PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
147
KONSTITUTSIYAVIY QADRIYATLAR VA MILLIY G‘OYA: UYG‘UNLIKDA
BARQAROR JAMIYAT ASOSLARI
Habibjonov Izzatbek Dilshodjon og‘li
Alfraganus universiteti
Ijtimoiy fanlar fakulteti
Milliy g‘oya, ma‘naviyat asoslari
va huquq ta‘limi yo‘nalishi 2 bosqich talabasi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oya o‘rtasidagi falsafiy-
ijtimoiy uyg‘unlikning barqaror jamiyat qurilishidagi nazariy va amaliy ahamiyati tahlil qilinadi.
Muallif tomonidan qadriyatlarning huquqiy me'yorlar tizimidagi ontologik asoslari, ularning
tarixiy shakllanish bosqichlari va milliy g‘oyaning jamiyat ijtimoiy ongiga singdirilish
mexanizmlari tahlil etilgan. Konstitutsiyaviy qadriyatlar davlat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro
ijtimoiy shartnoma sifatida qaralib, ular orqali milliy g‘oyaning huquqiy asosda mustahkamlanishi
va shaxsni ijtimoiylashuvga yo‘naltirish mexanizmi o‘rganiladi. Shuningdek, maqolada
O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyasi va unga kiritilgan so‘nggi o‘zgartishlar kontekstida
milliy g‘oyaning asosiy qadriyatlar bilan uyg‘unlashgan modeli falsafiy nuqtai nazardan tahlil
etilgan. Tahlil davomida konstitutsiyaviy qadriyatlarning fuqarolik jamiyati, huquqiy ong va
milliy birlikni mustahkamlovchi determinanta sifatidagi ahamiyati asoslab beriladi. Tadqiqotda
Sharq falsafasi, zamonaviy siyosiy-normativ yondashuvlar va konstitutsiyaviy demokratik
tizimlar tajribasi solishtirma tahlil vositasida ilmiy asosda yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
Konstitutsiyaviy qadriyatlar, milliy g‘oya, barqaror jamiyat, huquqiy ong, ijtimoiy
identifikatsiya, Sharq falsafasi, fuqarolik jamiyati, demokratik tamoyillar, ijtimoiy norma.
Kirish
Barqaror jamiyatning asosi bo‘lgan qadriyatlar tizimi har bir davlatning siyosiy-falsafiy
poydevorini tashkil etadi. Ayniqsa, konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oya o‘rtasidagi
uyg‘unlik jamiyatning huquqiy, ijtimoiy va ma’naviy rivojida markaziy determinanta sifatida
namoyon bo‘ladi. Zamonaviy demokratik davlatlar taraqqiyotida konstitutsiya nafaqat huquqiy
hujjat, balki xalqning tarixiy xotirasi, ijtimoiy ideal va madaniy identifikatsiyaning muhim timsoli
sifatida qaraladi. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev
ta’kidlaganidek: “Konstitutsiya – bu oddiy hujjat emas, u xalqimizning orzu-umidlarini, buguni va
kelajagini ifodalaydigan muqaddas qadriyatlar manbaidir” (Sh.M. Mirziyoyev, Yangi O‘zbekiston
– inson qadri ulug‘langan jamiyatdir, 2021).
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan Konstitutsiyaviy islohotlar, fuqarolik
jamiyatini mustahkamlash, ijtimoiy adolat va inson qadri ustuvorligini ta’minlashga yo‘naltirilgan
bo‘lib, bu islohotlarning falsafiy zamirida milliy g‘oyaning chuqur ildiz otganini ko‘rish mumkin.
Xususan, 2023-yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
jamiyatning asosiy huquqiy tamoyillari bilan bir qatorda, umumiy g‘oyaviy yo‘nalishlar – milliy
birdamlik, tinchliksevarlik, insonparvarlik va diniy bag‘rikenglik kabi qadriyatlarni o‘z ichiga
oladi. Bu esa milliy g‘oyaning konstitutsiyaviy mustahkamlanishini anglatadi.
