ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
139
KICHIK VA O`RTA BIZNESDA RAQAMLI TRANSFORMATSIYANI
JADALLASHTIRISH MASALALARI
Muzrabov Ahrorxon Axatxon o`g`li
O`zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
Tel: + 99899 005 00 20
Annotatsiyasi:
Kichik va o‘rta biznes— iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega
bo‘lgan va katta kompaniyalar bilan raqobat qilishda mustahkam o‘rin egallagan biznes turi
hisoblanadi. Kichik va o‘rta biznesning xususiyatlari quyidagicha bo‘ladi
.
Kichik biznes — bu
kichik hajmdagi kompaniyalar, odatda, bir nechta xodimlar yoki bir nechta rahbarlar bilan
ishlaydigan tashkilotlar. Kichik bizneslarda ishlab chiqarish yoki xizmatlar soni cheklangan
bo‘ladi. Bunday bizneslar ko‘pincha mahalliy bozorda faoliyat yuritadilar va tezkor qarorlar
qabul qilishda moslashuvchan
.
O‘rta biznes
—
bu o‘rtacha hajmdagi kompaniyalar, odatda,
ko‘proq xodimlar va katta miqdordagi ishlab chiqarish imkoniyatlariga ega bo‘ladi. O‘rta
biznesda kengayish imkoniyatlari ko‘proq bo‘ladi, lekin ular hali ham katta kompaniyalar bilan
solishtirganda nisbatan kichikroq bo‘ladi.
Kalit so`zlar:
moslashuvchanlik, innovatsiyalar, moliyaviy cheklovlar, flexibilite,
raqobatdoshlik, tezkor qarorlar
;
Abstract:
Small and medium-sized business is a type of business that is important in the
development of the economy and has a strong position in competition with large companies. The
characteristics of small and medium-sized businesses are as follows. Small businesses are small-
sized companies, usually with a few employees or a few managers. Small businesses have a
limited number of products or services. Such businesses often operate in a local market and are
flexible in making quick decisions. Mid-sized businesses are medium-sized companies that
typically have more employees and larger production capacity. Medium-sized businesses have
more room for expansion, but they are still relatively small compared to larger companies.
Key words
: flexibility, innovation, financial constraints, flexibility, competitiveness, quick
decisions;
Kirish
Kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun hukumatlar ko‘plab dasturlar, grantlar va
sarmoya jalb qilish imkoniyatlarini yaratadi. O‘zbekiston kabi davlatlarda kichik va o`rta
bizneslarni rivojlantirishga katta e'tibor berilmoqda, chunki bu soha iqtisodiyotning barqaror
o‘sishiga hissa qo‘shadi. Kichik va o‘rta biznes (KOB) iqtisodiyotda juda muhim o‘rin egallaydi.
Ular nafaqat iqtisodiy rivojlanish uchun, balki ijtimoiy barqarorlik va davlatning umumiy
farovonligi uchun ham katta ahamiyatga ega. Quyida kichik va o‘rta biznesning muhimligini
ko‘rib chiqamiz:
Ish o‘rinlari yaratish kichik va o‘rta bizneslar iqtisodiyotni rivojlantirishda asosiy manba
hisoblanadi, chunki ular ko‘plab ish o‘rinlarini yaratadi. Bu o‘z navbatida aholining bandligini
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
140
ta'minlaydi, ijtimoiy barqarorlikni oshiradi va jamiyatdagi ishsizlik darajasini pasaytiradi.
Xususan, rivojlanayotgan mamlakatlarda KOB'lar eng ko‘p ish o‘rinlarini taqdim etadi.
Mahalliy iqtisodiyotni rivojlantirish. KOB’lar mahalliy bozorlar va jamoalar uchun muhim
iqtisodiy resurslarni yaratadi. Mahalliy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish orqali, ular o‘z
hududlaridagi iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. Bu, o‘z navbatida, aholi farovonligini
oshiradi va iqtisodiy tengsizlikni kamaytirishga yordam beradi. Innovatsion yondashuvlar.
