PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
3
PREZIDENT VA IXTISOSLASHTIRILGAN MAKTABLARDA O'QUV JARAYONINI
TASHKIL ETISHNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Dilnavoz Xo’jamurodova
Jizzax davlat pedagogika universiteti
Pedagogika yo’nalishi 3 bosqich talabasi.
ANNOTATSIYA:
Mazkur ishda Prezident va ixtisoslashtirilgan maktablarda o‘quv jarayonini
tashkil etishning o‘ziga xos jihatlari tahlil qilingan. Ushbu ta’lim muassasalari yuqori malakali
pedagoglar, zamonaviy metodikalar, innovatsion texnologiyalar hamda chuqurlashtirilgan fan
o‘qitilishi orqali boshqa umumta’lim maktablaridan farqlanadi.
KALIT SO‘ZLAR:
Prezident maktablari, ixtisoslashtirilgan maktablar, o‘quv jarayoni,
innovatsion ta’lim, zamonaviy metodika, iqtidorli o‘quvchilar, baholash tizimi, xalqaro tajriba,
ta’lim sifatini oshirish.
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimini isloh qilish va zamonaviy talablarga muvofiqlashtirish
davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Prezident va ixtisoslashtirilgan maktablar
ushbu islohotlarning lokomotivi sifatida xizmat qiladi. Ushbu maktablar iqtidorli yoshlarni
aniqlash, ularni zamonaviy bilim va ko‘nikmalar bilan ta’minlash hamda global
raqobatbardoshlikka tayyorlash maqsadida tashkil etilgan.
Prezident maktablari internat-maktab bo‘lib, bu yerda bepul umumiy o‘rta ta‘lim beriladi.
Prezident maktablari Agentlik tomonidan tasdiqlangan akademik o‘quv kalendari hamda qat’iy
belgilangan kun tartibi asosida tashkil etiladi. O‘quvchilarning an’anaviy kuni tongi soat 6:30 dan
boshlanadi. Dars mashg‘ulotlari 8:30 dan boshlanib, asosiy akademik jarayonlar soat 15:30 ga
qadar davom etadi.
Darsdan tashqari paytlarida o‘quvchilar qiziqishlariga ko‘ra turli o‘quv to‘garaklari (fan
olimpiadalariga tayyorgarlik, IELTS, SAT, Zakovat, Robototexnika, Koreys tili va fan
to‘garaklari) ma’naviy-ma’rifiy jihatdan rivojlantiruvchi mashg‘ulotlar (musiqa, raqs, teatr va
radio, kulolchilik), sport to‘garaklari (suzish, basketbol, volleybol, futbol, shaxmat, stol tennisi)
va Milliy Gvardiya bilan hamkorlikdaga ot sporti va kamondan otish kabi mashg‘ulotlariga jalb
etiladilar.
Shu bilan birga, o‘quvchilar Ted Talks, MUN (Model United Nations), Digital Generation
(Raqamli avlod), Go Green – loyihasi, mustaqil izlanish olib borish kabi loyihalarda doimiy
qatnashib keladilar.
Prezident va ixtisoslashtirilgan maktablarda o‘quv jarayoni bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Ushbu xususiyatlar ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarni global raqobatbardoshlikka tayyorlash
va milliy qadriyatlarni singdirishga qaratilgan. Prezident maktablarida ta’lim jarayoni umumiy
o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari hisobga olingan holda, umumiy o‘rta ta’lim sohasida
xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashtirilgan xorijiy tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlab chiqiladigan
hamda vazirlik tomonidan tasdiqlanadigan o‘quv rejalari va dasturlariga muvofiq amalga
oshiriladi. Maktablarning o‘quv dasturlari “Maktab – Universitet – Markaz” yaxlit uzluksiz ta’lim
tizimi doirasida ishlab chiqilgan bo‘lib, bu tizim o‘quv jarayonining uzluksizligini ta’minlaydi.
Prezident maktablari umumta’lim maktablaridan farqli ravishda ixcham tuzilishga ega bo‘lib, har
bir sinfda 24 nafardan oshmaydigan o‘quvchilar soni ta’minlanadi. Bu individual yondashuv va
yuqori sifatli ta’limni kafolatlaydi. Ixtisoslashtirilgan maktablar esa aniq fanlar (matematika,
informatika, fizika) va tabiiy fanlar (kimyo, biologiya) yo‘nalishlariga ixtisoslashgan bo‘lib, 5–
11-sinflar (aniq fanlar) va 7–11-sinflar (tabiiy fanlar) uchun mo‘ljallangan.