Zamonaviy siyosiy-falsafiy tadqiqotlarda qadriyatlar konsepsiyasi huquqiy va ijtimoiy institutlar
orqali jamiyatga tatbiq etilishi bilan tahlil qilinadi. Jumladan, amerikalik siyosatshunos Ronald
Inglehartning qadriyatlar evolyutsiyasi to‘g‘risidagi nazariyasida iqtisodiy va madaniy omillar
konstitutsiyaviy qadriyatlarning shakllanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatishi asoslanadi [Inglehart,
1997]. Shu bilan birga, mahalliy tadqiqotchi olimlar – S. Jo‘rayev, D. Kobilov, R. Toshpo‘latovlar
tomonidan olib borilgan tahlillarda milliy g‘oya O‘zbekiston ijtimoiy hayotining integratsion
mexanizmi sifatida e’tirof etilgan bo‘lib, uning konstitutsiyaviy qadriyatlar bilan uyg‘unlashuvi
orqali barqarorlik va fuqarolik ongini shakllantirish muhimligi ko‘rsatib o‘tilgan.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
148
Shuningdek, Prezident Sh.M. Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “Yangi O‘zbekiston – xalq,
inson va uning manfaatlari ustuvor bo‘lgan davlat” konsepsiyasi asosida konstitutsiyaviy
qadriyatlarning mazmun-mohiyati yangicha talqinda yoritilmoqda. Bu esa bizni ushbu
qadriyatlarning g‘oyaviy asoslari, ularning milliy g‘oya bilan o‘zaro aloqadorligi va barqaror
jamiyat qurilishidagi ahamiyatini chuqurroq o‘rganishga undaydi.
Shu boisdan, ushbu maqolada konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oyaning nazariy asoslari,
ularning o‘zaro uyg‘unlashuvi, tarixiy-falsafiy rivojlanish bosqichlari, amaliyotdagi tatbiqiy
yo‘nalishlari, hamda barqaror ijtimoiy tizim yaratishdagi o‘rni tahliliy nuqtai nazardan o‘rganiladi.
Tadqiqotda muqobil g‘oyaviy yondashuvlar, zamonaviy siyosiy-falsafiy kontsepsiyalar va milliy
qonunchilik asoslari solishtirma tahlil qilinib, ularning o‘zaro uyg‘unligidan kelib chiqadigan
nazariy va amaliy xulosalar asoslab beriladi.
Adabiyotlar tahlili va metodologiya
Konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oya o‘zaro
uyg‘unlashgan ijtimoiy-siyosiy tamoyillar tizimi sifatida jahon ijtimoiy-falsafiy tafakkurida izchil
ilmiy tadqiqotlar obyekti bo‘lib kelmoqda. Ayniqsa, qadriyatlar tizimining konstitutsiyaviylik
bilan o‘zaro aloqasi zamonaviy gumanitar yondashuvlar doirasida yangi konseptual qiyofa kasb
etgan. Ulrich Beck, Ronald Inglehart, Samuel Huntington kabi tadqiqotchilar global qadriyatlar
transformatsiyasini huquqiy va madaniy omillar orqali tushuntirgan bo‘lsa, postsovet makonida
bu munosabat ko‘proq milliylik va ijtimoiy mobilizatsiya jarayonlari bilan izohlanmoqda
Milliy g‘oya va konstitutsiyaviy qadriyatlar o‘rtasidagi uyg‘unlik masalasi O‘zbekiston ilmiy
doirasida izchil tadqiq etilmoqda. Jumladan, O.M. G‘aybullayev o‘zining “Milliy g‘oya tarixi va
nazariyasi” nomli fundamental tadqiqotida milliy g‘oyani ijtimoiy ongni shakllantiruvchi va
jamiyatda umumiy qadriyatlar asosida integratsiyani ta’minlovchi strategik mafkuraviy tizim
sifatida ta’riflaydi. Uning fikricha, milliy g‘oya – bu “ijtimoiy taraqqiyotning ichki
harakatlantiruvchi kuchi, fuqarolik o‘zligining g‘oyaviy negizi va tarixiy-ma’naviy o‘zlikning
mustahkam ifodasi” sifatida millatning konstitutsiyaviy hayotiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi
. Bu
talqin konstitutsiyaviy qadriyatlarning jamiyatga faqat huquqiy emas, balki madaniy-axloqiy
yo‘nalishlar orqali singib borishida milliy g‘oyaning tutgan o‘rnini chuqur tahlil qilish imkonini
beradi. Ayniqsa, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan konstitutsiyaviy islohotlar jarayonida
milliy g‘oyaning tarixiy-madaniy va psixologik asoslari asosiy ijtimoiy barqarorlik omillaridan
biri sifatida e’tirof etilmoqda.
