PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
24
TELEMEDITSINA: ZAMONAVIY SOG‘LIQNI SAQLASH TIZIMIDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARINING INQILOBIY ROLI
Abduqaxxorova Laziza Alimardonovna
Toshkent davlat tibbiyot universiteti 2-son davolash fakulteti 112- “A” guruh talabasi
Annotatsiya:
Telemeditsina — bu zamonaviy tibbiyotda eng tez rivojlanayotgan yo‘nalishlardan
biri bo‘lib, axborot texnologiyalarining sog‘liqni saqlash sohasidagi eng muhim yutuqlaridan
hisoblanadi. Ushbu mavzu quyidagi sabablarga ko‘ra maqola uchun juda qulay. Telemeditsina
bo‘yicha ilmiy maqolalar, tahliliy hisobotlar, amaliy tajribalar va statistik ma’lumotlar ko‘plab
nufuzli manbalarda mavjud. Hindiston, Saudiya Arabistoni, AQSh kabi davlatlarda telemeditsina
muvaffaqiyatli joriy etilgan bo‘lib, bu tajribalar maqolangizda konkret misollar keltirish imkonini
beradi. O‘zbekiston va boshqa Markaziy Osiyo davlatlarida ham telemeditsina bo‘yicha dastlabki
qadamlar tashlangan, bu esa mavzuni milliy kontekstda yoritish imkonini beradi.
Kalit so’zlar:
Telemeditsina, masofaviy tibbiy xizmatlar, elektron sog‘liqni saqlash (e-health),
tibbiy axborot texnologiyalari, telekonsultatsiya, mobil sog‘liqni saqlash (mHealth), tibbiyotda
raqamlashtirish, sog‘liqni saqlashda IT innovatsiyalar.
Annotation:
Telemedicine is one of the fastest-growing fields in modern medicine and is
considered one of the most significant achievements of information technology in healthcare. This
topic is highly suitable for a research article for several reasons. Numerous scientific articles,
analytical reports, practical experiences, and statistical data are available on telemedicine from
reputable sources. Countries like India, Saudi Arabia, and the United States have successfully
implemented telemedicine, providing concrete examples to support your writing. Initial steps in
telemedicine have also been taken in Uzbekistan and other Central Asian countries, allowing the
topic to be explored in a national context.
Keywords:
Telemedicine, remote medical services, electronic health (e-health), medical
information technologies, teleconsultation, mobile health (mHealth), digitalization in medicine, IT
innovations in healthcare.
Аннотация:
Телемедицина — одно из самых быстро развивающихся направлений
современной медицины и считается одним из важнейших достижений информационных
технологий в сфере здравоохранения. Данная тема весьма актуальна для написания
научной статьи по нескольким причинам. Существует множество научных публикаций,
аналитических отчетов, практических примеров и статистических данных по телемедицине,
представленных в авторитетных источниках. В таких странах, как Индия, Саудовская
Аравия и США, телемедицина успешно внедрена, что позволяет использовать конкретные
примеры в статье. В Узбекистане и других странах Центральной Азии также были
предприняты первые шаги в области телемедицины, что дает возможность рассмотреть
тему в национальном контексте.
Ключевые слова:
Телемедицина, дистанционные медицинские услуги, электронное
здравоохранение (e-health), медицинские информационные технологии, телеконсультация,
мобильное здравоохранение (mHealth), цифровизация в медицине, ИТ-инновации в
здравоохранении.
Kirish
XXI asrda axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi barcha sohalarda, xususan sog‘liqni
saqlash tizimida ham tub o‘zgarishlarga sabab bo‘lmoqda. Zamonaviy tibbiyotda masofaviy
xizmat ko‘rsatish, tibbiy axborot almashinuvi va diagnostika jarayonlarini avtomatlashtirish kabi
yangiliklar asta-sekin an’anaviy tibbiy amaliyotlarni to‘ldirib, ayrim hollarda esa ularning o‘rnini
bosa boshladi. Shunday yutuqlardan biri bu —
telemeditsina
dir.
Telemeditsina — bu axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida bemor va shifokor
o’rtasida masofaviy muloqot va xizmat ko’rsatishni amalga oshirish imkonini beruvchi tizimdir.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
25
Bu texnologiya nafaqat yirik shaharlarda, balki chekka hududlarda ham tibbiy xizmatlarga
bo‘lgan kirish imkoniyatini oshiradi.
Telemeditsinaning jadal rivojlanishi, ayniqsa COVID-19 pandemiyasi davrida yaqqol namoyon
bo‘ldi. Mazkur maqolada telemeditsinaning tibbiyotdagi o’rni, uning afzalliklari, xalqaro va
mahalliy tajribalari hamda istiqbollari yoritib beriladi.
