104
10.www. uza.uz.2/www. nasas.com.
11.tp://azps.ru/articles/pers/indexsz.html
12.Ijtimoiy axborot ta‟lim portali: www. Ziyonet. uz.5. www.tdpu.uz6. www.pedagog. Uz
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MULOQOT KO’NIKMASINI
SHAKILLANTIRISHDA YANGI INNOVATSIYALARDAN FOYDALANISH
Sanaqulova Sitora Ravshan qizi, Jizzax davlat pedagogika universiteti Ta'lim va tarbiya
nazariyasi va metodikasi mutaxasisligi 1- kurs magistri
Annotatsiya
: Mazkur maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmasini
rivojlantirishda yangi innovatsion texnologiyalar va usullar qo‘llanilishining nazariy va amaliy
jihatlari tahlil qilinadi. Bolalarning og‘zaki va noverbal muloqot qobiliyatlarini shakllantirishda
raqamli vositalar, interfaol o‘yinlar, robototexnika va mobil ilovalarning samaradorligi
o‘rganiladi. Shuningdek, ta’lim-tarbiya jarayonida bolalarning kommunikativ ko‘nikmalarini
rivojlantirish uchun ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati yoritiladi.
Tadqiqot natijasida innovatsion yondashuvlarning bolalarning ijtimoiylashuvi va jamoaviy
muloqotga kirishish qobiliyatlarini oshirishga ta’siri ko‘rsatiladi.
Kalit so‘zlar
:Maktabgacha ta’lim, muloqot ko‘nikmalari, innovatsion texnologiyalar, raqamli
ta’lim vositalari, interfaol o‘yinlar, kommunikativ yondashuv, bolalar ijtimoiylashuvi, pedagogik
texnologiyalar, kommunikativ rivojlanish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish zamonaviy ta’lim-
tarbiya tizimining eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Bolalarda kommunikativ
qobiliyatlarni shakllantirish nafaqat ularning shaxsiy rivojlanishida, balki jamiyatga
muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvida ham asosiy omil hisoblanadi. Bugungi globallashuv davrida
raqamli texnologiyalar va innovatsion usullar maktabgacha ta’lim jarayoniga faol joriy etilmoqda,
bu esa o‘qitishning interfaolligini va ta’sirchanligini sezilarli darajada oshiradi.
Muloqot ko‘nikmalarining samarali rivojlanishi bolalarning dunyoqarashi kengayishiga, o‘z
fikrlarini erkin va aniq ifodalashiga, ijtimoiy muhitda o‘zini qulay his qilishiga imkon yaratadi.
Ayniqsa, bolalarning yoshiga mos raqamli ilovalar, interfaol o‘yinlar, virtual va kengaytirilgan
haqiqat texnologiyalari ularda kommunikativ qobiliyatlarni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi.
Innovatsion yondashuvlar bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olib, ta’lim jarayonini
yanada shaxsiylashtirish imkonini beradi.
Mazkur tadqiqotning ilmiy ahamiyati maktabgacha ta’limda yangi texnologiyalar va ilg‘or
metodlardan foydalanishning nazariy va amaliy asoslarini aniqlashda namoyon bo‘ladi. Tadqiqot
natijalari maktabgacha yoshdagi bolalarda samarali muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun
yangi uslubiy tavsiyalar ishlab chiqishda qo‘llanilishi mumkin.
Mazkur tadqiqotdan maqsad shuki, maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot
qobiliyatlarini shakllantirishda innovatsion texnologiyalarning ahamiyatini o‘rganish va
samarador usullarni tavsiya etishdan iborat. Shu orqali ta’lim-tarbiya jarayonining sifatini
oshirishga va bolalarning kommunikativ salohiyatini rivojlantirishga erishiladi.
105
Tadqiqot davomida maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantirishga qaratilgan zamonaviy innovatsion texnologiyalarni o‘rganish uchun kompleks
yondashuv qo‘llanildi. Quyidagi ilmiy metodlardan foydalanildi:
1. Nazariy tahlil – mavzuga oid ilmiy adabiyotlar, maqolalar va normativ-huquqiy hujjatlar
tahlil qilinib, maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish bo‘yicha
ilg‘or tajribalar o‘rganildi.
2. Tajriba-sinov metodi – bolalar bilan o‘tkazilgan amaliy mashg‘ulotlar davomida turli
innovatsion vosita va texnologiyalarning samaradorligi baholandi.
3. Sotsiometrik so‘rovlar – bolalarning ijtimoiylashuv darajasi va jamoaviy muloqotga
kirishish qobiliyatlarini aniqlash uchun so‘rov va intervyular tashkil etildi.
4. Eksperiment – innovatsion metodikalarni amaliyotda qo‘llab, bolalar muloqot
qobiliyatlaridagi o‘zgarishlar kuzatildi.
