PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
62
TALABALARNING KIMYOVIY FIKRLASHINI CHUQURLASHTIRISHDA
INTERAKTIV KVESTLAR VA RAQAMLI TOPSHIRIQLAR
J.M.Sharopov
Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti tayanch doktoranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada oliy ta'lim muassasalarida kimyo ta'limini samarali tashkil etish va
talabalarning kimyoviy fikrlashini rivojlantirishda zamonaviy pedagogik yondashuvlar, xususan,
interaktiv kvestlar va raqamli topshiriqlardan foydalanish masalalari tadqiq etilgan. Tadqiqot
natijalariga ko'ra, ushbu innovatsion yondashuvlar talabalarning kimyoviy fikrlashini
chuqurlashtirish, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish, shuningdek, kimyo
faniga bo'lgan qiziqishlarini oshirish uchun samarali vosita ekanligi aniqlangan.
Kalit so'zlar:
Kimyoviy fikrlash; interaktiv kvestlar; raqamli topshiriqlar; innovatsion ta'lim
texnologiyalari; muammoli ta'lim; virtual laboratoriyalar.
Zamonaviy jamiyat jadal sur'atlarda rivojlanib borayotgan sharoitda, yuqori malakali
mutaxassislarni tayyorlash, ularda nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy ko'nikmalar, tanqidiy va
ijodiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish oliy ta'lim tizimining asosiy vazifalaridan biriga
aylandi. Kimyo fani tabiiy fanlar orasida alohida o'rin tutadi, chunki u nazariy va amaliy
bilimlarning uzviy bog'liqligini talab etadi. Kimyoviy jarayonlarni tushunish, ularni tahlil qilish
va amaliyotga tatbiq etish - kimyoviy fikrlashning asosiy komponentlari hisoblanadi [1]. Bugungi
kunda an'anaviy ta'lim usullarining samaradorligi tobora pasayib bormoqda. Ko'plab tadqiqotlar
ko'rsatishicha, ma'ruza shaklidagi darslar talabalarning fanga bo'lgan qiziqishini va o'zlashtirish
darajasini sezilarli darajada pasaytiradi. Shu sababli, ta'lim jarayonida innovatsion
yondashuvlardan, xususan, interaktiv kvestlar va raqamli topshiriqlardan foydalanish dolzarb
ahamiyat kasb etmoqda.
Interaktiv kvestlar - bu o'quvchilarni ma'lum bir muammoni hal qilishga yo'naltirilgan o'yin
shaklidagi faoliyat bo'lib, unda o'quvchilar ma'lum bir vaziyatda harakat qilish, ma'lumotlarni
tahlil qilish va qaror qabul qilish orqali o'z bilimlarini amaliyotda qo'llash imkoniyatiga ega
bo'ladilar. Raqamli topshiriqlar esa zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida
yaratilgan ta'limiy resurslar bo'lib, ular talabalarning mustaqil ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish,
bilimlarini mustahkamlash va baholash imkonini beradi. Kimyo ta'limida qo'llanishi mumkin
bo'lgan interaktiv kvestlar va raqamli topshiriqlarning bir necha turlari mavjud. Bular "Kimyoviy
labirint" kvesti, "Kimyoviy detektiv" kvesti, "Virtual laboratoriya" raqamli topshirig'i, "Kimyoviy
formula konstruktori" raqamli topshirig'i, "Kimyo industriyasida muammolar va yechimlar"
raqamli topshirig'i kabilardir [2].
Interaktiv kvestlar talabalarning kimyoviy fikrlashini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Ular muammoli ta'lim muhitini yaratadi, bu esa talabalarga real hayotiy muammolar bilan
to'qnashish va ularni hal qilish uchun o'z bilimlarini amaliyotda qo'llash imkoniyatini beradi.
Masalan, "Kimyoviy detektiv" kvesti davomida talabalar noma'lum moddani aniqlash uchun turli
kimyoviy reaktsiyalarni rejalashtirish, o'tkazish va natijalarni tahlil qilish orqali muammoni hal
qilish ko'nikmalarini rivojlantiradilar. Interaktiv kvestlar talabalarning tanqidiy fikrlashini ham
rag'batlantiradi. Kvestlar davomida talabalar turli ma'lumotlarni tahlil qilish, ularni solishtirish va
eng optimal yechimni topish ko'nikmalarini rivojlantiradilar. "Kimyoviy labirint" kvesti davomida
talabalar turli kimyoviy reaktsiyalarning borishini oldindan bashorat qilish, reaktsiya natijalarini
tahlil qilish va eng samarali yo'lni tanlash orqali tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantiradilar
[3].
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
63
Interaktiv kvestlar talabalarning hamkorlikda ishlash ko'nikmalarini ham rivojlantiradi. Ko'pchilik
kvestlar guruh bo'lib ishlashni talab qiladi, bu esa talabalarning kommunikativ ko'nikmalarini,
jamoada ishlash qobiliyatini va mas'uliyatni taqsimlash ko'nikmalarini rivojlantiradi. "Kimyoviy
detektiv" kvesti davomida talabalar guruhlarga bo'linib, har bir guruh a'zosi ma'lum bir vazifani
bajarish orqali umumiy maqsadga erishishga harakat qiladilar. Bundan tashqari, kvestlar o'yin
elementlarini o'z ichiga oladi, bu esa talabalarning darsga qiziqishini oshiradi va motivatsiyasini
kuchaytiradi. Interaktiv kvestlar davomida talabalar kimyo faniga bo'lgan qiziqishlari oshganligini
ta'kidlaydilar.