Telemeditsina tushunchasi va kelib chiqishi
Telemeditsina
— bu axborot-kommunikatsiya texnologiyalari orqali masofaviy tibbiy xizmat
ko‘rsatish tizimi. U ilk bor NASA loyihalari doirasida 1960-yillarda qo’llanilgan bo‘lib,
astronavtlarga masofadan turib tibbiy kuzatuv olib borishda ishlatilgan. Bu atama yunoncha “
tele
”
(masofa) va lotincha “
medicina
” (tibbiyot) so‘zlaridan kelib chiqqan.
Bugungi kunda esa u global sog‘liqni saqlash tizimining ajralmas qismiga aylanmoqda. Bu
sog‘liqni saqlash xizmatlarini masofaviy tarzda ko‘rsatish uchun zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish tizimidir. Oddiy qilib aytganda, bu- bemor va
shifokor o‘rtasidagi real vaqt rejimida yoki yozib olingan shaklda masofadan maslahat,
diagnostika yoki davolanish jarayonini tashkil etishdir. 1970–1980-yillarda bu texnologiya yirik
shaharlar bilan chekka hududlarni bog‘lashda tibbiy ko‘mak ko‘rsatish usuli sifatida rivojlana
boshladi.
Telemeditsina so‘zining ilmiy adabiyotda ilk bor qo‘llanilishi 1970-yillarda ro‘y bergan bo‘lib, u
“
masofaviy diagnostika
” yoki “
masofaviy maslahat
” sifatida tasvirlangan. Bugungi kunda
telemeditsina sog‘liqni saqlashning muhim yo‘nalishiga aylanib, tibbiy xizmatlar samaradorligini
oshirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Rivojlangan mamlakatlarda bu tizim turli sohalarda keng qo‘llanmoqda: umumiy amaliyot,
kardiologiya, dermatologiya, psixiatriya va hatto shoshilinch tibbiy yordamda ham.
Telemeditsinaning asosiy yo‘nalishlari va imkoniyatlari
-Telekonsultatsiya
Shifokor va bemor o‘rtasida videoaloqa orqali onlayn maslahat o‘tkaziladi. Bu xizmat ayniqsa
chekka joylarda yashovchilar uchun juda foydali bo‘lib, ularning shifokorga yetib borishdagi
muammolarini kamaytiradi.
-
Teleradiologiya
Tibbiy tasvirlar — rentgen, ultratovush, MRT yoki KT kabi ma’lumotlar masofadan yuborilib,
malakali mutaxassislar tomonidan tahlil qilinadi. Bu usul tashxis tezligini va aniqligini oshiradi.
-Telemonitoring
Surunkali kasalliklar (qandli diabet, yurak yetishmovchiligi, gipertoniya) bilan og‘rigan
bemorlarning hayotiy ko‘rsatkichlari (qon bosimi, yurak urishi, qand miqdori) doimiy ravishda
maxsus qurilmalar orqali kuzatib boriladi.
-Teleteaching (masofaviy tibbiy ta’lim)
Shifokorlar, hamshira va boshqa tibbiyot xodimlari masofadan turib malaka oshirish, mahorat
darslari va tajriba almashish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
-Telediagnostika va telejarrohlik
Yuqori darajadagi texnologiyalar yordamida boshqa mamlakatdagi yoki viloyatdagi mutaxassis
bemorning holatini masofadan baholab, hatto robotlashtirilgan jarrohlik amaliyotini masofadan
turib boshqarishi mumkin.2023-yilgi tadqiqotga ko‘ra, dunyo bo‘yicha tibbiy maslahatlarning 30–
40 foizi endilikda onlayn formatda amalga oshmoqda. Ayniqsa pandemiyadan keyin bu
ko‘rsatkich keskin oshgan. Telemeditsina - faqat texnologik qulaylik emas, balki hayotni saqlab
qoluvchi strategik vosita sifatida e’tirof etilmoqda.
Sun’iy intellekt asosidagi telemonitoring tizimlari joriy etilishi kutilmoqda. O‘zbekiston
sharoitida mahalliy platforma ishlab chiqish lozim. Tibbiyot xodimlarini telemeditsina bo‘yicha
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
26
maxsus tayyorlash zarur. Telemeditsina - bu faqat texnologik emas, balki ijtimoiy o‘zgarish
hamdir.
Telemeditsinaning afzalliklari va muammolari:
Afzalliklari:
-
Chekka hududlardagi aholiga tibbiy xizmat kirib boradi;
-
Vaqt va xarajatlar tejaladi;
-
Tajribali mutaxassis bilan tez bog‘lanish mumkin.
Muammolar:
-
Internet infratuzilmasining yetarli emasligi;
-
Tibbiy maxfiylik va ma’lumotlar xavfsizligi;
-
Raqamli savodxonlik darajasining pastligi.