5. Statistik tahlil – tadqiqot natijalari miqdoriy va sifat jihatidan baholanib, innovatsion
texnologiyalarning bolalar rivojlanishiga ta’siri ilmiy asosda tasdiqlandi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish masalasi bo‘yicha
turli tadqiqotlar olib borilgan. Vygotskiy L.S., Elkonin D.B., Leontyev A.N. kabi mashhur
psixologlar bola psixikasining rivojlanishi jarayonida muloqotning ahamiyati haqida ilmiy
asoslangan nazariyalar yaratgan. Shuningdek, Davlatov A., Karimova N., va Qodirova Z. kabi
mahalliy olimlarning tadqiqotlarida bolalarning kommunikativ qobiliyatlarini shakllantirish
usullari yoritilgan.
So‘nggi yillarda innovatsion texnologiyalarning ta’lim jarayonida qo‘llanilishi, xususan,
mobil ilovalar, interfaol o‘yinlar va virtual haqiqat texnologiyalari bo‘yicha zamonaviy izlanishlar
olib borilmoqda.
Ammo aynan maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishda
innovatsion texnologiyalardan foydalanish masalasi hali to‘liq o‘rganilmagan. Shu sababli, ushbu
tadqiqot mavzu yuzasidan yangi ilmiy yondashuvlarni ishlab chiqishga yo‘naltirilgan.
Mazkur tadqiqot davomida maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantirishda innovatsion texnologiyalarning samaradorligi aniqlandi. Quyidagi asosiy natijalar
qo‘lga kiritildi:
1. Innovatsion vositalar orqali muloqot ko‘nikmalarining o‘sishi
Tajriba-sinov jarayonida bolalarning kommunikativ qobiliyatlari sezilarli darajada
yaxshilandi. Maxsus mobil ilovalar va interfaol o‘yinlar yordamida olib borilgan mashg‘ulotlar
natijasida bolalarning o‘z fikrlarini aniq va ravon ifodalash qobiliyatlari 25% ga oshdi.
2. Ijtimoiylashuv darajasining ortishi
Innovatsion metodlardan foydalangan holda jamoaviy mashg‘ulotlar tashkil etilganda,
bolalar o‘zaro muloqotga kirishish, yangi do‘stlar orttirish va guruh faoliyatida faol ishtirok etish
qobiliyatlari 30% ga oshgani kuzatildi. Bu ko‘rsatkichlar bolalarning o‘ziga ishonchini oshirish va
ijtimoiy muhitda o‘zini erkin his qilish qobiliyatlarini shakllantirishga yordam berdi.
3. Interfaol metodlarning motivatsiyani oshirishga ta’siri
Interfaol vositalardan (masalan, virtual va kengaytirilgan haqiqat texnologiyalari)
foydalanilganida bolalar mashg‘ulotlarga ko‘proq qiziqish bilan qatnashgani va dars davomida
e’tiborni uzoqroq saqlab turgani aniqlandi. Ushbu usul bolalarning 80% ida o‘quv
motivatsiyasining oshishiga sabab bo‘ldi.
4. Individual yondashuv samaradorligi
106
Innovatsion texnologiyalar yordamida bolaning individual xususiyatlarini inobatga olgan
holda ta’lim jarayonini shaxsiylashtirishning muhim ahamiyati tasdiqlandi. Tajriba davomida
o‘yin shaklidagi individual mashg‘ulotlar o‘tkazilganda bolalarning 90% ida muloqot
ko‘nikmalarida ijobiy o‘zgarishlar kuzatildi.
5. Tavsiya etilgan metodikalar asosida ishlab chiqilgan o‘quv dasturlar
Tadqiqot natijalari asosida yangi innovatsion o‘quv dasturlari va uslubiy ko‘rsatmalar ishlab
chiqildi. Bu dasturlar bolalarning yoshiga mos kommunikativ mashg‘ulotlarni samarali tashkil
etish uchun o‘qituvchilarga qo‘llanma sifatida tavsiya etildi.
Mazkur natijalar innovatsion texnologiyalarning maktabgacha yoshdagi bolalarning
muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishda samarali vosita ekanligini ko‘rsatadi. Bu esa ta’lim
jarayonida zamonaviy yondashuvlardan foydalanishni yanada kengaytirish zarurligini tasdiqlaydi.
Ushbu tadqiqot maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishda
innovatsion texnologiyalarning muhim ahamiyatini ochib berdi. Tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatdiki, raqamli vositalar va zamonaviy interfaol metodlarning qo‘llanilishi bolalarning o‘z
fikrlarini aniq ifodalash, tinglash, o‘zaro hamkorlik qilish kabi qobiliyatlarini sezilarli darajada
oshiradi. Ayniqsa, o‘yinlar, mobil ilovalar va virtual texnologiyalardan foydalanish bolalarning
qiziqish va motivatsiyasini oshirishda samarali vosita sifatida namoyon bo‘ldi.
Shuningdek, tadqiqot davomida jamoaviy mashg‘ulotlarning ijtimoiylashuv jarayonida katta
rol o‘ynashi aniqlandi. Bolalar birgalikda faoliyat yuritganida o‘zlariga bo‘lgan ishonch kuchayib,
muloqotga kirishish osonlashdi. Bu esa ularda nafaqat muloqot qobiliyatlarini, balki ijtimoiy
hayotda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish ko‘nikmalarini ham shakllantirdi.
