ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
264
PORTRET SAN’AT ASARLARI ORQALI INSONNING ICHKI DUNYOSINI
TUSHUNISH VA TAHLIL QILISH
TO‘LIYEVA RUXSORA YO‘LDOSHBOY QIZI
Urganch davlat pedagogika instituti Tasviriy
san‘at va muhandislik grafikasi yo‘nalishi talabasi
ANNOTATSIYA:
Ushbu maqolada portret san’ati orqali insonning ichki dunyosini tushunish
va tahlil qilish masalalari yoritilgan. Portret san’ati inson ruhiy olamini aks ettirishning muhim
vositasi bo‘lib, unda rang, yorug‘lik, mimika va kompozitsiya kabi elementlar inson shaxsiyatini
ifodalash uchun ishlatiladi. Maqolada tarixiy va zamonaviy portret san’atining o‘ziga xos
xususiyatlari, psixologik ta’siri va inson xarakterini ochib berishdagi o‘rni tahlil qilingan. Portret
san’atining inson psixologiyasiga ta’siri va uning san’at terapiyasida qo‘llanilishi ham ko‘rib
chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
portret san’ati, tasviriy san’at, inson psixologiyasi, ranglar ta’siri, mimika, san’at
terapiyasi, kompozitsiya, psixologik portret, san’at tahlili.
Kirish
Tasviriy san’at insonning his-tuyg‘ularini, ichki kechinmalarini va shaxsiy fazilatlarini
ifodalashning muhim vositalaridan biridir. Xususan, portret janri inson qiyofasi orqali uning
ruhiy olami, kayfiyati va shaxsiy xususiyatlarini aks ettirish imkonini beradi. Tarix davomida
ko‘plab rassomlar portret san’ati orqali inson xarakterini chuqur o‘rganishga harakat qilganlar.
Ushbu maqolada portret san’atining mohiyati, uning inson ichki dunyosini tushunishda tutgan
o‘rni va ta’sir kuchi tahlil qilinadi.
Portret san’ati va uning o‘ziga xos xususiyatlari
Portret – bu inson qiyofasini tasvirlash orqali uning individual xususiyatlarini ochib berishga
yo‘naltirilgan san’at janridir. Portretlar odatda quyidagi turlarga bo‘linadi:
Rasmiy portret – hukmdorlar, arboblar yoki taniqli shaxslarning rasmiy qiyofasini aks ettiruvchi
tasvirlar.
Psixologik portret – insonning ichki olami va ruhiy kechinmalarini ko‘rsatishga qaratilgan
asarlar.
Avtoportret – rassomning o‘zini tasvirlash orqali o‘z ruhiy holatini aks ettirishi.
Jamoaviy portret – bir nechta insonlarning o‘zaro aloqasi va shaxsiy xarakterlarini ochib
beruvchi san’at asarlari.
Portret yaratishda rassom rang, yorug‘lik, soyalar va kompozitsiya orqali inson qiyofasi bilan
birga uning ichki dunyosini ham ifodalaydi.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
265
Portret san’atida inson ichki dunyosini aks ettirish usullari
Portret janrining eng muhim xususiyatlaridan biri shundaki, u insonning tashqi ko‘rinishini
tasvirlash bilan birga, uning ichki holatini ham yoritadi. Rassomlar bunga turli usullar orqali
erishadilar:
Ko‘z ifodasi – inson ruhiy olamini aks ettirishning eng muhim vositalaridan biridir. Ko‘zlardagi
nigoh insonning his-tuyg‘ularini va ichki kechinmalarini ochib berishga yordam beradi.
Mimikalar va tana tili – yuz ifodalari va tananing holati inson kayfiyatini aniqlashda muhim
ahamiyatga ega.
Rang tanlovi – ranglarning uyg‘unligi yoki ziddiyati insonning ichki holatini aks ettirishga
xizmat qiladi. Masalan, sovuq ranglar tushkunlik yoki qayg‘uni, yorqin ranglar esa shodlik va
ishonchni ifodalashi mumkin.
Kompozitsiya va fon – portretning umumiy tuzilishi va fon elementlari insonning hayoti va ichki
dunyosiga oid qo‘shimcha ma’lumot berishi mumkin.
Tarixiy va zamonaviy portret san’ati
Tarix davomida portret san’ati turli davrlarda o‘ziga xos shakllarga ega bo‘ldi. Uyg‘onish
davrida Leonardo da Vinchi, Rafael, Mikelanjelo kabi rassomlar inson ruhiyatini chuqur
yorituvchi portretlar yaratganlar. Ayniqsa, Leonardo da Vinchining “Mona Liza” asari inson
ichki dunyosini aks ettirish borasida eng yuqori natijalardan biri hisoblanadi.
Barokko va Rokoko davrlarida portretlar hashamat va nafislik bilan to‘ldirildi. Rembrandt va
Diego Velaskes singari rassomlar o‘z asarlarida realizm va dramatik ifodani o‘ziga xos tarzda
ko‘rsatdilar.
Zamonaviy portret san’ati esa turli uslub va texnikalar bilan boyitilgan. Bugungi kunda raqamli
san’at va abstrakt yo‘nalishlar portret janriga yangicha yondashuvlarni olib kirmoqda.
Zamonaviy rassomlar inson ichki dunyosini nafaqat an’anaviy uslubda, balki innovatsion
texnologiyalar yordamida ham aks ettirishga harakat qilmoqdalar.
Portret san’ati va inson psixologiyasi
Portret san’ati inson psixologiyasini o‘rganishda ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Psixologlar va san’atshunoslar inson qiyofasidagi o‘zgarishlar, mimikalar va rang tanlovlari
orqali ularning ruhiy holati haqida xulosalar chiqarishlari mumkin. Portret terapiyasi esa
insonning hissiy tajribalarini tushunish va ularni ifodalashga yordam beradigan usullardan biri
sifatida keng qo‘llanilmoqda.
Bundan tashqari, san’atshunoslar va psixologlar portret san’atining insonning o‘ziga bo‘lgan
munosabatini shakllantirishdagi rolini ham o‘rganmoqdalar. Masalan, turli davrlardagi
avtoportretlar insonning o‘z shaxsiyatini qanday qabul qilganligi haqida ma’lumot berishi
mumkin.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
266
Xulosa
Portret san’ati inson ruhiy olamini chuqur yoritish va tahlil qilishning samarali vositalaridan
biridir. Inson qiyofasidagi har bir ifoda, har bir chiziq va rang tanlovi uning ichki dunyosini aks
ettirishga xizmat qiladi. Tarixiy va zamonaviy san’at namunalari shuni ko‘rsatadiki, portret
san’ati faqat tashqi ko‘rinishni emas, balki insonning ichki kechinmalarini ham ifodalash
imkonini beradi.
Zamonaviy san’atning rivojlanishi bilan portret janri ham yangi texnikalar va yondashuvlar
orqali boyib bormoqda. Portretlarni o‘rganish esa inson psixologiyasini chuqurroq tushunishga
va uning individual xususiyatlarini tahlil qilishga yordam beradi. Shu sababli, portret san’ati
nafaqat estetik zavq bag‘ishlovchi janr, balki insonni tushunishning eng muhim vositalaridan biri
sifatida ham e’tirof etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Gombrich, E. H. (2000). The Story of Art. Phaidon Press.
2.Berger, J. (1972). Ways of Seeing. Penguin Books.
3.Arnheim, R. (1974). Art and Visual Perception. University of California Press.
4.Freud, S. (1914). On Narcissism: An Introduction.
5.Kandinsky, W. (1911). Concerning the Spiritual in Art.