Raqamli topshiriqlar ham kimyo ta'limini samarali tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ular talabalarning mustaqil ta'limini samarali tashkil etish imkonini beradi. Raqamli topshiriqlar
talabalarning darsdan tashqari vaqtlarda ham o'quv materiallarini o'zlashtirishlari, bilimlarini
mustahkamlashlari va yangi bilimlarni egallashlari uchun qulay imkoniyat yaratadi. "Kimyoviy
formula konstruktori" raqamli topshirig'i talabalarning mustaqil ishlash ko'nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi. Raqamli topshiriqlar individuallashtirish imkoniyatini ham beradi.
Ular har bir talabaning individual xususiyatlari, qobiliyatlari va bilim darajasini hisobga olgan
holda tuzilishi mumkin. Bu esa har bir talabaning o'z sur'atida va o'z qobiliyatlariga mos ravishda
bilim olishiga imkon beradi.
Raqamli topshiriqlar talabalarga tezkor fikr-mulohaza (feedback) olish imkoniyatini ham beradi.
Ular talabalarga o'z bilimlarini tezkor tekshirish va xatolarini tuzatish imkoniyatini beradi.
"Virtual laboratoriya" raqamli topshirig'i davomida talabalar o'z tajribalarining natijalarini darhol
ko'rish va xatolarini tuzatish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Raqamli texnologiyalar kimyoviy
jarayonlarni, molekulyar tuzilmalarni va boshqa murakkab tushunchalarni vizualizatsiya qilish
imkonini beradi, bu esa talabalarning ushbu tushunchalarni yaxshiroq tushunishlariga yordam
beradi. Bundan tashqari, raqamli topshiriqlar talabalarning bilimlarini avtomatik ravishda
baholash va monitoring qilish imkonini beradi, bu esa o'qituvchilarga o'quv jarayonini samarali
boshqarish imkoniyatini beradi [4].
"Kimyoviy detektiv" kvesti talabalarning kimyoviy fikrlashini rivojlantirishda alohida o'rin tutadi.
Bu kvest davomida talabalar laboratoriyada noma'lum moddani aniqlash vazifasi bilan
shug'ullanadilar. Ular turli kimyoviy reaktsiyalarni o'tkazish, natijalarni qayd etish va tahlil qilish
orqali moddaning tarkibini aniqlashlari kerak. Kvest bir necha bosqichdan iborat bo'lib, avval
talabalar noma'lum moddaning fizik xususiyatlarini aniqlaydlar, keyin moddaning eruvchanligi,
pH qiymati va boshqa fizik-kimyoviy xususiyatlarini o'rganadilar. So'ngra talabalar turli
indikatorlar va reaktivlar bilan reaktsiyalarni o'tkazadilar, olingan natijalarni tahlil qiladilar va
moddaning tarkibini aniqlaydlar. Nihoyat, talabalar o'z xulosalarini taqdim etadilar va
isbotlaydilar. Bu jarayonda talabalarning kimyoviy reaktsiyalarni to'g'ri rejalashtirish va o'tkazish,
natijalarni to'g'ri qayd etish va tahlil qilish, xulosalarni asoslash, guruh bo'lib ishlash ko'nikmalari
baholanadi.
Ushbu innovatsion yondashuvlarni kimyo fanini o'qitishda qo'llash bo'yicha quyidagi amaliy
tavsiyalar ishlab chiqildi: o'quv rejalarini takomillashtirish va ularga interaktiv kvestlar va raqamli
topshiriqlarni kiritish; o'qituvchilar uchun interaktiv kvestlar va raqamli topshiriqlarni yaratish va
qo'llash bo'yicha o'quv-seminarlar tashkil etish; talabalarning kimyoviy fikrlashini rivojlantirish
uchun maxsus interaktiv o'quv platformasini yaratish; ta'lim jarayonida virtual laboratoriyalar va
simulyatorlardan keng foydalanish; baholash tizimini takomillashtirish va unga talabalarning
kimyoviy fikrlash darajasini baholash mezonlarini kiritish.Xulosa qilib aytganda, interaktiv
kvestlar va raqamli topshiriqlar oliy ta'lim muassasalarida kimyo fanini o'qitishda talabalarning
kimyoviy fikrlashini chuqurlashtirish, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish,
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
64
shuningdek kimyo faniga bo'lgan qiziqishlarini oshirish uchun samarali vosita ekanligi aniqlandi.
Ushbu innovatsion yondashuvlarni kimyo fanini o'qitishda keng qo'llash oliy ta'lim sifatini
oshirish va yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashga hissa qo'shadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Fontana, M. T. (2020). Investigating how a serious, educational-game tournament
(Molecule Madness) impacts student wellness and organic chemistry skills while distance
learning. Journal of Chemical Education.
2.
Atmosukarto, I., Ng, H. T., & Osman, M. F. B. (2024). Enhancing adaptive online
chemistry learning: A case study on the impact of QA tutor support.
3.
Srisawasdi, N., & Panjaburee, P. (2019). Implementation of game-transformed inquiry-
based learning to promote the understanding of and motivation to learn chemistry. Journal of
Science Education and Technology.
4.
Chen, M. P., Wong, Y. T., & Wang, L. C. (2014). Effects of type of exploratory strategy
and prior knowledge on middle school students' learning of chemical formulas from a 3D role-
playing game. Educational Technology Research and Development.