Kichik va o‘rta bizneslar ko‘pincha yangi va innovatsion g‘oyalar bilan chiqadilar. Ular tezda
o‘z mahsulotlarini yoki xizmatlarini yangilash, modernizatsiya qilish va mijozlarning
o‘zgaruvchan ehtiyojlariga moslashish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa raqobatni oshiradi va
bozorni diversifikatsiya qilishga yordam beradi. Raqobatni oshirish. KOB’lar bozorni
kengaytirishga va raqobatni kuchaytirishga yordam beradi. Ular katta kompaniyalarning
monopoliyasini cheklashadi, natijada narxlar pasayadi va sifat oshadi. Kichik bizneslar bozorni
sezilarli darajada diversifikatsiya qilib, iste'molchilar uchun kengroq tanlov imkoniyatlarini
yaratadi. Flexibilite va tezkor qarorlar. Kichik va o‘rta bizneslar, o‘zlarining kichik o‘lchamiga
qarab, tezroq va moslashuvchanroq qarorlar qabul qila olishadi. Bu ular uchun o‘zgaruvchan
bozor sharoitlariga tezda moslashish imkonini beradi. Shu sababli, ular katta kompaniyalar bilan
solishtirganda tezroq muvaffaqiyatga erishishlari mumkin. Mahalliy resurslardan samarali
foydalanish. KOB’lar ko‘pincha mahalliy xom ashyolarni va resurslarni ishlatadilar, bu esa
mamlakatning tabiiy boyliklaridan samarali foydalanishga imkon beradi. Bu, o‘z navbatida,
global ta'minot zanjiriga ta'sir ko‘rsatmasdan, mahalliy iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlaydi. Sosial
barqarorlik va ijtimoiy manfaat. Kichik va o‘rta bizneslar o‘z faoliyatini mahalliy jamoalarda
yuritadi va shuning uchun ular mahalliy aholining farovonligini oshirishga katta hissa qo‘shadi.
Ular nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy ahamiyatga ham ega bo‘lib, jamoalarning rivojlanishiga va
ijtimoiy barqarorlikka yordam beradi. O‘z-o‘zini band qilish va mustaqillik. Kichik va o‘rta
bizneslar individual kishilar va kichik guruhlar uchun o‘z-o‘zini band qilish imkoniyatini
yaratadi. Bu insonlarga o‘z bizneslarini boshqarish va iqtisodiy mustaqillikni qo‘lga kiritish
imkonini beradi. Kichik va o‘rta biznes iqtisodiyotning muhim poydevori bo‘lib, mamlakatning
ijtimoiy va iqtisodiy barqarorligini ta'minlaydi. Ular innovatsiya, raqobat, bandlik va mahalliy
iqtisodiyotning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun KOB’larni qo‘llab-quvvatlash
va ularga yengilliklar yaratish davlatning iqtisodiy siyosatida ustuvor vazifa bo‘lishi kerak.
Kichik va o‘rta biznesda raqamli transformatsiya – bu texnologiyalar va raqamli vositalarni ish
jarayonlariga, ishlab chiqarishga, savdo va marketing faoliyatiga kiritish jarayonidir. Kichik va
o‘rta bizneslar uchun raqamli transformatsiya juda muhim, chunki ularning raqobatbardoshligini
oshirish, samaradorlikni ta'minlash va yangi bozorlarga chiqish imkoniyatlarini yaratish uchun
zarurdir.
Kichik va o‘rta biznes uchun raqamli transformatsiyaning muhimligi: Samaradorlikni oshirish:
Raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali ish jarayonlarini avtomatlashtirish va
optimallashtirish mumkin. Bu vaqt va resurslarni tejashga yordam beradi, xatolarni kamaytiradi
va ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtiradi. Xarajatlarni kamaytirish: Raqamli tizimlar
yordamida resurslardan samarali foydalanish, masalan, internet orqali sotuvlar, onlayn marketing,
elektron hisob-kitob tizimlari orqali xarajatlarni kamaytirish mumkin. Mijozlar bilan yanada
samarali aloqalar o‘rnatish: Raqamli platformalar orqali mijozlar bilan bevosita aloqaga chiqish,
onlayn mijozlarni qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, tahlil qilish va mijozlar ehtiyojlariga
moslashish imkoniyatlarini yaratadi. Bozorni kengaytirish: Internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali
kengroq auditoriyaga yetib borish va global bozorga kirish imkoniyatlari mavjud. Onlayn savdo,
e-tijorat va raqamli marketing yordamida bizneslarni yangi bozorlar bilan tanishtirish mumkin.
