JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Abduraximova Shaxnoza Raxmonjonovna
Andijon davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi o’qituvchisi.
STRESSGA BARDOSHLILIKNI SHAKILLANTIRISHDA IJTIMOIY-PSIXOLOGIK
YORDAMNING AHAMIYATI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada stressga bardoshlilikni shakllantirish jarayonida ijtimoiy-
psixologik yordamning ahamiyati ilmiy asoslangan holda yoritilgan. Stressga bardoshlilik
tushunchasi, uning tarkibiy qismlari va rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar tahlil qilingan.
Shuningdek, psixologik yordamning turli shakllari, jumladan, kognitiv-behavioral terapiya,
relaksatsiya texnikalari va ijtimoiy treninglar samaradorligi haqida batafsil ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar:
stressga bardoshlilik, ijtimoiy-psixologik yordam, kognitiv-behavioral terapiya,
relaksatsiya texnikalari, emotsional barqarorlik, kommunikatsiya ko‘nikmalari, ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash, stressni boshqarish, moslashuvchanlik, psixoterapiya.
Kirish.
Zamonaviy jamiyatda hayot sur’atining oshishi, texnologik rivojlanish va globallashuv
jarayonlari insonlarning kundalik hayotida yangi imkoniyatlarni yaratish bilan birga, turli xil
stress omillarini ham keltirib chiqarmoqda. Ish faoliyatidagi raqobat, shaxsiy hayotdagi
muammolar, iqtisodiy va ijtimoiy bosim kabi omillar insonning ruhiy va jismoniy salomatligiga
ta’sir qiluvchi asosiy sabablardan biri sifatida ko‘riladi. Bu sharoitda stressga bardoshlilikni
rivojlantirish shaxsiy rivojlanish va barqarorlikni ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Stressga
bardoshlilik insonning salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillar bilan kurasha olish, muammolarni
samarali hal etish va emotsional muvozanatni saqlash qobiliyatidir. Ushbu ko‘nikma shaxsning
ichki resurslari, ijtimoiy munosabatlari va psixologik barqarorligi bilan chambarchas bog‘liq.
Biroq, ko‘pchilik hollarda, shaxs o‘z-o‘zidan bunday qobiliyatni rivojlantirishga qodir bo‘lmaydi.
Bu jarayonda ijtimoiy-psixologik yordam ko‘rsatish samarali usul sifatida namoyon bo‘ladi.
Asosiy qism.
Ijtimoiy-psixologik yordam – bu insonlarga stress bilan kurashish, o‘z-o‘zini
boshqarish va ruhiy salomatlikni tiklashga qaratilgan maxsus usullar va texnologiyalar yig‘indisi.
Psixoterapiya, guruhiy mashg‘ulotlar, treninglar va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimlari kabi
yondashuvlar stressga bardoshlilikni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Mazkur maqola
stressga bardoshlilikni rivojlantirish jarayonida ijtimoiy-psixologik yordamning o‘rni va
ahamiyatini yoritishga qaratilgan. Unda stressga bardoshlilikni shakllantirishning nazariy
asoslari, ijtimoiy-psixologik yordamning mazmuni va uning samarali usullari tahlil qilinadi.
Maqola orqali zamonaviy sharoitda stress bilan muvaffaqiyatli kurashish bo‘yicha ilmiy va
amaliy tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Stressga bardoshlilik, zamonaviy psixologiyada muhim tushuncha sifatida, insonning salbiy
ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi va ichki omillarga qarshi turish, bu omillarning psixologik va
emotsional holatga ta’sirini minimallashtirish qobiliyati sifatida talqin etiladi. Ushbu qobiliyat
insonning ruhiy salomatligi, ijtimoiy moslashuvchanligi va hayot sifati darajasini belgilovchi
asosiy omillardan biri hisoblanadi. Stressni boshqarish shaxsning o‘zini tanish, his-tuyg‘ularni
boshqarish va ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish qobiliyatidan kelib chiqadi [1].Stressga
bardoshlilikning nazariy asoslari bir qator ilmiy paradigmalarga asoslanadi. Stressga
bardoshlilikni ta’minlovchi asosiy tarkibiy qismlar psixologik barqarorlik, ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash va moslashuvchanlikdan iborat. Ushbu omillarni chuqur tahlil qilish mazkur
tushunchaning mohiyatini yanada kengroq yoritishga yordam beradi. Psixologik barqarorlikning
yuqori darajasi stress omillarining ruhiy salomatlikka salbiy ta’sirini kamaytiradi va shaxsning
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
ichki muvozanatini saqlashiga yordam beradi. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash shaxsning oila,
do‘stlar, jamiyat yoki ish joyidagi hamkasblar bilan o‘zaro munosabatlar orqali oladigan
ma’naviy va amaliy yordami sifatida talqin etiladi. Atrofdagilarning iliq munosabati va qo‘llab-
quvvatlovi stressni yengishda katta ahamiyatga egadir. Moliyaviy, maslahat yoki muammoni hal
qilishga amaliy yordam beruvchi resurslar hisoblanadi. Shaxsning jamiyatga integratsiyasi,
o‘zini yagona tizimning bir qismi sifatida his qilishi mumkin va kuchli ijtimoiy tarmoqka ega
shaxslar stressli vaziyatlarda kamroq ruhiy bosimga uchraydi. Stressli vaziyatlar ko‘pincha
o‘zgarishlarga
moslashish
qobiliyatini
talab
qiladi.