Shu bilan birga, S. Jo‘rayev va B. Islomovlarning izlanishlarida milliy g‘oyaning evolyutsiyasi,
ijtimoiy mentalitetga singdirilishi va u orqali barqaror ijtimoiy ong shakllanishi kabi masalalar
tahlil etilgan. Bu tadqiqotlar konstitutsion ideallar milliy g‘oyaning nazariy asoslarini belgilab
berishini ilmiy nuqtai nazardan tasdiqlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning asarlarida esa bu aloqadorlik
nafaqat siyosiy konsepsiya, balki real jamiyat qurilishining tamoyili sifatida asoslangan. Jumladan,
“Yangi O‘zbekiston strategiyasi” asarida konstitutsiyaning ijtimoiy qadriyatlar bilan
uyg‘unlashuvi, uning inson huquqlari, erkinlik va xalq suvereniteti bilan mustahkam aloqasi
alohida qayd etilgan. Muallif quyidagicha ta’kidlaydi: “Biz yaratmoqchi bo‘lgan Yangi
O‘zbekistonda hech bir g‘oya konstitutsiyaviy qadriyatlardan yuksak bo‘la olmaydi. Zero,
Konstitutsiyamiz – bu xalqimizning orzu-intilishlarini mujassam etgan muqaddas hujjatdir”
. Bu
g‘oya bugungi kunda davlat va jamiyat o‘rtasida ijtimoiy shartnoma sifatida amal qilayotgan
konstitutsion mexanizmlarning falsafiy asoslarini belgilaydi.
Metodologik yondashuv sifatida ushbu maqolada interdisiplinar yondashuv (falsafa,
siyosatshunoslik, huquqshunoslik va sotsiologiya) asos qilib olinadi. Tadqiqotda normativ-analitik,
1
Inglehart, R. (1997). Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43
Societies. Princeton University Press.
2
G‘aybullayev, O.M. (2019). Milliy g‘oya tarixi va nazariyasi. Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 38-42.
3
Mirziyoyev, Sh.M. (2021). Yangi O‘zbekiston – inson qadri ulug‘langan jamiyatdir. Toshkent: “O‘zbekiston”
nashriyoti.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
149
komparativ (solishtirma), hamda tarixiy-falsafiy tahlil usullari qo‘llaniladi. Bunda qadriyatlar
tizimi tarixiy jarayonda qanday shakllanganligi, konstitutsiyaviy asos bilan qanday
uyg‘unlashgani va milliy g‘oya orqali amaliy hayotda qanday in’ikos etilishi bosqichma-bosqich
tahlil etiladi.
