Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
9(67)
~ 13 ~
QUYI SIRDARYO BO
‘
YI HUDUDLARINING TEMIR VA ANTIK
DAVRDAGI IJTIMOIY-IQTISODIY VA ETNO-MADANIY
MUNOSABATLAR TARIHSHUNOSLIGI
Sabirova Dildora Palvann
а
zirovna
Urganch Innovatsiya Universiteti 1 - Bosqich magistr talabasi
ИСТОРИОГРАФИЯ
СОЦИАЛЬНО
-
ЭКОНОМИЧЕСКИХ
И
ЭТНОКУЛЬТУРНЫХ
СВЯЗЕЙ
НИЖНЕСЫРДАРЬИНСКОГО
РЕГИОНА
В
ЭПОХУ
ЖЕЛЕЗА
И
ДРЕВНОСТИ
Сабирова
Дилдора
Палванназировба
Ургенчский
инновационный
университет
Студент
магистратуры
1-
го
цикла
THE HISTORIOGRAPHY OF SOCIO-ECONOMIC AND ETHNO-
CULTURAL RELATIONS OF THE LOWER SYR DARYA REGION IN THE
IRON AGE AND ANTIQUITY
Sabirova Dildora Palvann
а
zirovba
Urgench Innovation University 1st cycle master's student
Annotatsiya:
Mazkur maqolada
O‘zbekistonning
qadimiy hududlaridan biri
bo‘lgan
Quyi Sirdaryo
bo‘yi
vohasining temir va antik davrlardagi ijtimoiy-iqtisodiy
hamda etno-madaniy taraqqiyoti tahlil qilingan. Mintaqadagi
sug‘orishga
asoslangan
dehqonchilik tizimlari, hunarmandchilik va savdo aloqalari rivoji, shuningdek, turli
etnik guruhlar
o‘rtasidagi
madaniy almashinuv jarayonlari
o‘rganilgan.
Quyi Sirdaryo
bo‘yi
vohasining Markaziy Osiyo tarixidagi
o‘rni
va uning sivilizatsion ahamiyati
tarixiy va arxeologik manbalar asosida yoritib berilgan.
Kalit
so‘zlar:
Quyi Sirdaryo
bo‘yi,
temir davri, antik davr, ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlar, etno-madaniy aloqalar,
sug‘orish
tizimi, qadimgi shaharlar, madaniy
almashinuv,
O‘rta
Osiyo tarixi, qadimiy dehqonchilik.
Аннотация
:
В
статье
анализируется
социально
-
экономическое
и
этнокультурное
развитие
Нижнесырдарьинского
оазиса,
одного
из
древних
регионов
Узбекистана,
в
эпоху
железа
и
античности.
Изучены
системы
орошаемого
земледелия
региона,
развитие
ремесел
и
торговых
отношений,
а
также
процессы
культурного
обмена
между
различными
этническими
группами.
На
основе
исторических
и
археологических
источников
освещается
роль
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
9(67)
~ 14 ~
Нижнесырдарьинского
оазиса
в
истории
Средней
Азии
и
его
цивилизационное
значение.
Ключевые
слова:
Нижняя
Сырдарья,
железный
век,
древность,
социально
-
экономические
отношения,
этнокультурные
связи,
ирригационная
система,
древние
города,
культурный
обмен,
история
Средней
Азии,
древнее
земледелие.
Abstract:
This article analyzes the socio-economic and ethno-cultural
development of the Lower Syrdarya oasis, one of the ancient regions of Uzbekistan, in
the Iron and Antiquity periods. The irrigation-based farming systems, the development
of crafts and trade relations in the region, as well as the processes of cultural exchange
between different ethnic groups are studied. The place of the Lower Syrdarya oasis in
the history of Central Asia and its civilizational significance are highlighted on the
basis of historical and archaeological sources.
Keywords:
Lower Syr Darya, Iron Age, antiquity, socio-economic relations,
ethno-cultural ties, irrigation system, ancient cities, cultural exchange, history of
Central Asia, ancient agriculture.
Kirish:
O‘zbekiston
hududida joylashgan Quyi Sirdaryo
bo‘yi
vohasi qadimdan boshlab
Markaziy Osiyoning muhim ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy markazlaridan biri
bo‘lib
kelgan. Temir va antik davrlarda ushbu hududda
sug‘orishga
asoslangan dehqonchilik,
rivojlangan hunarmandchilik va keng
ko‘lamli
savdo aloqalari tufayli boy va rang-
barang madaniy muhit shakllandi. Mintaqaning geografik joylashuvi, tabiiy resurslari
va tarixiy sharoitlari uning
O‘rta
Osiyo tarixidagi
o‘rnini
belgilab berdi. Quyi Sirdaryo
bo‘yi
hududlarining tarixiy taraqqiyotini
o‘rganish
O‘zbekistonning
qadimiy
davrlardagi jamiyat hayoti, iqtisodiy munosabatlari va madaniy almashinuv
jarayonlarini chuqurroq anglash imkonini beradi.