Prezident maktablarining 11-sinf bitiruvchilari tanlangan fanlar asosida xalqaro malaka
imtihonlarini (International Baccalaureate, Advanced Placement yoki International Advanced
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
4
Levels) topshirish huquqiga ega bo‘ladilar va ulardan muvaffaqiyatli o‘tgan taqdirda, etakchi
xorijiy oliy ta’lim muassasalariga kirish imkoniyatini taqdim etuvchi xalqaro diplom oladilar.
O‘quvchining bir yoki bir nechta fanlardan reyting natijasi pasaygan taqdirda, u bilan individual
ish olib boriladi. Prezident maktablari aniq va tabiiy fanlarni chuqurlashtirib o‘qitishga
ixtisoslashgan. Masalan, matematika, fizika, kimyo, biologiya va informatika fanlari xalqaro tan
olingan dasturlar, jumladan, International Baccalaureate (IB), Advanced Placement (AP) va
International Advanced Levels asosida o‘qitiladi. Mirzo Ulug‘bek nomidagi ixtisoslashtirilgan
maktabda o‘quv jarayoni STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) modeli
bo‘yicha tashkil etiladi, bu esa o‘quvchilarni muhandislik asoslariga o‘rgatishga yo‘naltirilgan.
Ixtisoslashtirilgan maktablarda O‘zbekiston tarixi fani ham chuqurlashtirilgan holda o‘qitiladi, bu
o‘quvchilarda milliy g‘urur va vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishga xizmat qiladi. Bundan
tashqari, sun’iy intellekt, robototexnika, nanotexnologiya, biotexnologiya kabi zamonaviy
yo‘nalishlar bo‘yicha qo‘shimcha kurslar tashkil etiladi.
2024-2025-o‘quv yilidan boshlab, Agentlik tizimidagi maktablarda chet tilini bilish bo‘yicha
kamida B2 darajadagi sertifikatga ega o‘qituvchilar tomonidan fanlarni chet tilida (asosan ingliz
tilida) o‘qitish amaliyoti joriy etildi. Bu amaliyot matematika, fizika, kimyo, biologiya, tabiiy
fanlar, informatika va axborot texnologiyalari kabi fanlarga taalluqli bo‘lib, o‘qituvchilarga tarif
stavkasiga nisbatan 100 foiz miqdorida qo‘shimcha ustama to‘lanadi. Ushbu yondashuv
o‘quvchilarning xorijiy tillarni mukammal o‘zlashtirishiga va xalqaro ta’lim muassasalariga kirish
imkoniyatlarini oshirishga xizmat qiladi.
2024-yil 1-aprel kuni “Ixtisoslashtirilgan maktablar tarmog‘ini kengaytirish va ularning faoliyatini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-55-son prezident farmoni qabul qilindi.
Farmonga ko‘ra, 2024-2025-o‘quv yilidan Ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari agentligi
tizimidagi maktablarda o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning yangi tizimini joriy
qilish maqsadida darsdan tashqari mashg‘ulotlar sifatida quyidagi mashg‘ulotlar tashkil etildi:
5−8-sinflarda Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi
buyuk sarkardalarimizning ibratli hayotini bugungi harbiylarimiz jasorati bilan bog‘lab, Vatan
himoyachisi ko‘nikmalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan;
9−11-sinflarda harbiy o‘yinlar va sport musobaqalari o‘tkaziladi, o‘quvchilarning
harbiylar bilan bevosita uchrashuvlarini tashkil etiladi.
Bu orqali o‘quvchilarda harbiy-
vatanparvarlik tuyg‘ulari oshadi va harbiy xizmatga tayyorgarlik bosqichini o‘tashga yo‘naltiriladi.
Har yili o‘quvchilar o‘rtasida “Turon yo‘lbarslari” harbiy sport (“Temur tuzuklari” bilimdoni,
kamondan o‘q otish, qurolni to‘liq bo‘lmagan qismlarga ajratish va yig‘ish, sport qurolidan o‘q
otish, birinchi tibbiy yordamni ko‘rsatish) musobaqalari o‘tkaziladi.
Milliy an’ana va qadriyatlarni aks ettiradigan namunaviy maktab burchaklari tashkil etildi.