Shuningdek, maqolada zamonaviy huquqiy-falsafiy yondashuvlardan biri bo‘lmish Axloqiy
konstitutsiyachilik kontsepsiyasi asosida konstitutsiyaviy qadriyatlarning axloqiy-madaniy
kontekstdagi talqini ham ko‘rib chiqiladi. Bu yondashuv doirasida qadriyatlar jamiyatning
ijtimoiy ongida paydo bo‘lib, konstitutsiyaviy shaklda mustahkamlanadi va bu orqali g‘oyaviy
barqarorlikka erishiladi
Tadqiqotning ilmiy istiqbollari shundan iboratki, O‘zbekistonda konstitutsiyaviy qadriyatlar va
milliy g‘oyaning uyg‘unligi kelgusi bosqichda nafaqat huquqiy tizimda, balki ma’naviy-ma’rifiy
siyosat, ta’lim tizimi va fuqarolik ongini shakllantirish jarayonlarida ham yetakchi rol o‘ynaydi.
Bu holat fuqarolik jamiyati institutlarining mustahkamlanishiga, ijtimoiy ishonch va ijtimoiy
birdamlikning yuksalishiga olib keladi.
Natijalar
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oya
o‘rtasidagi uyg‘unlik zamonaviy jamiyatda mafkuraviy izchillik va ijtimoiy barqarorlikning
poydevorini tashkil etadi. Bu uyg‘unlik, bir tomondan, davlat va fuqaro o‘rtasida axloqiy-huquqiy
shartnoma sifatida xizmat qilsa, ikkinchi tomondan, ijtimoiy ong va milliy o‘zlikning tizimli
shakllanishida hal qiluvchi omil bo‘lib xizmat qiladi. Jumladan, konstitutsiyaviy qadriyatlar
jamiyatga muayyan g‘oyaviy yo‘nalish beradi, bu esa milliy g‘oya orqali ruhiy-madaniy birlikda
ifodasini topadi.
Shavkat Mirziyoyevning “Yangi O‘zbekiston – inson qadri ulug‘langan jamiyat” konsepsiyasida
qayd etilishicha, “Konstitutsiya faqatgina huquqiy norma emas, balki xalqning tarixiy xotirasi va
ijtimoiy ongini shakllantiruvchi ruhiy-milliy poydevordir”
. Bu fikr davlat falsafasi doirasida
qadriyatlar tizimini faqat yuridik emas, balki g‘oyaviy va madaniy fenomen sifatida talqin etish
zaruratini belgilaydi. Natijada, milliy g‘oya, konstitutsiyaviy qadriyatlar orqali o‘zining
institutlashgan shakliga ega bo‘ladi.
Ilmiy-tahliliy izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda olib borilayotgan konstitutsiyaviy
islohotlar, ayniqsa 2023-yilgi Konstitutsiyaviy referendum natijasida milliy qadriyatlarning
huquqiy ifodasi yangi bosqichga ko‘tarildi. D. Mamatov, T. Sattorov va L. G‘aniyevalar
tomonidan olib borilgan izlanishlarda bu jarayon “g‘oyaviy-modernizatsion tranzit” sifatida
tavsiflanadi, ya’ni qadriyatlar tizimining konstitutsiyaviylik bilan uyg‘unlashuvi orqali yangi
ijtimoiy ong modeli shakllanmoqda
Shuningdek, Xalqaro miqyosda tan olingan qadriyatlar evolyutsiyasi konsepsiyasi (R. Inglehart),
ijtimoiy tizimdagi ishonch institutlari bilan bog‘liq nazariyalar (F. Fukuyama) ham
konstitutsiyaviy qadriyatlarning jamiyatdagi legitimlikni mustahkamlovchi vosita ekanini
tasdiqlaydi
. O‘zbekiston sharoitida bu model jamiyatda huquqiy madaniyat, fuqarolik faolligi, va
milliy identitetni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Metodologik yondashuvlar asosida aniqlangan natijalarga ko‘ra, konstitutsiyaviy qadriyatlarning
amaliy ahamiyati quyidagi ko‘rinishlarda ifodalanadi:
fuqarolik jamiyati institutlarini mustahkamlash;
ijtimoiy ishonchni oshirish va huquqiy madaniyatni shakllantirish;
ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik va boshqaruvda ishtirokni oshirish;
4
Waluchow, W.J. (2007). A Common Law Theory of Judicial Review: The Living Tree. Cambridge University Press.
