PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
162
VLADIMIR NABOKOV IJODIDDA RUS TILI
BADIIY TAFFAKKUR MANBAI
Pulatova Sabina Sharifovna,
Second-year PhD student of Bukhara State University
Annotatsiya
: Ushbu maqolada Vladimir Nabokov ijodida rus tilining estetik va madaniy o‘rni
tahlil qilinadi. Adibning ko‘p tilli muhitda shakllangan badiiy tafakkuri, rus tilini kech
o‘zlashtirishi va Dahl lug‘ati orqali uni chuqur o‘rganishi shuningdek, Berlin davridagi muhojirlik
muhiti uning nasrida rus tilining poetik qudratini oshirganligi yoritiladi. “Mashenka” (1926),
“Korol, dama, valet” (1928), “Lujin himoyasi” (“Защита Лужина”,1930), “Jasorat” (“Подвиг”,
1931) kabi asarlardagi nostalgiya va milliy o‘zlik motivlari rus tilidagi obrazlar orqali ifodalanadi.
Shuningdek, Vladimir Nabokovning tarjimonlik mahorati va ikki tilli ijodiy uslubi rus tilining
nafosati va tarovati bilan bevosita bog‘lanadi. Maqola adib nasrida badiiy tafakkur manbai sifatida
qanday qo‘llanganini ko‘rsatishga qaratilgan.
Kalit so‘zlar:
Vladimir Nabokov, rus tili, muhojir adabiyoti, tarjima, zullisonayn ijod, Berlin
davri, poetika.
Аннотация:
В данной статье анализируется эстетическая и культурная роль русского
языка в творчестве Владимира Набокова. Показано, что художественное мышление
писателя, сформировавшееся в многоязычной среде, его позднее овладение русским
языком и глубокое изучение его по словарю Даля, а также эмигрантская среда берлинского
периода способствовали усилению поэтической силы русского языка в его прозе. Темы
ностальгии и национальной идентичности в произведениях “Машенька” (1926), “Король,
дама, валет” (1928), “Защита Лужина” (1930) и “Подвиг” (1931) выражены через образы,
созданные на русском языке. Кроме того, переводческое мастерство В. Набокова и его
двуязычный творческий стиль непосредственно связаны с изяществом и красотой русского
языка. Цель статьи — показать, как русский язык использовался в прозе автора как
источник художественного мышления.
Ключевые слова:
Владимир Набоков, русский язык, эмигрантская литература, перевод,
двуязычное творчество, берлинский период, поэтика.
Abstract:
This article analyzes the aesthetic and cultural role of the Russian language in Vladimir
Nabokov’s works. The author’s artistic thinking, shaped in a multilingual environment, his late
mastery of Russian, and his deep study of the language through Dahl’s dictionary, as well as the
emigration milieu of the Berlin period, are shown to have enhanced the poetic power of Russian
in his prose. Themes of nostalgia and national identity in works such as “Mary” (1926), “King,
Queen, Knave” (1928), “The Defens”e (Зaщита Лужина, 1930), and “Glory” (Подвиг, 1931) are
expressed through images in the Russian language. In addition, V. Nabokov’s skill as a translator
and his bilingual creative style are directly linked to the grace and charm of Russian. The article
aims to demonstrate how Russian served as a source of artistic thought in his prose.
Keywords:
Vladimir Nabokov, Russian language, émigré literature, translation, bilingual
creativity, Berlin period, poetics.
Vladimir Vladimirovich Nabokov (1899-1977) XX asr adabiyoti tarixida ikki tilda – rus va
ingliz tillarida – birdek yuksak darajada ijod qilgan noyob yozuvchi sifatida tanilgan. Uning ijodiy
merosi rus muhojir adabiyoti hamda Amerika postmodernistik adabiyotining rivojida muhim o‘rin
egallaydi. Yozuvchining bolalik va yoshlik yillari Sankt-Peterburgdagi ziyoli, ko‘p tilli muhitda
kechib, bu uning kelajakdagi adabiy uslubi va til sezgirligiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Onasi Elena
Ivanovna tomonidan ingliz va fransuz tillarida o‘qitilgan bo‘lajak adib keyinchalik ona tili – rus
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
163
tilini mukammal o‘zlashtirib, uni ijodiy ilhom manbai sifatida qadrlagan. U Dahlning “Izohli
lug‘ati”ni muntazam o‘qib, o‘ziga yoqqan so‘zlarni yozib borishni odat qilgan. V. Nabokovning
“My mind speaks English, my heart speaks Russian, and my ear prefers French. [1]” degan
iborasi uning ko‘p tilli dunyoqarashi va rus tiliga bo‘lgan samimiy mehrini yaqqol aks ettiradi.
Bolalik davrida V. Nabokov ko‘p tilli muhitda ulg‘aygan bo‘lsa-da, rus tilini kechroq
o‘zlashtirgan. Onasi Elena Ivanovna unga inglizcha ertaklarni o‘qib bergan, rus xalq ertaklarini
esa ingliz tiliga tarjima qilib yetkazgan. Faqat Vasiliy Martinovich Jernesokov ismli o‘qituvchi
orqali u rus tilining asoslarini o‘rgana boshlagan.
V. Nabokov keyinchalik ona tilining boy
ma’nolarini chuqur anglash uchun Dahlning “Izohli lug‘ati”ni muntazam mutolaa qilgan va har
kuni kamida o‘n sahifa o‘qishni odat qilgan: “I resolved to read at least ten pages per day, jotting
down such words and expressions as might especially please me...[4.205]” Ushbu mashg‘ulotlar
rus tilini uning badiiy tafakkurining markaziga aylantirdi.
