PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
131
O’QUVCHI YOSHLARNING IJODIY QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISH (ONA
TILI DARSLARI MISOLIDA)
Sharopova Gulchiroy Yusupovna
Talabalar hujjatlarini yuritish va statistika sektori yetakchi mutaxassisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada boshlang’ich sinf o’quvchilarini intilishlari va ijodiy qobiliyatini
rivojlantirish bóyicha ma’lumotlar berilgan. Bunda asosan maqsadga erishishda samarali bo’lgan
asosiy metodik yondashuvlar keltirilgan.
Kalit so’zlar
: ijodkorlik, ijodiy qobiliyat, xalq og’zaki ijodi, tarbiya, ta’lim, maktab.
Tarbiyani tug’ilgan kundan boshlamoq, vujudimizni quvvatlantirmoq, axloqimizni
kuchlantirmoq, zehnimizni rivojlantirmoq lozim. Bolaning ózlarini -o'zlari ijodiy rivojlantirishi
zarurligi, erkin fikrlashi, uning individual ishtiyoqlarini hisobga olish zarurligi va boshqalar
haqidagi ıdealarni qóllab-quvvatlashda kórinadi. Kundalik hayotda ijodiy qobiliyatlarning asosiy
rivojlanishi o'yin orqali amalga oshiriladi. O'yinda bolalar, ehtimol, bolalarning eng qiziqarli
faoliyat doirasini aniqlashga qodir bo'lgan o'yinlarni yoqtirishlari mumkin. Shuning uchun o'yin
- bu ijodiy qobiliyatlarni aniqlashning asosiy usullaridan biridir.
Ta’lim-tarbiya masalasi insonning hayotida eng asosiy va eng muhim omillardan biri bo’lib
xizmat qiladi, desak mubolaǵa bólmaydi, albatta. Chunki, harbir insonning harqanday jamiyatta
kamol topishi va jamiyatta rivojlanishi ta’lim-tarbiya masalasiga borib taqaladi.
Ta’limning asosiy roli o‘quvchilarni jamiyatda muvaffaqiyatga erishishlari uchun zarur bo‘lgan
kompetensiyalar bilan ta’minlashdan iborat. Kreativ fikrlash bugungi yoshlarning
rivojlanishlari uchun kerakli kompetensiya hisoblanadi. Bu ularga globallashuv sharoitida
jadallik bilan o‘zgarib borayotgan, savodxonlik va raqamlash ilgari surilgan hamda “XXI-asr”
ko‘nikmalariga ega moslashuvchan ishchilarni talab qiladigan dunyoga moslashishga yordam
beradi. Kreativ fikrlashni o‘rgatish bugungi kun o‘quvchilari
va
yoshlariga
dolzarb
muammolarni yechish uchun yangi texnologiyalardan foydalangan holda hali yaratib
ulgurilmagan
sektorlarda
yoki vazifalarda ishlash, shu bilan birga mashinalar bajara
olmaydigan ishlarni osonlikcha amalga oshira olish hamda murakkab mahalliy va global
muammolarning yechimini topish qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beradi.
Psixologlar sizning tasavvurlaringiz qanday darajada rivojlanayotganini va bolaning fikrlash
tarzini belgilashga imkon beruvchi o'yin shaklida maxsus testlarni ishlab chiqdi.
Ba'zi bolalar tasavvur kuchi bilan harakat qilishadi, boshqalari esa xotiraning tasvirini suratga
olishga moyil. Ba'zan bolalar bunday o'yinlarda qatnashishni rad etishadi, bu esa bolaga alohida
yondashuv zarurligini ko'rsatadi. Bolalarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirish uchun zarur shart-
sharoitlarni yaratish ham katta rol o'ynaydi. Ota-onalar bolaga nafaqat rivojlanish imkoniyatini
berishlari, balki faol ishtirok etishlari kerak.
Hech qanday holatda bolaga bosim o'tkaza olasiz, unga o'yinni o'ynashga yoki amaliy san'atda
ishtirok etishga imkon bera olasiz. Xususan, bu xato musiqiy qobiliyatlarni rivojlantirish bilan
ruxsat etiladi. Bolaning musiqaga bo'lgan qiziqishi yetarli emasligi sababli, ota-onalar uni
musiqa maktabiga berishga shoshilishadi. Bolalarda har qanday ijodiy qobiliyatni
shakllantirish uchun nafaqat chaqaloqning moyilligini aniqlash, balki to'g'ri yo'nalishda
rivojlanish istagini kuchaytiradigan jiddiy ishlarni amalga oshirish kerak. Pedagogik
qobiliyatning yuzaga kelishida boshlang‘ich sinf o‘qituvchisidagi nafaqat kasbiy bilimlarning
mavjudligi bilan kafolatlanadi, balki unda ijodkorlik qobiliyatiga bo‘lgan ishtiyoq, layoqat va
intellekt ham muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari eng asosiysi harbir boshlanǵich sinf
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
132
óqituvchisi óz kasbi va fanini hurmat qilishi,qadrlashi kerak. Ijod va ijodkorlik murakkab
jarayon bólib, óqituvchi ijodiy faoliyatining asosiy qismini tashkil qiladi. Chunki bular
o‘qituvchining fikrlashi, dunyoqarashi, mustaqil va erkin faoliyat ko‘rsatishi, xotirasi, diqqati,
ilmiy tafakkuri va irodasi bilan chambarchas bog‘langandir. Bu esa o‘qituvchidan juda katta
matonat va mehnatni talab qiladi. Quyida ijodga taalluqli bir necha tushunchalarga to‘xtalib
o‘tamiz:
Ijod – insonning yangi moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish faoliyati. Unda inson tafakkuri,
xotirasi, tasavvuri, diqqati, irodasi faol ishtirok etadi, butun bilimi, tajribasi, iste’dodi namoyon
bóladi. Ijod dastlab inson tasavvurida tuǵiladi, keyin ijodga taaluqli masalalar yuzasidan
izlanishlar olib boriladi va shu tarzda ijodiy faoliyat davom etadi.
