‘z
fikrida ifodalashi mumkin. O‘qituvchi savollar beradi: “fikrni mantiqan ifodalang!”, “tasavvur
qiling va ulardan o‘z maqsadingizda foydalaning!”. Talablar o‘qituvchi rahbarligida kreativlik
ko‘nikmalarini o‘zlashtirishlari egallab, “kreativlik xaritasi”dan foydalanishlari mumkin.
2-yo‘l: amaliy kreativ harakat ko‘nikmalarini shakllantirish.
Pedagoglar talaba-yoshlarda
kreativ harakat ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishda ko‘rsatmali metod va
vositalardan foydalaniladi. Bu o‘rinda savollardan foydalanish faqat qisqa muddatda yordam
berishi mumkin, biroq talablarda interfaollik va kirishimlilikni rivojlantirmaydi.
3-yo‘l: faqat faoliyat jarayonlarini tashkil etish.
Mazkur yo‘l talabalarni muammoni yechish
va innovatsion g‘oyalarni ilgari surish jarayonida kreativ, ijodiy fikrlashga urg‘u beradi. Mazkur
jarayonlarda kreativ metod va usullari faol qo‘llanmasida kreativ fikrlash yuz beradi. Masalan,
“Didaktika” tushunchalari bilim, ko‘nikma, malaka va boshqa kategoriyalar bo‘yicha
topshiriqlar bajarilar ekan, talabalar bu tushunchalar o‘rtasida o‘zaro bog‘lanish borligi haqida
fikr yuritadilar va turli didaktik muammolar tahlil qilinadi. Natijada bu jarayonda ko‘p
tomonlama fikrlash, mushohada yuritishga yo‘l ochadi.
4-yo‘l: kreativ mahsulot (ishlanmalar)da foydalanish.
Bu yo‘lni tutishda pedagog talabalarga
“Didaktikaning ta’limdagi o‘rni” mavzusida “Power Point” dasturi yordamida prezentatsiya
(taqdimot) tayyorlab, topshiriqni bajargan holda yangilik yaratish mumkin. Taqdimotni
tayyorlash jarayonida talabalarda kreativ yondashuv ko‘nikmalari faol rivojlanadi.
Pedagog kompetentligida kreativlikni tashkil etish.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev 2019-yil 23-avgustdagi xalq ta’limi
tizimi xodimlari bilan bo‘lgan telemuloqotda quyidagicha fikrlarni bildirganlar: “Hozirgi zamon
o‘qituvchisining asosiy vazifalaridan biri – kasbiy kompetentligi va intellektual salohiyatining
yuqoriligi, sadoqatliligi, g‘oyaviy e’tiqodligi va o‘z kasbini sevishidir. Bu fazilatlar pedagoglarni
boshqa kasb egalaridan ajratib turadi”. Bugungi talaba-yoshlarda kreativlikni shakllantirish
uchun bugungi pedagog namunaviy intellektga ega bo‘lishi, zamonaviy ta’lim-tarbiya
qonuniyatlarini mukammal bilishi va shu asosda o‘z kasbi bilan bog‘liq ijodkorlik qilish
qobiliyatiga ega bo‘lishi lozim. Bugungi professor o‘qituvchi o‘z shogirdlariga Vatanga sadoqat,
mehr-oqibatlilik, mas’uliyatlilik, tolerantlik, huquqiy maslahat, innovatsion fikrlash,
mehnatsevarlik kabi insoniy fazilatlarni shakllantirishi bilan bir qatorda mantiqiy fikrlashga
odatlantirish va ijod qilishni o‘rgatishi kerak bo‘ladi. Bo‘lajak pedagoglarga kreativlik bo‘yicha
ijodiy faoliyat turlarini shakllantirish quyidagicha bo‘ladi.