5
Mirziyoyev, Sh.M. (2021). Yangi O‘zbekiston – inson qadri ulug‘langan jamiyatdir. Toshkent: “O‘zbekiston”
nashriyoti.
6
Mamatov, D., Sattorov, T., G‘aniyeva, L. (2023). Konstitutsiyaviy qadriyatlar va ularning ijtimoiy barqarorlikdagi
o‘rni, “Falsafa va Hayot” jurnali, 2-son, B. 45–58.
7
Inglehart, R. (2005). Modernization, Cultural Change, and Democracy. Cambridge University Press; Fukuyama, F.
(1995). Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity. New York: Free Press.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
150
g‘oyaviy bo‘shliqning oldini olish va mafkuraviy immunitetni kuchaytirish.
Shuningdek, istiqbolli tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, milliy g‘oya va konstitutsiyaviy
qadriyatlar uyg‘unligi davlat siyosatining strategik tamoyiliga aylanar ekan, bu holat
O‘zbekistonda ijtimoiy islohotlarning mafkuraviy asosini yaratadi. Prezident Sh.M.
Mirziyoyevning “Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi” asarida bu jarayonni “fuqarolik
jamiyatini qadriyatlar asosida demokratik rivojlantirish” sifatida talqin qilishi, bunday
yondashuvga amaliy siyosiy asos sifatida qarash mumkinligini anglatadi
Ayni paytda, ilmiy qarashlar xilma-xilligiga qaramay, konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oya
o‘rtasidagi uyg‘unlik amaliy ijtimoiy barqarorlikni ta’minlovchi muhim omil sifatida e’tirof
etilmoqda.
Muhokama
O‘zbekistonda konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oyaning o‘zaro uyg‘unlashuvi masalasi
nafaqat huquqiy va siyosiy, balki falsafiy-ontologik va ijtimoiy-axloqiy o‘lchovda ham tahlil
etilishi zarur. Shu jihatdan, mavjud ilmiy adabiyotlar va hozirgi davr ijtimoiy-siyosiy voqeliklari
asosida olib borilgan muhokamalar konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oya o‘rtasida
kompleks o‘zaro ta’sirli tizim mavjudligini ko‘rsatadi. Xususan, milliy g‘oya zamonaviy ijtimoiy-
falsafiy tafakkurda davlat mafkurasi sifatida emas, balki jamiyatda tarixiy xotira, madaniy
identitet va fuqarolik birdamligini uyg‘unlashtiruvchi ijtimoiy-ruhoviy omil sifatida talqin
qilinmoqda. Bu holat O.M. G‘aybullayev tomonidan shunday ifodalanadi: “Milliy g‘oya – bu
xalqning o‘z tarixiy taraqqiyot yo‘lida shakllangan hayotiy ideallarini ifodalovchi, jamiyatni ichki
uyg‘unlik va ijtimoiy barqarorlik sari yo‘naltiruvchi kuchli ijtimoiy ong shaklidir”
Ushbu yondashuv milliy g‘oyaning bir mafkuraga xos mutlaq g‘oya emas, balki sivilizatsiyaviy,
jamiyatni birlashtiruvchi va harakatlantiruvchi tamoyil sifatida shakllanishini ilmiy jihatdan
asoslaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘zining “Yangi O‘zbekiston – xalqimiz
orzu-umidlari
amalga
oshadigan
mamlakat
bo‘ladi”
asarida
shunday
yozadi:
“Konstitutsiyamizdagi har bir modda zamirida xalqimizning ma’naviy qadriyatlari, tarixiy xotirasi
va milliy iftixori mujassam bo‘lmog‘i lozim”
. Bu tamoyil konstitutsiyani jamiyat falsafasining
huquqiy normalarni tizimlashtirish sifatida talqin qilishga zamin yaratadi.