V. Nabokovning rus tilida yozgan ilk asarlari, xususan, “Mashenka” (1926), “Korol, dama, valet”
(1928), “Lujin himoyasi” (“Защита Лужина”,1930), “Jasorat” (“Подвиг”, 1931) kabi romanlari
uning muhojirlikdagi nostalgiya va milliy o‘zlik izlanishlarini badiiy ifodaladi. Berlin davridagi
muhojirlik muhitida rus tili uning ijodiy uslubida ona yurt xotiralari, bolalik manzaralari va
madaniy kodlarni qayta jonlantirish vositasiga aylandi. O‘z davrining ko‘zga ko‘ringan rus
tanqidchisi va adabiyotshunos olimi Yuliy Ayxenvald “Mashenka” (1926) romanidan so‘ng V.
Nabokovni “Sirin rus Berlinining shubhasiz eng iste’dodli adabiyot vakili” deya e’tirof etgan va
“bizda yangi Turgenev dunyoga keldi” deb ta’kidlaganida, bu baho uning rus tilida yaratilgan
nasrining boyligini ifodalaydi.
Berlin davridagi ruscha ijodiy muhit V. Nabokov uchun katta maktab bo‘ldi. 1920–1930-yillarda
Berlin rus emigrant yozuvchilarining asosiy markazlaridan biriga aylangan edi. Shu yerda V.
Nabokov “Sirin” taxallusi bilan tanildi va rus tilida ko‘plab hikoya, poema, pyesa va romanlarni
yaratdi. “Sirin” nomi rus mifologiyasidagi qush timsoli sifatida uning adabiy timsoliga uyg‘un edi
[2.86]. Berlin muhiti V. Nabokovning ruscha nasrida til o‘yinlari, metaforik qatlamlar va poetik
tasvirlarning kuchayishiga olib keldi. Aynan shu davrda u “nasr shoiri”[2.217] sifatida tanildi.
Bundan tashqari, Berlindagi faoliyatida va qolaversa, butun ijodida tarjimonlik V. Nabokov
ijodida muhim o‘rin egallagan. U o‘zining rus tilidagi romanlarini ingliz tiliga, inglizcha
romanlarini esa rus tiliga o‘zi tarjima qilgan. Masalan, “Машенька” ingliz tilida “Mary”,
“Король, дама, валет” esa “King, Queen, Knave” nomlari bilan qayta yozilgan. Tarjimalar
jarayonida u nafaqat matnni ko‘chirgan, balki uni qayta yaratar, yangi madaniy ma’nolar bilan
boyitgan. Bu ikki tillilik V. Nabokov uslubini yanada murakkab va ko‘p qirrali bo‘lishiga zamin
yaratdi.
Yozuvchi uchun rus tili shunchaki muloqot vositasi emas, balki falsafiy va badiiy izlanishlarning
poydevori edi. U o‘zining trilingval (rus, ingliz, fransuz) madaniy olamida tilning turli qirralarini
uyg‘unlashtirgan holda, rus tilida yozilgan matnlarda inglizcha obrazlar yoki fransuzcha
ohanglarni mujassamlashtirdi.
Xulosa o‘rnida, shuni ta’kidlash joizki, adibning adabiy merosi rus tili orqali go‘zallik, erkinlik va
nostalgiya g‘oyalarini badiiy darajada uyg‘unlashtirdi. Uning asarlarida ruscha poetik ohang,
nozik so‘z o‘yinlari, madaniy va tarixiy kontekst bilan to‘yingan intertekstual elementlar asosiy
o‘rin egallaydi. Rus tili V. Nabokov uchun faqat ona tili emas, balki badiiy tafakkurning cheksiz
imkoniyatlarini ochuvchi ijodiy makon bo‘lib qoldi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. “Quote by Vladimir Nabokov.” AZQuotes,
www.azquotes.com/quote/1316463
. Accessed 22
July 2025.
2. Blo, Jean. Nabokov. Paris: Seuil, 1995, p. 86.
1
Бойд, Б. Владимир Набоков: Русские годы. Санкт-Петербург: Симпозиум, 2010. с.58.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
164
3. Boyd, Brian. Vladimir Nabokov: Russkie gody [Russian Years]. St. Petersburg: Simpozium,
2010, p. 58.
4. Nabokov, Vladimir. Speak, Memory. New York: First Vintage International Edition, 1989, p.
205.
5. Pulatova, Sabina Sharifovna. “Moral Aspects in Vladimir Nabokov’s Novel ‘Ada.’”
International Journal of Social Science & Interdisciplinary Research, vol. 12, no. 05, 2023, pp.
63–65.
http://www.gejournal.net/index.php/IJSSIR/article/view/1760
7. Pulatova, Sabina Sharifovna. “Vladimir Nabokovning ‘Qirol, Dama, Valet’ Romanida Ayulter
Motivining Yoritilishi.” Journal of New Century Innovations, vol. 70, no. 1, 2025, pp. 42–48.
https://scientific-jl.org/new/article/view/10885
.
8. Pulatova, S. “Superiority of Moral Ideas and Fatal Results of Immorality in the Short Story of
Somerset Maugham ‘The Book Bag.’” Збірник наукових праць ΛΌГOΣ, 2021.
https://doi.org/10.36074/logos-10.12.2021.v3.04
9. “Vladimir Nabokovning ‘Qirol, Dama, Valet’ Asarida Postmodernizm va Burjua Hayotining
Satirasi.” Ilm Fan Taraqqiyotida Raqamli Iqtisodiyot Va Zamonaviy Ta’limning O’rni Hamda
Rivojlanish
Omillari,
vol.
2,
no.
2,
2025,
pp.
146–153.