Kreativlik quyidagi faoliyatni qamrab oladi:
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
302
Akmeolgik
yondashuv
Kreativ
yondashuv
Akseolo
gik
yondas
huv
Refleksiv
yondas
huv
Tadqiqotchi A.Nosirov rahbarlik menejmentida kompetentsiyani muhimligini taʼkidlab o‘z
fikrlarini boshqarishda quyidagi qobiliyat kompetentsiyalari orqali izohlagan;
1.
Standart kompetentsiya ushbu yaʼni faoliyatga oid innovatsion vazifalarni belgilab olishi
qobiliyatidir;
2.
Asosiy kompetentsiya – ushbu faoliyatga oid innovatsion vazifalarni belgilash olish
qobiliyati;
3.
Yetarli kompetentsiya kasb faoliyatining yangi turlarini yarata olish qobiliyati;
4.
Kasbiy kompetentsiya – pedagogika va psixologiyaga oid bilimlarga ega bo‘lish, o‘z
ustida ishlash o‘quvchilarda motivatsiyani shakllantirishdan iborat, deb ta’kidlaydi
Tadqiqotchi Temurov D. - taʼlim muassasasi boshqaruviga oid bilimlarni o‘zlashtirishni amaliy
faoliyatiga qo‘llash bo‘yicha quyidagi tamoyillarni tavsiya qiladi:
1.
Ong va faoliyat birligi. Ushbu tamoyil rahbarning taʼlim muassasasi boshqaruviga oid
bilimlarni o‘zlashtirishni va amaliy faoliyatda qo‘llashi.
2.
Taʼlim muassasasini boshqarishning ilmiy va g‘oyaviyligi. Mazkur tamoyil boshqaruvga
yuksak g‘oyaviylik hamda ilmiy asoslangan quyidagi muvofiq boshqariladi.
3.
Taʼlim muassasalarida boshqaruvning izchil va uzviylik .Ushbu tamoyil rahbarlar
samaradorligining demokratik harakatda kasb kasb etishini anglatadi .
4.
Taʼlim muassasasida rahbar boshqaruvning gumanitar xususiyatlarga ega ekanligi.
Mazkur tamoyil ijtimoiy faoliyat negizida umum-jamiyat manfaatlari bilan shaxsiy manfaatlar
ifodalaydi.
5.
Taʼlim muassasalarini boshqarishga har tomonlama (kompleks) tizimli yondashuv.
Ushbu tamoyil o‘ziga taʼlim muassasa xodimlari bir ijtimoiy faoliyat birlashtiradi.
1
Nosirov А. Rahbarning kasbiy kompetentligi va boshqaruv madaniyati, taʼlim menejmenti .
jur 2013 yil №6, 2bet .
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
303
6.
Taʼlim muassasalarini boshqarishning muayan aniq maqsadga yo‘naltirilganligi. Mazkur
tamoyil taʼlim muassasasining ijtimoiy harakatdagi faoliyati yo‘nalishlaridan kelib chiqqan
holda harakatlarning tashkil etishi bilan izohlanadi
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. –
Toshkent: “O‘zbekiston”, 2017. – 488 b.
2.
R. X. Djurayev va S.T.Turg‘unov: Ta’lim menejmenti” T.:Voris-Nashriyot. 2006
3.
Nosirov A. Rahbarning kasbiy kompetentligi va boshqaruv madaniyat taʼlim
menejmenti . jur 2013 yil №6, 2bet .
4.
Peregudov L.V., Saidov M.X. Menedjmenti ekonomika visshego obrazovaniya. - T.:
Moliya, 2001.
5.
Sharifxo‘jaev M., Abdullaev q. Menejment. Daslik. - T.: O‘qituvchi, 2001.
6.
G‘ulomov S.S. Menejment asoslari. - T.: O‘qituvchi. 2002.
7.
Peregudov L.V.,Saidov M.X. Oliy ta’lim menejmenti va iqtisodiyoti.
T. Moliya. 2005.
2
Temirov D. Taʼlim muassalarini boshqarishda pedagogik tamoyillar uzviyligi .Taʼlim
menejmenti jur 2013 yil №6. 95-96 betlar.