1-
sinflarni darslarni o'quvchilar tushinchalari yordamida tashkil etish mumkin.
O’qituvchi óquvchilarning dastlapki xayoliy usullarini o'rganadi va bularni asosida qiziqarli
voqealar, topishmoqlar , ertaklar, tez aytishlar yuzaga keladi. Bolalar ijodini rivojlantirishda
mana shunday xalq oǵzaki ijodining ham ahamiyati katta. Óquvchilarning ijodiy qobiliyatini
rivojlantirishda ular ijod namunalarini yaxshi ózlashtirgan va avvaldan u haqida ozgina bólsa da
tushunshaga ega bólishi kerak.
2-
sinfda o'quvchilar birqancha narsalarni erkin bajara oladi. Óquv yili oxirida
o'quvchilar dars mavzui bilan aloqador tayanch so'z va tushunchalar asosida kichik voqea,
ertaklarni tuza oladigan bo'lishlari zurur.
3-
sinfda o'quvchilarning muhiti har xil bóladi. Bolalar darslikdagi mavzular asosida
tuzgan yangi voqealarini ózi erkin bayon qila olishi kerak. О’quvchilarning qiziqishlari, ularning
savollari har sohalarga oid bo’ladi va javoblarini ham harxil sohalarda bólishini istaydilar.
4-
sinfda o'quvchilar oson va erkin holda ertaklarni tuza oladi. Ularning orasida xar xil
tadbir va musobaqalarni tashkil etish mumkin.
Bundan tashqari boshlang’ich sinf ona tili darslarida o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish metodikasi o’quvchilarning mustaqil fikrlash, yozma va og’zaki nutqni rivojlantirish,
hamda ijodiy faoliyatga jalb etishga qaratilgan. Quyida bu maqsadga erishishda samarali bo’lgan
asosiy metodik yondashuvlar keltirilgan:
1. Ijodiy yozish metodi
2. Badiiy asarlardan foydalanish
3. Interaktiv va ijodiy o’yinlar
4. Ijodiy faoliyatni loyihalashtirish
5. Nazariy bilimlarni amalda qo’llash
Xulosa qilib aytganda, bugun dunyoqarashi keng, kreativ fikrlovchi shaxslar jamiaytning har bir
sohasi uchun muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bunday ijodkor shaxsni tarbiyalashda
maktabning, xususan, ona tili darslarining ahamiyati beqiyos. O‘quvchilarning erkin fikrlashiga
sharoit yaratish, ularning nutqiy va lingvistik kompotensiyalarini oshirish orqali ularning
tafakkurini kengaytirish, kreativligini oshirish, shubhasiz, ona tili darslarida amalga oshiriladi.
Bola shaxsining ijodkor bo‘lishiga o‘qituvchi va murabbiylar sharoitlar yaratib berishi lozim,
shunda jamiyatimizda yangi ixtirolar, innovatsiyalar paydo bo’ladi.
ADABIYOTLAR:
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
133
1.
Mavlyanova R.A. Paxmanqulova N.X Boshlang‘ich ta’limda innovatsiya (metodik
qo‘llanma). -Toshkent, 2017.
2.
Bobaqulova D.M. Umumiy pedagogika (o‘quv qo‘llanma). –Toshkent, 2021 3.Darsliklar 1-2-
3-4-sinf Ona tili va óquv savodxonligi.
3.
Parpiyev Odil Olimovich, & Abdushuxratova Durdona Anvarovna. (2024). Ona tili va
oʻqish savodxonligi darslarida didaktik oʻyin usullari. Yangi O’zbekistonda Tabiiy Va Ijtimoiy-
Gumanitar fanlar Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, 2(1), 158–161.
4.
Oʻqish savodxonligi darslarida lirik she’rlarni oʻtishda interaktiv usullardan foydalanish.
(2024). Ustozlar Uchun, 53(3), 130-136.
http://pedagoglar.org/index.php/02/article/view/294
5.
Gulbakhor Abdullayevna Gaynazarova, Karomat Otaboyevna Matnazarova, & Odil
Olimovich Parpiyev. (2023). Factors and methods of preparing students for professional activities
in the conditions of individual training. Academia Repository, 4(12), 131–135.