O‘zbekistonning
qadimiy hududlaridan biri
bo‘lgan
Quyi Sirdaryo
bo‘yi
vohasi
temir va antik davrlarda Markaziy Osiyoning muhim ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy
markazlaridan biriga aylangan. Bu mintaqada qadimgi zamonlardan boshlab
dehqonchilik, hunarmandchilik va savdo faoliyati rivojlangan,
ko‘plab
shahar va
qishloqlar shakllangan.
Sug‘orishga
asoslangan dehqonchilik tizimlarining vujudga
kelishi, ijtimoiy qatlamlarning shakllanishi va turli etnik guruhlar
o‘rtasidagi
madaniy
aloqalar Quyi Sirdaryo
bo‘yi
tarixini yanada boyitgan.
Quyi Sirdaryo hududining
o‘ziga
xos rivojlanish jarayonlari va tarixiy tajribasi
butun
O‘rta
Osiyo sivilizatsiyasi taraqqiyoti uchun katta ahamiyat kasb etadi. Ushbu
davrni
o‘rganish
orqali mintaqaning qadimgi jamiyatlari hayoti, iqtisodiy
munosabatlari, madaniy almashinuvi va shahar madaniyati rivojlanishi haqida
chuqurroq tasavvurga ega
bo‘lish
mumkin.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
9(67)
~ 15 ~
Quyi Sirdaryo
bo‘yi
hududlarining temir va antik davrlardagi ijtimoiy-iqtisodiy
va etno-madaniy munosabatlarini
o‘rganish
bugungi kunda
O‘zbekistonning
qadimgi
tarixi, madaniy merosi va milliy identitetini chuqurroq anglash uchun nihoyatda
dolzarbdir. Mintaqaning qadimgi rivojlanish bosqichlari irrigatsiya tizimlari, shahar
madaniyati va savdo aloqalari orqali nafaqat mahalliy, balki butun
O‘rta
Osiyo tarixida
muhim
ro’l
o‘ynagan.
Ravshanov Sh.R. (2003) ta'kidlaganidek, Sirdaryo vohasining ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotida
sug‘orish
tizimlarining
ro’li
nihoyatda muhim
bo‘lgan.
Qadimgi
dehqonchilik tizimlari va irrigatsiya inshootlari aholining yuksak moddiy va ma'naviy
madaniyatidan dalolat beradi.
Sug‘orish
inshootlari qishloq
xo‘jaligi
mahsuldorligini
oshirib, mintaqada aholining zichlashuviga va doimiy yashash manzillarining
shakllanishiga imkon yaratgan [1].
Temir davrida hunarmandchilik va metallga ishlov berish sohalari jadal
rivojlandi. Asqarov A. (1992) bu davrni ijtimoiy tabaqalanish kuchaygan va ilk
shaharlar shakllana boshlagan davr sifatida tavsiflaydi. Temir qurollarning keng
qo‘llanilishi
harbiy kuchlarning rivojlanishiga xizmat qilgan, bu esa
o‘z
navbatida
siyosiy tizimlarning shakllanishiga zamin yaratdi [2].
Sug‘orish
tizimlarining paydo
bo‘lishi
va rivojlanishi iqtisodiy taraqqiyot uchun
asos
bo‘lib
xizmat qildi. Gulyamov Ya.G. (1957)
o‘z
tadqiqotlarida Sirdaryo va uning
irmoqlari
bo‘yida
qadimgi
sug‘orish
tizimlarining barpo etilgani va ularning ijtimoiy-
iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaganini
ko‘rsatadi.
Bu tizimlar dehqonchilikni
rivojlantiribgina qolmay, hunarmandchilik va savdoning
o‘sishiga
ham yordam bergan
[3].
Quyi Sirdaryo
bo‘yi
hududlari qadimda
Sug‘d
va Xorazm kabi yirik madaniy va
iqtisodiy markazlar bilan faol aloqada
bo‘lgan.
Berdimuradov A. (1976)
ma'lumotlariga
ko‘ra,
savdo karvonlari orqali mahsulotlar va hunarmandchilik
buyumlari almashuvi keng rivojlangan. Bu jarayon nafaqat iqtisodiy, balki madaniy
almashinuvni ham kuchaytirgan [4].