Muhokamadan kelib chiqadigan eng asosiy ilmiy natijalardan biri shuki, milliy g‘oya
konstitutsiyaviy qadriyatlar orqali institutsional shaklga ega bo‘ladi, ya’ni u konstitutsiya orqali
rasmiylashtirilgan ijtimoiy me’yor sifatida mustahkamlanadi. Masalan, milliy birdamlik,
bag‘rikenglik, adolat va taraqqiyot kabi qadriyatlar Konstitutsiyaviy tamoyillar darajasida aks
etgan
. Shuningdek, bu qadriyatlar fuqarolik ongini shakllantiradi, davlat bilan jamiyat o‘rtasida
ishonch muhitini yaratadi va ijtimoiy tizimda normativ legitimligini kuchaytiradi
.
Ilmiy muhitda mavjud bo‘lgan alternativ pozitsiyalar – xususan, R. Dahl, J. Rawls va B. Barry
kabi faylasuflar tomonidan ilgari surilgan “konstitutsion betaraflik” (constitutional neutrality)
konsepsiyasi, ya’ni konstitutsiya mafkuraviy pozitsiyadan xoli bo‘lishi lozim degan qarashlar ham
muhokama qilindi
. Biroq O‘zbekiston kabi tarixiy-madaniy o‘ziga xosliklarga ega mamlakatda
g‘oya va qadriyatlarning o‘zaro uyg‘unligi siyosiy barqarorlik va ijtimoiy integratsiyalashuv
konstitutsiyaviy qadriyatlarning ijtimoiy ongga singdirilishining muhim strategik bosqichi
hisoblanadi.
8
Mirziyoyev, Sh.M. (2022). O‘zbekiston – 2030 strategiyasi. Rasmiy nutq va taqdimot materiallari.
www.prezident.uz
9
G‘aybullayev, O.M. (2019). Milliy g‘oya tarixi va nazariyasi. Toshkent: Fan va texnologiya, 48-bet.
10
Mirziyoyev, Sh.M. (2021).
Yangi O‘zbekiston – xalqimiz orzu-umidlari amalga oshadigan mamlakat bo‘ladi
.
Toshkent: “O‘zbekiston” nashriyoti.
11
Konstitutsiya fani bo‘yicha: Jo‘rayev S., Islomov B. (2019). Huquqiy ong va konstitutsiyaviy qadriyatlar uyg‘unligi.
“Falsafa va huquq” jurnali, 1-son.
12
Fukuyama, F. (2005). State-Building: Governance and World Order in the 21st Century. Cornell University Press.
13
Rawls, J. (1996). Political Liberalism. Columbia University Press.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
151
Bundan tashqari, M. Mamajonov, T. Karimov, va S. Bahromovlarning tadqiqotlarida milliy g‘oya
– bu jamiyatni harakatlantiruvchi ichki energiya manbai bo‘lib, uning konstitutsiyaviy ifodasi
davlat va jamiyat o‘rtasidagi g‘oyaviy uyg‘unlikni mustahkamlaydi, degan konsepsiya ilgari
suriladi
. Ularning ilmiy qarashlari bugungi O‘zbekiston sharoitida konstitutsiyaviy qadriyatlar
va milliy g‘oya uyg‘unligining ijtimoiy-psixologik va madaniy asoslarini yoritishga xizmat
qilmoqda.
Shuningdek, zamonaviy siyosiy-falsafiy yondashuvlar – xususan, A. Senning “inson qadri”
konsepsiyasi, M. Valzerning “kontekstual adolat” g‘oyalari va Yu. Habermasning “ijtimoiy
kommunikatika” nazariyasi konstitutsiyaviy qadriyatlar bilan bog‘liq ijtimoiy diskurslarning
demokratik kontekstda shakllanishini yoritadi. Bu yondashuvlar asosida konstitutsiyaviy
qadriyatlar shunchaki huquqiy normalar emas, balki axloqiy-madaniy tamoyillar tizimi ekani
ilmiy asoslanadi
Kelajak istiqbollari nuqtai nazaridan olib qaralganda, O‘zbekistonda konstitutsiyaviy qadriyatlar
va milliy g‘oya uyg‘unligi asosida davlat boshqaruvi, ta’lim tizimi, fuqarolik jamiyati va
ommaviy axborot vositalarining g‘oyaviy-tarbiyaviy funksiyalari yanada kuchayadi. Ushbu
uyg‘unlik doimiy yangilanish, ichki o‘zgarish va tashqi chaqiriqlarga moslashuvchanlik orqali
mustahkamlanib boradi.