Raqobatbardoshlikni oshirish: Kichik va o‘rta bizneslar uchun raqamli transformatsiya ularni
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
141
katta raqobatchilar bilan tenglashtiradi. Kichik kompaniyalar o‘z faoliyatini yanada samarali
boshqarish, marketing va mijozlar bilan aloqalar o‘rnatishda katta bizneslar bilan
raqobatlashishga imkon beradi. Ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish: Raqamli tizimlar
yordamida yig‘ilgan ma'lumotlar, masalan, mijozlar xatti-harakatlari, sotuvlar va bozor tahlili,
kompaniyalarga aniq va asoslangan qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi.
Kichik va o‘rta biznesda raqamli transformatsiyaning asosiy sohalari: E-tijorat: Onlayn savdo
platformalari: Kichik bizneslar o‘z mahsulotlarini yoki xizmatlarini onlayn sotish uchun veb-
saytlar yoki ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishi mumkin. Mobil ilovalar: O‘z mahsulotlarini
mobil ilovalar orqali sotish va mijozlar bilan bevosita aloqada bo‘lish.
Marketing va reklama: Ijtimoiy tarmoqlarda marketing: Facebook, Instagram, TikTok kabi
ijtimoiy tarmoqlarda reklama qilish va auditoriyani jalb qilish. Mijozlarga xizmat ko‘rsatish.
Onlayn mijoz qo‘llab-quvvatlash: chatbotlar, onlayn suhbatlar, elektron pochta orqali mijozlarga
tezkor xizmat ko‘rsatish. CRM tizimlari: Mijozlar bilan aloqalarni boshqarish va ularning
ehtiyojlariga moslashish uchun CRM (Customer Relationship Management) tizimlaridan
foydalanish.
Moliyaviy boshqaruv va hisob-kitob, moliyaviy dasturlar va ilovalar, kichik va o‘rta bizneslar
uchun raqamli hisob-kitob tizimlari, bu orqali biznes moliyaviy jarayonlarini avtomatlashtirish.
Onlayn to‘lov tizimlari: PayPal, Stripe, bank kartalari orqali onlayn to‘lovlar amalga oshiriladi.
Ma'lumot tahlili va hisobotlar. Big Data: Bizneslar o‘z mijozlaridan, savdo jarayonlaridan va
marketing kampaniyalaridan olingan ma'lumotlarni tahlil qilib, strategik qarorlar qabul qilishda
foydalanadilar. AI va avtomatlashtirish: Ma'lumotlar tahlili va jarayonlarni avtomatlashtirishda
sun'iy intellektdan foydalanish. Xarid va yetkazib berish jarayonlari
:
onlayn yetkazib berish
tizimlari: Mahsulotlarni onlayn sotib olgandan so‘ng, ularni tez va samarali yetkazib berish
uchun raqamli tizimlardan foydalanish. Logistika va inventarizatsiya: Raqamli vositalar orqali
omborlarni boshqarish va mahsulotlarni to‘g‘ri taqsimlash.
Soha
Raqamli
Transformatsiya
Jarayonlari
Maqsad
Foydalar
E-tijorat
- Onlayn do‘konlar (veb-
saytlar, mobil ilovalar) yaratish - Savdo hajmini oshirish
-
Mahsulotlarni
global
bozorga
taqdim
etish
-
Mijozlar
bilan
aloqani kengaytirish
- Onlayn to‘lov tizimlarini joriy
etish (PayPal, Stripe va h.k.)