O‘quvchilarda axloqiy, ijtimoiy-hissiy va estetik didni rivojlantirish, tarixiy siymolar hayotini
badiiy talqinda aks ettirish, milliy qadriyatlarni ulug‘lashga yo‘naltirilgan “Turon” teatr studiyasi
faoliyati tajriba-sinov tariqasida yo‘lga qo‘yildi.
Prezident va ixtisoslashtirilgan maktablarda zamonaviy pedagogik yondashuvlar keng
qo‘llanilmoqda. Ushbu yondashuvlar o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantirish, shuningdek, ta’lim jarayonini o’quvchi shaxsiga yo‘naltirishga qaratilgan.
O‘quv jarayonlarida “skramble” (mashq) va “aktivity” (o‘yinli mashg‘ulot) usullariga
asoslangan metodikalar qo‘llaniladi. Masalan, “smart board” (aqlli doska) yordamida qisqa vaqt
ichida ijobiy natijalarga erishiladi. Raqamli vositalar va interfaol usullar o‘quvchilarning
muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Sun’iy intellekt va raqamli platformalar o‘quv jarayonini samarali tashkil etishga yordam beradi.
Masalan, muhandislik psixologiyasi fanini o‘qitishda sun’iy intellekt qo‘llanilishi talabalarning
mavzularni tezroq tushunishiga xizmat qilmoqda.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
5
Prezident maktablariga 4-sinfni tamomlagan o‘quvchilar qabul qilinadi
. Prezident maktablariga
hujjatlarni topshirish uchun talabgorlar STEAM fanlardan oʻtgan oʻquv yilini matematika va
tabiatshunoslik fanlaridan aʼlo bahoga tugatgan boʻlishlari shart. Bundan tashqari, talabgor
oʻquvchilar oʻqiyotgan maktab Prezident maktabi joylashgan hududga mansub boʻlishi lozim
Har bir alohida Prezident maktabining yillik qabul kvotasi 5-sinf uchun 24 nafar oʻquvchidan
iborat boʻlib, ular keyinchalik ikkita sinfga bir xil — 12 nafardan oʻquvchi taqsimlanadi. Unga
qadar oʻquvchilar quyidagi 3 ta bosqichdan oʻtishadi:
Hujjatlarni qabul qilish bosqichi
Qabul komissiyasiga oʻquvchining quyidagi hujjatlari elektron tarzda „Prezident taʼlim
muassasalari agentligi“ sayti orqali onlayn topshiriladi: tugʻilganlik haqida guvohnoma (kinder
pasport) nusxasi, tasdiqlangan shakldagi maʼlumotnoma nusxasi, 3x4 o'lchamdagi rasm, baholar
tabelining nusxasi, oʻquvchining ota-onasi yoki ularni oʻrnini bosuvchi shaxslarning fuqarolik
pasporti ma'lumotlari
. Agarda hujjatlarni topshirishda kamchiliklar kuzatilsa, ularni 48 soat
ichida tuzatib, qayta joʻnatish talab etiladi.
Prezident maktablariga kirish imtihonlarini oʻtkazish muddati va joylari qabul komissiyasi
tomonidan belgilanadi. Kirish imtihonlari videokuzatuv va boshqa texnik vositalar qoʻllangan
holda maxsus ajratilgan joylarda oʻtkaziladi. Kirish imtihonlari takroran oʻtkazilmaydi. Kirish
imtihonlarini oʻtkazish paytida talabgorlar, kuzatuvchilar, bino rahbarlari hamda ishchi
guruhining masʼul shaxslariga aloqa vositalarini olib kirish va foydalanish, talabgorlarga kirish
imtihonlariga maʼlumotnoma materiallari va elektron hisoblash texnikasini olib kirish va
foydalanish taqiqlanadi. Ushbu Nizomning talablari buzilganda ishchi guruhning masʼul shaxslari
oʻquvchini majburiy tartibda chetlatish dalolatnomasini tuzgan holda kirish imtihonlaridan
chetlashish huquqiga egadirlar
.
Prezident maktablariga kirish imtihonlari ikki bosqichda oʻtkaziladi. 1-bosqich saralash imtihoni
hisoblanib, matematika fanidan 30 ta test topshirigʻidan iborat. 2-bosqich tanqidiy fikrlash (16 ta
masala), muammoni yechish boʻyicha (24 ta masala) va ingliz tilidan test savollaridan iborat
Kirish imtihonlariga taalluqli barcha materiallar (soʻrovnomalar, testlar, javoblar va boshqalar)
maxfiy xarakterga ega hisoblanadi hamda ularning maxfiyligi taʼlim sohasida xizmatlar
koʻrsatuvchi ixtisoslashgan xorijiy tashkilot, Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni
rivojlantirish agentligi va Davlat test markazi tomonidan taʼminlanadi. Oʻtgan yillarga tegishli
boʻlgan baʼzi bir test namunalari „Prezident taʼlim muassasalari agentligi“ saytiga yuklab borilishi
mumkin.