Xulosa
Yuqoridagi ilmiy-tahliliy tadqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatadiki, konstitutsiyaviy qadriyatlar va
milliy g‘oya o‘rtasidagi uyg‘unlik O‘zbekiston ijtimoiy-huquqiy taraqqiyotining markaziy
strategik tayanchidir. Bu uyg‘unlik g‘oyaviy barqarorlikni ta’minlovchi asosiy konseptual asos
sifatida davlatni ideologik birlashtiruvchi emas, balki ijtimoiy birdamlikni shakllantiruvchi
gumanitar tamoyil sifatida namoyon bo‘lmoqda. Milliy g‘oya qadriyatlar orqali jamiyatga chuqur
singadi, konstitutsiyaviy qadriyatlar esa uni institutsional va huquqiy jihatdan mustahkamlab
beradi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Konstitutsiyamizda jamiyatimizda ustuvor
bo‘lishi kerak bo‘lgan axloqiy, ma’naviy va milliy qadriyatlar hamda tarixiy haqiqat o‘z aksini
topmog‘i zarur”
. Ushbu yondashuv konstitutsiyaviylikni milliy ong bilan uyg‘un holda talqin
qilishga asos yaratadi. Maqolada ilgari surilgan ilmiy tadqiqotlarga ko‘ra, konstitutsiyaviy
qadriyatlar va milliy g‘oyaning uyg‘unligi kelgusida quyidagi yo‘nalishlarda o‘z ta’sirini
kengaytiradi:
ta’limda g‘oyaviy-ma’naviy kompetensiyalarni shakllantirish;
fuqarolik jamiyatining g‘oyaviy va huquqiy barqarorligini mustahkamlash;
ommaviy ongda insonparvarlik qadriyatlarni mustahkamlash;
siyosiy islohotlarda ijtimoiy birdamlikka asoslangan yondashuvlarni rivojlantirish.
Shuningdek, zamonaviy siyosiy-falsafiy tafakkurda konstitutsiyani mafkuraviy jihatdan neytral
saqlash zarurati ham dolzarb muhokama obyekti bo‘lib kelmoqda. Jumladan, J. Rawls, M. Sandel,
va Yu. Habermas kabi faylasuflar konstitutsiya barcha fuqarolar uchun umumiy “adolatli asos”
bo‘lishi zarurligini ta’kidlab, uni hech bir mafkuraviy ustunlikdan holi tutish tarafdori bo‘lganlar
.
Bu yondashuv fuqarolik erkinliklari, siyosiy plyuralizm va inklyuziv ijtimoiy muhitni yaratishda
muhim omil sifatida qaraladi.
14
Mamajonov M., Karimov T., Bahromov S. (2022). Milliy g‘oya: O‘zbek modelining zamonaviy talqini. Toshkent:
“Ijtimoiy Fikr” markazi.
15
Sen, A. (2009). The Idea of Justice. Harvard University Press; Habermas, J. (1996). Between Facts and Norms.
MIT Press.
16
Mirziyoyev, Sh.M. (2021).
Yangi O‘zbekiston – inson qadri ulug‘langan jamiyatdir
. Toshkent: O‘zbekiston
nashriyoti.