Ijtimoiy-psixologik
yordam
moslashuvchanlikni rivojlantirish orqali stress omillarini engish imkoniyatini beradi. Psixologik
yordam shaxsni muammolarni ijodiy hal qilishga undaydi va yangi yondashuvlarni taklif etadi.
Moslashuvchanlikning oshishi shaxsga turli xil murakkab vaziyatlarda bardoshli bo‘lishga
yordam beradi va uning stressga nisbatan immunitetini mustahkamlaydi. Moslashuvchanlik –
shaxsning stressli holatlarda moslashish va muammolarni bartaraf etish uchun samarali
strategiyalar ishlab chiqish qobiliyatidir. Moslashuvchanlik shaxsning turli xil stress omillariga
nisbatan chidamliligini oshiradi va muvaffaqiyatli moslashuvni ta’minlaydi. Stressga
bardoshlilik faqatgina individual omillarga emas, balki ijtimoiy va atrof-muhit sharoitlariga ham
bog‘liq. Ushbu tushuncha inson psixikasini turli bosimlardan himoya qilish, stressli vaziyatlarga
nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish va salbiy ta’sirlarni minimallashtirish imkoniyatini
beradi. Shu sababli, stressga bardoshlilikni rivojlantirish bo‘yicha ilmiy yondashuvlar ijtimoiy-
psixologik yordam orqali amalga oshirilmoqda. Stressga bardoshlilikni rivojlantirishni nazariy
asoslash shaxslarning stressga chidamli bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan ichki va tashqi resurslarni
aniqlash imkonini beradi. Bu kelajakda ruhiy salomatlikni saqlash, insonlarni stressdan himoya
qilish va jamiyatda emotsional barqarorlikni ta’minlash uchun ilmiy asos yaratadi. Stressni
boshqarishda insonning o‘z hissiyotlarini tushunishi va ularni konstruktiv tarzda yo‘naltirish
qobiliyatini alohida ta’kidlaydilar[1]. Lazarus va Folkman ushbu fikrlarida stressga
bardoshlilikni shakllantirishda ijtimoiy-psixologik yordamning muhimligini asoslab beradi,
chunki hissiyotlarni boshqarish va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash yordamida inson stressni samarali
boshqara oladi. Ijtimoiy-psixologik yordam – bu insonlarning stress omillariga nisbatan
chidamliligini oshirish, emotsional barqarorlikni tiklash va shaxsiy muammolarni hal qilish
uchun ko‘rsatiladigan xizmatlar tizimidir. Ushbu yordam psixologiya va ijtimoiy fanlarning
kesishmasida shakllangan bo‘lib, shaxsning ichki resurslarini faollashtirish va tashqi qo‘llab-
quvvatlash imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan. Emotsional intellekt shaxsning stressga
nisbatan chidamliligini oshirishda hal qiluvchi omil bo‘lib, u hissiyotlarni anglash va
boshqalarning his-tuyg‘ularini to‘g‘ri tushunish imkonini beradi[2]. Goleman o‘z qarashlarida
emotsional intellektning stressga bardoshlilikni shakllantirishdagi ahamiyatini ochib beradi.