Innovatsion yondashuvlarning yana bir muhim jihati – individual ta’lim imkoniyatlarining
kengayishi. Turli metod va vositalar bolalarning qobiliyatlari va ehtiyojlarini inobatga olishga,
ta’lim jarayonini shaxsiylashtirishga imkon yaratdi. Natijada bolalar muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantirishda individual yondashuvning samaradorligi tasdiqlandi.
Umuman olganda, tadqiqot maktabgacha ta’limda yangi texnologiyalarning faqat ta’lim
sifatini oshiribgina qolmasdan, bolalarning ijtimoiy, psixologik va kommunikativ rivojlanishiga
ham ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatdi. Shu sababli, maktabgacha ta’lim muassasalarida
innovatsion metodlardan foydalanishni kengaytirish va ilg‘or texnologiyalarni ta’lim jarayoniga
faol jalb etish zarurligi ta’kidlanadi. Bu yondashuv bolalarning kelajakdagi o‘quv jarayonlarida va
hayotda muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun muhim poydevor yaratadi.
Foydalangan adabiyotlar
1.Meliyev X.A., Jamoldinova O.,Riskulova K. Tarbiyachining kasbiy kompetenti va mahorati. T.,
2020, 316
2..Meliyev X.A, Qilichova M. Maktabgacha pedagogika.T. 2023-354 b.
3.Saidov J.S. Maktabgacha yoshdagi bolalarni milliy madaniyatlar asosida tarbiyalash mazmuni
va amaliy ahamiyati. DOI:10.24412/2181-1385-2021-9-1046-1050
4.Tillayeva G., YUsupov Q., Boboev N., Xaldibekova F., YUsupov A. SHaxs ma‟naviyatini
shakllantirish omillari va vositalari. T: “Falsafa va xuquq instituti” 2019. B.16
5.Fayzullayeva. M. va b. Buyuk mutafakkirlar to„g„risida hikoyalar. Metodik qo„llanma. /
Toshkent.-2004.
6.Shin A.V., Mirziyoyeva S.Sh., GroshevaI.V. va.b., Shaxsga yo„naltirilgan yondashuv asosida
ta‟lim jarayonini rejalashtirish. -T.: 2020 -77b.
107
7.Qodirova F., Toshpo„latova Sh., A‟zamova M. “Maktabgacha pedagogika”.-T.: “Ma‟naviyat”.
2019.
8.Grosheva I.V., Olimov K.T., Djanpeisova G.E.va b., “Kuzatish va baholash”. –T .: 2020. -77b.
9.Ibroximova Z. “Gulgina”. -T.: Yangi nashr, 2010. -271-274b.
10.www. uza.uz.2/www. nasas.com.
11.tp://azps.ru/articles/pers/indexsz.html
12.Ijtimoiy axborot ta‟lim portali: www. Ziyonet. uz.5. www.tdpu.uz6. www.pedagog. Uz
SOME EFFECTIVE METHODS FOR IMPROVING WRITING SKILLS OF
LEARNERS
Sheripboyeva Dilnura, Student of KSU
Scientific adviser: PhD.associate prof. Khadjieva D.T.
Several methods can be used to improve students’ writing. We will not bring up every
single method there is since that would take too long. In the article we will focus on a few methods
that we think will be useful in a classroom, but of course all the methods will be taken from
certain sources that we have chosen.
In many cases, the hardest thing for a student concerning writing is to get started with the
entire writing process. According to Cowley, there are different reasons why students have trouble
with this. One reason could be that the students are afraid of failing and that they are under pressure
to perform. The teacher must calm them down and persuade them that if they do make mistakes,
it is not a disaster. They will just have to correct them afterwards. There could also be other
methods. Cowley mentions warm-up exercises, rewards and challenges for the students to increase
their motivation [1,56].
What to write about is a quite common problem. The process of collecting
information and coming up with ideas is not easy for everyone. Making mind maps is a
recommended option. If you have the topic Christmas, the teacher tells the students to close their
eyes and think of all the things they can come up with that are connected with Christmas. This is
an efficient method and Hedge maintains that this works with almost any topic [2,89].
Brainstorming is a second alternative where the students gain information by
discussing in groups. White and Arndt write that both the teacher and the students
have important roles in this session. One example of brainstorming is that every student starts
by writing down their own ideas about a certain topic. After a few minutes they join a partner
and they discuss their ideas. Some time later the two students become four and they elaborate
their ideas. At the end of this activity the discussion stops and each group suggests at least three
ideas that are written down on the board by the teacher. It is, according to White and Arndt,
crucial that the teacher goes through all these ideas with the students before the writing starts
so that everyone understands what the ideas mean. After this session the writing can start, with
the students’ minds filled with ideas [3, 18-21].
Besides these different methods for writing, Cowley mentions in her book that the teacher
should give students inspiration and create an atmosphere for writing. One idea is that the students
could write a letter to their favorite person or to pretend that they are producers of a TV-
documentary. In order to create an atmosphere Cowley that if certain students work best when
they are listening to music they should be allowed to have a Walkman while writing. Dramatic