Kirish imtihonlari natijalarini tekshirish va talabgorlarning javoblari natijalarini baholash taʼlim
sohasida faoliyat yurituvchi xorijiy tashkilot „Cambridge Assessment“ tomonidan amalga
oshiriladi.
Kirish imtihonlari (1—2 bosqich) natijalari qayta koʻrib chiqilmaydi. Kirish imtihonlari natijalari
boʻyicha imtihon materiallari talabgorlarga taqdim etilmaydi.
Talabgor oʻquvchi Prezident maktabiga qabul qilingan taqdirda, uning ota-onasi yoki qonuniy
vakillari oʻquvchining Prezident maktablarida haftada 5 kun davomida internat shaklida taʼlim
olishiga rozilik bildirishi talab etiladi[33].
Prezident maktablariga imtihon topshirib, kerakli ballni toʻplay olmagan, ammo yuqori ball
toʻplagan oʻquvchilar boshqa ixtisoslashtirilgan maktablarda tahsil olishni davom ettirishlari
mumkin.
1
„Prezident maktablariga qabul qilish tartibi“. Piima.uz. 2022-yil 9-may.
2
„Prezident maktabida oʻqimoqchi boʻlgan oʻquvchilarning baholari qaysi fanlardan aʼlo boʻlishi kerak“. Uza.uz
(2021-yil 24-aprel).
3
„Prezident maktablariga onlayn ariza topshirish boʻyicha videoqoʻllanma“. Piima.uz.
4
„Prezident maktablariga kirish imtihonlari qanday tartibda oʻtkaziladi?“. Uza.uz (2021-yil 11-may).
5
„Prezident maktablariga qabul qilish tartibi“. Piima.uz.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
6
Xulosa qilib aytganimizda, prezident va ixtisoslashtirilgan maktablar ikkita muhim xususiyat
bilan ajralib turadi: birinchidan, ularning yuridik maqomining o'ziga xosligi (ko'p hollarda ular
Vazirlar mahkamasi tasarrufida), ikkinchidan, ularning o'quv jarayonini tashkil etishda keng
avtonomiya huquqiga ega ekanligi. Bu maktablar nafaqat ta'lim dasturlari va ularning mazmunini
shakllantirish, balki o'qituvchilar tarkibini tanlash, boshqaruv tuzilmasini belgilash, moliyaviy
resurslarni taqsimlash va xalqaro hamkorlikni amalga oshirishda ham katta mustaqillikka ega.
Huquqiy normalar tahlili shuni ko'rsatdiki, prezident va ixtisoslashtirilgan maktablar o'ziga xos
ta'lim muassasasi sifatida an'anaviy maktablardan farq qiluvchi quyidagi huquqlarga ega:
1.
O'quv rejalarini mustaqil ishlab chiqish va tasdiqlash;
2.
O'qituvchilar va xodimlarni tanlab olishda keng vakolatlar;
3.
Chet el mutaxassislarini jalb qilish imkoniyati;
4.
Ta'lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni mustaqil joriy etish;
5.
O'quvchilarni tanlab olish uchun maxsus sinov mexanizmlarini qo'llash.
Prezident va ixtisoslashtirilgan maktablarda ta'lim jarayoni o'ziga xos xususiyatlarga ega ekanligi
aniqlandi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-sentabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni
rivojlantirish agentligini tashkil etish to‘g‘risida”gi PF-5815-son farmoni
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Prezident maktablarini tashkil etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 20-fevraldagi PQ-4199-son qarori.
3.
Ziyayeva, M. Ixtisoslashtirilgan maktablar faoliyatini tashkil etishning zamonaviy
yondashuvlari. – “Ta’lim va innovatsion tadqiqotlar” ilmiy jurnali, 2021.
4.
Abdullayeva N. Iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash va rivojlantirish. Toshkent: O‘qituvchi,
2018.
5.
Milliy ta’lim dasturlari va xalqaro tajriba. Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021.
6.
Sodikov A. Ta’limni boshqarishning zamonaviy usullari. Toshkent: Akademnashr, 2020.