Stressli vaziyatlarda emotsional intellekt yordamida inson nafaqat o‘zini boshqara oladi, balki
boshqalar bilan samarali muloqot qilish orqali ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tarmog‘ini
mustahkamlaydixam. Bu ijtimoiy-psixologik yordamning samaradorligini oshirishda yordam
beradi. Ijtimoiy-psixologik yordam shaxsning stressli vaziyatlarga bardosh berish qobiliyatini
rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Ushbu yordam orqali shaxsning emotsional, psixologik va
ijtimoiy resurslari faollashadi. Stress holatlari odatda emotsional disbalansga olib keladi, bu esa
tashvish, depressiya yoki qoniqarsizlik hissini kuchaytirishi mumkin. Ijtimoiy-psixologik
yordamning asosiy maqsadlaridan biri – shaxsning emotsional holatini yaxshilash va uni
barqarorlashtirishdir. Shaxsga o‘z his-tuyg‘ularini ifodalash imkonini beradigan psixoterapiya
yoki guruhiy maslahatlashuvlar tashkil etiladi. Stressni boshqarishga yordam beruvchi nafas
olish texnikalari, meditatsiya va relaksatsiya mashqlari qo‘llaniladi. Natijada, shaxs stressli
vaziyatlarni samarali boshqarish va ruhiy holatini muvozanatga keltirishga qodir bo‘ladi.
Bandura insonning o‘z-o‘zini samarali boshqarish qobiliyati nafaqat individual muvaffaqiyatga,
balki jamoa ichida stressni kamaytirishga ham hissa qo‘shadi[3] deb aytadi. Bandura inson o‘z-
o‘zini samarali boshqarish qobiliyatini stressga bardoshlilik shakllanishining markaziy
komponenti sifatida ko‘rsatib o’tadi. Ijtimoiy-psixologik yordam, masalan, treninglar va
psixoterapiya orqali, insonning o‘z-o‘zini boshqarish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
bo‘lib, bu stressni boshqarishning muhim jihatidir. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tarmog‘i shaxsni
stressdan himoya qiluvchi eng samarali vositalardan biri hisoblanadi[4]. Taylor stressga
bardoshlilikni rivojlantirishda ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning ahamiyatini alohida ta’kidlab
o’tadi. U ijtimoiy yordam shaxsning hissiy barqarorligini saqlash va stressli vaziyatlarga
moslashishini ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynashini ko‘rsatib beradi. Bu fikr ijtimoiy-
psixologik yordamning amaliy samaradorligini tushuntiradi. Ijtimoiy-psixologik yordamning
mazkur jihatlari nafaqat individual darajada, balki jamiyat miqyosida ham stress omillarining
ta’sirini kamaytirishda samarali vosita hisoblanadi. Shu sababli, ushbu yordam tizimini
rivojlantirish zamonaviy psixologiya va pedagogikaning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib
qolmoqda. Stressga bardoshlilikni shakllantirish, zamonaviy psixologiyada muhim vazifalardan
biri bo‘lib, ushbu jarayon turli xil amaliy yondashuvlar va strategiyalarni qo‘llashni talab qiladi.
Ijtimoiy-psixologik yordam samaradorligini oshirish uchun Kognitiv-behavioral terapiya usuli
qo‘llaniladi.Kognitiv-behavioral terapiya – bu stress omillariga bo‘lgan munosabatni
o‘zgartirishga qaratilgan, ilmiy asoslangan psixologik yondashuvdir. Stressni yengish jarayonida
kognitiv yondashuvning ahamiyati shundaki, u insonni vaziyatga moslashish uchun konstruktiv
fikrlash usullarini o‘rgatadi[5]. Ushbu terapiya orqali shaxs stressni keltirib chiqaruvchi salbiy
fikrlar va xulq-atvorni aniqlaydi va ularni konstruktiv modelga o‘zgartirishga intiladi. Stressni
engishda psixoterapiya va maslahat usuli ham mavjud bo’lib, bunda suhbat jarayonlari stress
omillarini aniqlash va ularga qarshi samarali strategiyalar ishlab chiqishga qaratilgan bo’lishi
lozim. Bu usullar orqali shaxs o‘z hissiyotlari va fikrlarini tahlil qilish imkoniga ega bo‘ladi.