O‘zbekistonda telemeditsinaning rivojlanish holati
2020-yilda O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi “telemeditsina xizmatlarini joriy etish
konsepsiyasi”ni e’lon qildi. Respublika ixtisoslashtirilgan markazlari orqali viloyatlardagi
shifokorlar bilan masofaviy maslahatlar olib borilmoqda. Andijon, Buxoro va Toshkentda pilot
loyihalar yo‘lga qo‘yilgan. O’zbekistonda rivojlanish sekin bo‘lsa-da, pandemiya bu jarayonni
tezlashtirdi.
Xulosa
Telemeditsina bugungi kunda sog‘liqni saqlash sohasidagi eng dolzarb va istiqbolli
yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining keskin rivojlanishi,
raqamlashtirish jarayonining kengayishi, pandemiyalar va global sog‘liqni saqlash inqirozlari
fonida telemeditsina tez va samarali yechim sifatida maydonga chiqdi. Uning yordamida
masofaviy tibbiy maslahatlar, diagnostika, davolash, monitoring va hatto jarrohlik amaliyotlarini
amalga oshirish mumkin bo‘lib, bu tibbiyotning ko‘lamini kengaytiradi va ko‘p hollarda bemor
hayotini saqlab qolishga xizmat qiladi.
Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, telemeditsinaning samarali joriy etilishi nafaqat texnologik
tayyorgarlikka, balki ijtimoiy, huquqiy va ta’limiy omillarga ham bog‘liqdir. Masalan, AQSh,
Hindiston, Saudiya Arabistoni kabi davlatlarda telemeditsina tizimlari muvaffaqiyatli ishlamoqda
va millionlab insonlar hayotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ular tomonidan to‘plangan amaliy
tajribalar boshqa mamlakatlar, xususan, O‘zbekiston uchun ham muhim o‘rnak bo‘la oladi.
O‘zbekistonda ham so‘nggi yillarda telemeditsinaga bo‘lgan e’tibor ortib bormoqda. Sog‘liqni
saqlash tizimida raqamli infratuzilma yaratilmoqda, pilot loyihalar ishga tushirilmoqda, ba’zi
tibbiyot muassasalari masofaviy maslahatlarni amalga oshirishni boshlagan. Biroq tizimni to‘liq
yo‘lga qo‘yish uchun hali qilinadigan ishlar talaygina: internet infratuzilmasini yaxshilash,
shifokor va aholining raqamli savodxonligini oshirish, telemeditsina xizmatlarini qonuniy asosda
tartibga solish va maxsus malaka dasturlarini yo‘lga qo‘yish zarur.Umuman olganda,
telemeditsina sog‘liqni saqlashda inkor etib bo‘lmas imkoniyatlarni taqdim etadi. U tibbiy
xizmatlarni aholining keng qatlamlariga yetkazish, vaqt va mablag‘ni tejash, shifokorlar yukini
kamaytirish va tibbiy xizmatlar sifatini oshirishga xizmat qiladi.
Kelajakda bu soha sun’iy intellekt, “
aqlli
” qurilmalar va ma’lumotlar tahlili bilan uyg‘unlashib,
tibbiyotda yangi davrni boshlab berishi kutilmoqda. Shunday ekan, telemeditsina faqat texnologik
yangilik emas, balki butun sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirishga xizmat qiluvchi muhim
strategik vosita hisoblanadi. Unga e’tibor va sarmoya kiritish — jamiyat sog‘lig‘i va hayot sifati
uchun uzoq muddatli, barqaror foyda keltiradigan eng muhim qadamdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Воробьев А.А., Никонов А.А. Телемедицина в современной клинической практике.
— Москва: МИА, 2019.
2.
Bashshur, R., Shannon, G., Krupinski, E., & Grigsby, J. (2013).
The Empirical
Foundations of Telemedicine Interventions for Chronic Disease Management.
Telemedicine
and e-Health, 20(9), 769–800.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
27
3.
World Health Organization (WHO). (2010). Telemedicine: Opportunities and
Developments in Member States: Report on the Second Global Survey on eHealth. —
4.
Ministry of Health of the Republic of Uzbekistan. (2022). “O‘zbekiston Respublikasida
telemeditsina xizmatlarini rivojlantirish konsepsiyasi” —
5.
Kvedar, J.C., Coye, M.J., & Everett, W. (2014).
Connected Health: A Review of
Technologies and Strategies to Improve Patient Care with Telemedicine and Telehealth.
Health Affairs, 33(2), 194–199.
6.
Нурматов Ш.М., Исмоилов Б.И. Тиббиётда ахборот технологиялари. — Тошкент:
Иқтисод-Молия, 2021.
7.
eSanjeevani - National Telemedicine Service of India. Government of India. —
8.
Seha Virtual Hospital (Saudi Arabia). Ministry of Health, KSA. —
9.
American Telemedicine Association. (2023). Telemedicine Glossary and Best Practices.
—
https://www.americantelemed.org
10.
Lee, M. S., & Ferguson, L. (2021).
Digital Health and Telemedicine: Current Trends
and Future Opportunities.
Journal of Medical Internet Research, 23(11), e28457.