17
Rawls, J. (1996). Political Liberalism. New York: Columbia University Press; Sandel, M. (2009). Justice: What’s
the Right Thing to Do? New York: Farrar, Straus and Giroux.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
152
Biroq, O‘zbekistonning tarixiy-madaniy tajribasi va g‘oyaviy-milliy konsolidatsiya zarurati bu
neytrallik yondashuvini to‘liq qamrab olmasligi mumkin. Shu sababli, ilmiy nuqtai nazardan
qaralganda, konstitutsiyaviy qadriyatlar va milliy g‘oyaning uyg‘unligi mamlakatda fuqarolik
identiteti va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlovchi asosiy vosita sifatida shakllanmoqda. O.M.
G‘aybullayev bu haqda shunday yozadi: “Milliy g‘oya – jamiyatning g‘oyaviy-ruhiy mohiyatini
belgilovchi sistemali hodisa bo‘lib, u huquqiy va axloqiy qadriyatlar bilan chambarchas
bog‘liqdir”
.
Mazkur maqola asosida ilgari surilgan fikrlar O‘zbekistonning “Yangi taraqqiyot strategiyasi –
2030” konsepsiyasiga, milliy qonunchilikdagi so‘nggi konstitutsiyaviy islohotlarga, falsafiy-
fuqorolik tafakkur taraqqiyotiga va xalqaro huquqiy standartlarga tayangan holda asoslandi. Ilmiy
doiralar va siyosiy qarashlarning tahlili, turli pozitsiyalarning tan olinishi maqolaning ilmiy
xolisligini kuchaytiradi va mavzuning universal-tadqiqiy dolzarbligini ta’minlaydi.
ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Mirziyoyev, Sh.M. (2021). Yangi O‘zbekiston – inson qadri ulug‘langan jamiyatdir.
Toshkent: “O‘zbekiston” nashriyoti.
2.
Mirziyoyev, Sh.M. (2022). O‘zbekiston – 2030 strategiyasi. Rasmiy nutq va taqdimot
materiallari.
3.
Mirziyoyev, Sh.M. (2021). Yangi O‘zbekiston – xalqimiz orzu-umidlari amalga
oshadigan mamlakat bo‘ladi
.
Toshkent: “O‘zbekiston” nashriyoti.
4.
Konstitutsiya fani bo‘yicha: Jo‘rayev S., Islomov B. (2019). Huquqiy ong va
konstitutsiyaviy qadriyatlar uyg‘unligi. “Falsafa va huquq” jurnali, 1-son.
5.
Mamatov, D., Sattorov, T., G‘aniyeva, L. (2023). Konstitutsiyaviy qadriyatlar va
ularning ijtimoiy barqarorlikdagi o‘rni, “Falsafa va Hayot” jurnali, 2-son, B. 45–58.
6.
Mamajonov M., Karimov T., Bahromov S. (2022). Milliy g‘oya: O‘zbek modelining
zamonaviy talqini. Toshkent: “Ijtimoiy Fikr” markazi.
7.
G‘aybullayev, O.M. (2019). Milliy g‘oya tarixi va nazariyasi. Toshkent: Fan va
texnologiya, 2019. – B. 38-42.
8.
Inglehart, R. (1997). Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and
Political Change in 43 Societies. Princeton University Press.
9.
Waluchow, W.J. (2007). A Common Law Theory of Judicial Review: The Living
Tree. Cambridge University Press.
10.
Inglehart, R. (2005). Modernization, Cultural Change, and Democracy. Cambridge
University Press; Fukuyama, F. (1995). Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity.
New York: Free Press.
11.
Fukuyama, F. (2005). State-Building: Governance and World Order in the 21st
Century. Cornell University Press.
12.
Rawls, J. (1996). Political Liberalism. Columbia University Press.
13.
Sen, A. (2009). The Idea of Justice. Harvard University Press; Habermas, J. (1996).
Between Facts and Norms. MIT Press.
14.
Rawls, J. (1996). Political Liberalism. New York: Columbia University Press; Sandel,
M. (2009). Justice: What’s the Right Thing to Do? New York: Farrar, Straus and Giroux.
18
G‘aybullayev, O.M. (2019). Milliy g‘oya tarixi va nazariyasi. Toshkent: Fan va texnologiya.