- Mijozlarga qulay to‘lov
imkoniyatlari yaratish
- To‘lovlarni tezkor
va xavfsiz amalga
oshirish
Marketing va
reklama
- Ijtimoiy tarmoqlar orqali
reklama
qilish
(Instagram,
Facebook, TikTok)
- Mijozlarga yetib borish
va
auditoriyani
kengaytirish
-
Brendni
rivojlantirish
- Potensial mijozlarga
eng yaxshi reklama
qilish
- SEO (qidiruv tizimlarini
optimallashtirish)
- Veb-saytning qidiruv
tizimlarida
yuqori
o‘rinlarga chiqishi
-
Veb-saytning
ko‘proq trafik olishi
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
142
Soha
Raqamli
Transformatsiya
Jarayonlari
Maqsad
Foydalar
Mijozlar
bilan aloqalar
-
Onlayn
mijoz
qo‘llab-
quvvatlash
tizimlari
(chatbotlar, elektron pochta,
onlayn suhbatlar)
- Mijozlarga tezkor va
samarali xizmat ko‘rsatish
-
Mijozlar
ehtiyojlarini
tezda
qondirish
-
Mijozlar
bilan
aloqani yaxshilash
- CRM tizimlari (mijozlar bilan
munosabatlarni boshqarish)
- Mijozlarni yaxshiroq
boshqarish
va
ularni
personalizatsiya qilish
-
Mijozlar
bilan
mustahkam aloqalar
o‘rnatish
Moliyaviy
boshqaruv
- Moliyaviy dasturlar (1C,
QuickBooks) va onlayn hisob-
kitob tizimlarini joriy etish
- Moliyaviy jarayonlarni
avtomatlashtirish
- Xarajatlarni nazorat
qilish
-
To‘lovlar
va
hisoblarni boshqarish
- Elektron to‘lov tizimlarini
qo‘llash
- Onlayn to‘lovlarni qabul
qilish
-
Tez
va
oson
to‘lovlarni
amalga
oshirish
Ishlab
chiqarish va
logistika
-
Raqamli
inventarizatsiya
tizimlari
- Omborlarni boshqarish
va mahsulotlarni tezkor
taqsimlash
-
Samarali
inventarizatsiya
-
Mahsulotlarni
optimal taqsimlash
- Onlayn yetkazib berish
tizimlari (logistika xizmatlari
bilan integratsiya)
-
Yetkazib
berish
jarayonlarini
samarali
boshqarish
- Mahsulotlarni tez va
o‘z vaqtida yetkazish
Ma'lumot
tahlili
va
qarorlar
-
Big
Data
va
tahlil
vositalaridan
foydalanish
(Google Analytics, Power BI)
- Ma'lumotlar asosida
qarorlar qabul qilish
- Strategik qarorlarni
qo‘llab-quvvatlash
-
Marketing
va
sotuvlarni yaxshilash
-
Sun'iy
intellekt
va
avtomatlashtirish vositalaridan
foydalanish
-
Jarayonlarni
avtomatlashtirish
-
Resurslardan
samarali foydalanish
-
Xatolarni
kamaytirish
1-jadval
Yuroridagi jadval kichik va o‘rta biznesda raqamli transformatsiya bilan bog‘liq ba'zi asosiy
sohalar va ularga tegishli vositalar va usullarni ko‘rsatadi.
Kichik va o‘rta bizneslar uchun raqamli transformatsiyaning afzalliklari: Moslashuvchanlik:
Texnologiyalar yordamida kompaniyalar tezda yangi sharoitlarga moslashadi va o‘z biznes
jarayonlarini o‘zgartirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Tezkor qarorlar qabul qilish: Raqamli
tizimlar orqali tezkor va to‘g‘ri qarorlar qabul qilish osonlashadi, bu esa biznesning
samaradorligini oshiradi. Raqobatbardoshlikni oshirish: Kichik va o‘rta bizneslar katta
kompaniyalar bilan teng raqobatlashish imkoniyatini topadi. Kichik va o‘rta bizneslar uchun
raqamli transformatsiya — bu ularning bozorlarida raqobatlashish, samaradorlikni oshirish va
mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish imkoniyatini yaratadi. Texnologiyalarni joriy qilish orqali
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
143
bizneslar o‘zlarining ishlab chiqarish va marketing jarayonlarini yanada optimallashtirishi, yangi
imkoniyatlar yaratishi va moliyaviy barqarorlikni ta'minlashi mumkin.
Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish masalalari — bu biznesning o‘sishiga,
raqobatbardoshligini oshirishga va barqaror rivojlanishiga yo‘l qo‘yadigan turli strategiyalar va
muammolarni o‘z ichiga oladi. Kichik va o‘rta bizneslar (KO‘B) iqtisodiyotning eng muhim
tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, ular yangi ish o‘rinlarini yaratadi, innovatsiyalarni amalga
oshiradi va mahalliy iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlaydi. Ammo, ularning rivojlanishi ko‘plab
muammolarga to‘g‘ri keladi. Biznesni jadallashtirish — bu biznes jarayonlarining
samaradorligini oshirish va kompaniyaning o‘sishini tezlashtirish maqsadida amalga
oshiriladigan bir qator strategik va operatsion choralardir. Kichik va o‘rta bizneslar uchun
biznesni jadallashtirish, o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish, yangi mijozlarni jalb qilish
va raqobatbardoshlikni oshirish uchun zarurdir.
Xulosa
Kichik va o‘rta bizneslarning rivojlanishi ko‘plab omillarga bog‘liq, shu jumladan moliyaviy
imkoniyatlar, texnologik yangiliklar, marketing strategiyalari va kadrlar malakasi. Ularning
muvaffaqiyati, yangi imkoniyatlar yaratish va muammolarni samarali yechish orqali erishiladi.
Kichik va o‘rta bizneslarni rivojlantirishda hukumat, tashkilotlar va jamiyatning qo‘llab-
quvvatlashi muhim rol o‘ynaydi. Kichik va o‘rta bizneslar uchun raqamli transformatsiya
ularning samaradorligini oshirish, xarajatlarni kamaytirish va mijozlarga yanada sifatli xizmat
ko‘rsatish imkonini beradi. Bu jadvalda keltirilgan vositalar va usullar bizneslarni raqamli
o‘zgarishlarga moslashtirishda yordam beradi va raqobatbardoshlikni oshiradi. Kichik va o‘rta
bizneslar uchun raqamli transformatsiya — bu ularning bozorlarida raqobatlashish,
samaradorlikni oshirish va mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish imkoniyatini yaratadi.
Texnologiyalarni joriy qilish orqali bizneslar o‘zlarining ishlab chiqarish va marketing
jarayonlarini yanada optimallashtirishi, yangi imkoniyatlar yaratishi va moliyaviy barqarorlikni
ta'minlashi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.
McKinsey & Company. (2018). Unlocking success in digital transformations. McKinsey
Digital.
URL:
https://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-digital/our-
insights/unlocking-success-in-digital-transformations
2.
Deloitte. (2020). Digital transformation in action: Insights and lessons learned from the
field.
Deloitte
Digital.
URL:
https://www2.deloitte.com/global/en/pages/about-
deloitte/articles/digital-transformation.html
3.
Kotter, J. P. (1996). Leading Change. Harvard Business Review Press. ISBN: 978-
0875847474.
4.
Luecke, R. (2003). Managing Change and Transition. Harvard Business School Press.
ISBN: 978-159139-573-2.
5.
Amazon Inc. (2021). Amazon Robotics and Fulfillment Centers. URL:
https://www.aboutamazon.com/innovation/amazon-robotics
6.
Netflix Tech Blog. (2020). Personalization and Machine Learning at Netflix. URL:
https://netflixtechblog.com/personalization-and-machine-learning-at-netflix-63e6ee0d3bfe
7.
Microsoft. (2019). Microsoft's journey to the cloud. URL: https://www.microsoft.com/en-
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
144
8.
Lewin, K. (1951). Field Theory in Social Science: Selected Theoretical Papers. Harper &
Row. ISBN: 978-1890132445.
9.
ADKAR Model. (2006). ADKAR: A Model for Change in Business, Government, and
our community. Prosci. URL: https://www.prosci.com/adkar-model
10.
General
Electric.
(2020).
GE
Digital's
transformation
journey.
URL:
https://www.ge.com/digital/blog/ge-digital-transformation-journey