Shishkin V.A. (1963) esa
Sug‘diyona
tarixini
o‘rganar
ekan, Quyi Sirdaryo
bo‘yi
hududlarida turli etnik guruhlarning madaniy aloqalari natijasida
o‘ziga
xos
ko‘p
qatlamli madaniy muhit yuzaga kelganini qayd etadi.
Sug‘dliklar
va boshqa
ko‘chmanchi
xalqlar
o‘rtasidagi
madaniy almashinuv mintaqaning ijtimoiy hayotiga
sezilarli
ta’sir
ko‘rsatgan
[5].
Antik davrda shahar madaniyati Quyi Sirdaryo
bo‘yi
ijtimoiy-iqtisodiy hayotining
ajralmas qismiga aylandi. Islomov O. (1991)
o‘z
tadqiqotlarida bu hudud
shaharlarining savdo, hunarmandchilik va siyosiy markaz sifatidagi
o‘rnini
yoritib
bergan. Shaharlar atrofidagi qishloqlar bilan mustahkam iqtisodiy aloqalar
o‘rnatilgan
bo‘lib,
bu tizim oziq-ovqat va xomashyo
ta’minotini
ta’minlagan
[6].
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
9(67)
~ 16 ~
Masson M.E. (1951) shahar madaniyatining rivojlanishi haqida fikr yuritar ekan,
temir va antik davrda shaharlar nafaqat iqtisodiy, balki diniy va madaniy almashuv
markazlariga aylanganini
ta’kidlaydi.
Shaharlar ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning
markazlashuviga, siyosiy va
ma’muriy
boshqaruv shakllarining rivojlanishiga xizmat
qilgan [7].
Mintaqaning umumiy tarixiy taraqqiyotini tahlil qilgan Sagdullayev A.S. (2001)
o‘z
tadqiqotlarida arxeologik yodgorliklar asosida Quyi Sirdaryo
bo‘yi
hududlarida
qadimiy madaniyatlarning uzluksiz rivojlanganini
ko‘rsatadi.
Uning fikricha, bu
jarayonlar natijasida hududda boy va murakkab etno-madaniy tizimlar shakllangan [8].
Xulosa:
Quyi Sirdaryo
bo‘yi
vohasi temir va antik davrlarda Markaziy Osiyo tarixida
muhim
ro’l
o‘ynagan
mintaqalardan biri
bo‘lib,
uning rivojlanishida
sug‘orish
tizimlari, dehqonchilik, hunarmandchilik va savdo aloqalari hal qiluvchi ahamiyat kasb
etgan. Mintaqada turli etnik guruhlar
o‘rtasidagi
madaniy aloqalar va almashinuv
jarayonlari boy
ko‘p
qatlamli madaniyatning shakllanishiga olib kelgan. Shahar
madaniyati va siyosiy tizimlarning rivoji esa Quyi Sirdaryo
bo‘yi
vohasining ijtimoiy-
iqtisodiy hayotini yangi bosqichga olib chiqqan. Ushbu tarixiy jarayonlarni
o‘rganish
bugungi kunda
O‘zbekistonning
madaniy merosi va milliy identitetini yanada
chuqurroq tushunishda muhim ahamiyatga ega.
Foydalangan adabiyotlar:
1.
Ravshanov Sh.R.(2003).
Sug‘orish
tizimlari va ijtimoiy taraqqiyot
. Samarqand:
Imkoniyat.
2.
. Asqarov A. (1992)
Qadimgi
Oʻzbekiston
madaniyati
. Toshkent: Fan
nashriyoti.
3.
Gulyamov Ya.G. (1957)
Drevnezemledel'cheskaya kultura Uzbekistana
.
Tashkent: AN UzSSR nashriyoti.
4.
Berdimuradov, A. (1976).
Qadimgi Xorazm savdo
yo‘llari
. Toshkent: Fan
nashriyoti..
5.
Shishkin, V.A. (1963).
Sogdiyskaya kultura nizoviyev Sirdari
. Moskva: Nauka.
6.
Islomov, O. (1991).
Antik davrda
Oʻrta
Osiyo shahar madaniyati
. Toshkent:
O‘zbekiston
Respublikasi Fanlar akademiyasi.
7.
Masson, M.E. (1951).
Gorodskaya
kul’tura
drevney Sredney Azii
. Moskva
–
Leningrad: AN SSSR
8.
Sagdullayev, A.S. (2001).
Oʻzbekistonning
qadimgi tarixi arxeologik manbalar
asosida
. Toshkent: Fan nashriyoti.
