PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
183
EPIDEMIOLOGIK TADQIQOTLARDA QO'LLANILADIGAN STATISTIK
METODLAR VA ULARNING KAMCHILIKLARI
G'oyibnazarova K. Sh.
ToshPTI Epidemiologiya, yuqumli kasaliklar kafedrasi
"Epidemiologiya" yo'nalishi klinik ordinatori
Shojalilova M. S.
ToshPTI Epidemiologiya, yuqumli kasaliklar kafedrasi dotsenti
Mavzuning dolzarbligi:
Epidemiologik tadqiqotlar kasalliklarning tarqalishini tushunish va
sog'liqni saqlash tizimining samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Statistik metodlar
ushbu tadqiqotlarda xavf omillarini aniqlash, natijalarni prognoz qilish va shu asosda xulosalar
chiqarish uchun keng qo'llaniladi. Biroq statistik metodlarning kamchiliklari, jumladan,
metodologik xatoliklar va ma'lumotlarni talqin qilishdagi noaniqliklar, aniq va ishonchli
epidemiologik natijalarni olishda qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Tadqiqot maqsadi:
Epidemiologik tadqiqotlarda statistik metodlarning qo'llanilishini tahlil qilish
va ularning kamchiliklarini aniqlashdir. Tadqiqotda epidemiologik statistik metodlar, ularning
samaradorligi va cheklovlari o'rganiladi, shu bilan birga kasalliklarning tarqalishini aniqlash va
prognozlashda yuzaga keladigan metodologik qiyinchiliklar ko'rib chiqiladi.
Materiallar va qo'llanilgan usullar:
Tadqiqotda epidemiologiya va statistik metodlar bilan
bog‘liq ilg‘or ilmiy maqolalar, kitoblar va jurnallardan, tibbiy statistik ma’lumotlardan
foydalanildi.
Natijalar:
Epidemiologik tadqiqotlar — bu kasalliklarning tarqalishini o‘rganish va uning
ta’sirini baholashga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar bo‘lib, ular sog‘liqni saqlash tizimini yaxshilash
va kasalliklarni oldini olishga yo‘naltirilgan. Statistik metodlar epidemiologik tadqiqotlardagi
o‘zgaruvchilarni tahlil qilish va natijalarni ishonchli ravishda talqin qilish uchun ishlatiladi.
Ma'lumki yuqumli kasalliklarda o'ziga xos mavsumiylik, ma'lum vaqt oralig‘idagi ko'tarilish
holatlari — epidemik periodiklik kuzatilib, ularni oldini olish ko'pincha mazkur holatlarni
oldindan prognoz qilish bilan yanada samarali bo'ladi. Tabiiyki bunda qator statistik tahlil usullari
qo'llaniladi. Bulardan keng foydalaniladiganlari quyidagilar:
1. Deskriptiv tahlil: Bu metodlar ma'lumotlarni tahlil qilishda, ularni umumiy tarzda tasvirlashda
ishlatiladi. Masalan, kasalliklarning tarqalishi, inkubatsion davr va boshqa ko'rsatkichlar
deskriptiv statistika yordamida aniqlanadi.
2. Taqqoslash va regressiya tahlillari: Kasallik bilan bog'liq omillarni aniqlash uchun ikkita yoki
undan ortiq guruhlarni taqqoslash kerak bo'ladi. Regressiya tahlili esa kasallik va uning
sabablarini o'zaro bog'lashga yordam beradi.
3. Kogort va krossover tahlillari: Kogort tadqiqotlarda o'zgarishlarni kuzatib, ularning kasallik
tarqalishiga ta'sirini aniqlash mumkin. Krossover tadqiqotlarida esa bir nechta davr davomida
guruhlar orasida o'zgarishlar kuzatiladi.
Bu kabi statistik tahlil usullari o'z o'rnida ilmiy izlanishlar uchun asosiy yordamchi bo'lsa-da,
ammo ularning ham ma'lum kamchiliklari bo'lib, bu kamchiliklar ayrim holatlarda sezilarli
noaniqliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu kamchiliklarni quyidagicha tahlil qilamiz:
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
184
a) Statistik metodlar kasalliklar va sabablar o'rtasidagi bog'liqlikni faqat taqqoslash asosida
ko'rsatadi, lekin sababiylikni isbotlash uchun yanada kengroq ilmiy izlanishlar talab etiladi.
b) Observatsion tadqiqotlar tasodifiy tanlov amalga oshirilmasa tashqi omillarni hisobga olmaydi
va bu statistik tahlillarda noaniqliklar keltirib chiqarishi mumkin.
c) Kichik namunalar yoki noto'g'ri o'lchovlar natijalarni noto'g'ri talqin qilishga olib kelishi
mumkin. Bu metodlarni yanada aniqlash va tasdiqlash uchun kengroq tadqiqotlar talab etiladi.
d) Ba'zan kamchilik bevosita tahlil usullari bilan emas, balki mazkur tahlilni o'tkazayotgan
tadqiqotchining usul mohiyatini to'liq anglamagan holda uni noto'g'ri qo'llashi oqibatida yuzaga
keladi.
Xulosa:
Statistik metodlarning to‘g‘ri qo‘llanilishi kasalliklarning sabablari va xavf omillarini
aniqlashda muhim ahamiyatga ega, bu esa kasalliklarni oldini olish va davolash usullarini
optimallashtirishga yordam beradi. Epidemiologik tadqiqotlar samaradorligini oshirish uchun
statistik metodlar doimo takomillashtirilishi, yanada kengroq ma'lumotlar asosida ishlanishi kerak.
Shuningdek, kasalliklarning sabablarini aniqlash va xavf omillarini tahlil qilish uchun ishonchli
metodologiyalarga tayanish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati :
1. O. M. Mirtazayev, L. P. Zuyeva, G. S. Matnazarova "Epidemiologiya", Oliy va o'rta maxsus
ta'lim vazirligi tomonidan tavsiya etilgan darslik, Toshkent 2020.
2. S. S. Esonturdiyev, M. S. Qarshiboyeva "Gigiyena va sanitar tekshirishlar texnikasi", tibbiyot
kollejlari uchun o'quv qo'llanma,Toshkent 2007.
3. P. J. Wolfe. Epidemiology for Public Health Practice. Jones & Bartlett Learning, 2019.