Individ bilan yuzma-yuz olib boriladigan sessiyalar orqali stress omillari va ularning shaxsiy
hayotga ta’sirini aniqlash mumkin. Guruh bilan o‘tkaziladigan terapiya sessiyalari, bu jarayonda
odamlar o‘z tajribalarini baham ko‘radi va o‘zaro qo‘llab-quvvatlash muhiti yaratiladi. Ushbu
usullar orqali shaxs stressli vaziyatlarda o‘zini tutish, hissiyotlarini boshqarish va muammolarni
hal qilishning yangi yondashuvlarini o‘rganishini kuzatishimiz mumkin. Ijtimoiy treninglar
shaxsning ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimlarini rivojlantirish va jamoa ichida ishlash
ko‘nikmalarini oshirishga qaratilgan amaliyotdir. Bu usullar stress omillarini boshqarish va
shaxsning ichki resurslarini faollashtirishga yordam beradi. Treninglar ijtimoiy-psixologik
yordamning muhim qismidir. Ular shaxsning stressni boshqarish, emotsional intellektni
rivojlantirish va kommunikatsiya ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan maxsus dasturlardan
iborat. Treninglar nafaqat shaxsiy rivojlanish uchun, balki professional sohada ham stressga
bardoshlilikni oshirishda samarali hisoblanadi. Stress ko‘pincha shaxsning ijtimoiy
munosabatlariga ham ta’sir qiladi, bu esa kommunikatsiya muammolarini keltirib chiqaradi.
Ijtimoiy-psixologik yordam orqali kommunikatsiya ko‘nikmalarini rivojlantirish stressga
bardoshlilikni oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Coreyning fikricha jamoaviy-ijtimoiy
treninglar stress omillariga qarshi turish uchun ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishning
samarali usulidir[6]. Ijtimoiy treninglarning stressni boshqarishdagi ahamiyatini ta’kidlaydi.
Treninglar jamoa ichidagi munosabatlarni yaxshilaydi va shaxslarni stressga chidamli qilish
uchun muhim ko‘nikmalarni shakllantiradi. Bu fikr ijtimoiy-psixologik yordamning guruhiy
ishlash usullarini qo‘llash zarurligini qo‘llab-quvvatlaydi.
Guruhiy treninglar orqali odamlar bir-birlari bilan ochiq muloqot qilish va o‘z fikrlarini samarali
ifodalashni o‘rganadilar. Psixologik yordam shaxsga turli ijtimoiy nizolarni konstruktiv tarzda
hal qilish strategiyalarini o‘rgatadi.
Quyidagi asosiy trening turlari mavjud:
- stressni boshqarish bo‘yicha treninglar: ushbu treninglar stressli vaziyatlarga javob qaytarish
strategiyalarini o‘rgatadi, jumladan, relaksatsiya texnikalari, nafas olish mashqlari va
mindfulness.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
- emotsional intellekt treninglari: hissiyotlarni boshqarish, empatiyani rivojlantirish va insonlar
bilan samarali muloqot qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
- kommunikatsiya ko‘nikmalari bo‘yicha treninglar: shaxslararo muloqotda konstruktiv
yondashuvlarni o‘rgatadi va ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlaydi.
- qo‘llab-quvvatlash tizimlarini shakllantirish: shaxslarni jamiyat yoki jamoa ichida ijtimoiy
aloqalarni mustahkamlashga undaydi.
- muammolarni birgalikda hal qilish: jamoa ichida konstruktiv muloqot orqali nizolarni hal
qilishga yordam beradi.
- stressni yengish strategiyalarini ishlab chiqish: har bir ishtirokchining stress omillariga
moslashish uslublarini aniqlash va o‘rgatish.
- guruhiy o‘yinlar va mashqlar yordamida jamoaviy ishlash ko‘nikmalari rivojlantiriladi.
- stressli vaziyatlarni modellashtirish orqali muammolarni hal qilish usullari sinovdan o‘tkaziladi.
Trening davomida ishtirokchilarning individual ehtiyojlari inobatga olinadi.
Yuqoridagi usullar stressga bardoshlilikni shakllantirish jarayonida quyidagi natijalarga olib
keladi:
1. Shaxsning emotsional va psixologik barqarorligi tiklanadi. Asab tizimini tinchlantiradi,
kayfiyatni ko’taradi, uyqu sifati yaxshilanadi.
2. Stressli vaziyatlarda konstruktiv yondashuv va moslashuvchanlik qobiliyati rivojlanadi.
3. Jamiyatda shaxsning ijtimoiy aloqalari mustahkamlanadi va jamoaviy faoliyatga qo‘shilishi
osonlashadi.
4. Diqqatni jamlashga yordam beradi, natijada ish yoki o’qish samaradorligi oshadi.
5. Odamlar stressni boshqarishni o’rganib, hayotga ijobiy va pozitiv, sabr-toqat bilan yondasha
boshlaydilar.
Shunday ekan bugungi kunda turli murakkablikdagi stressli vaziyatlar ko‘payib borayotgani
sababli, stressga bardoshlilikni rivojlantirish uchun ijtimoiy-psixologik xizmatlar tizimini
kengaytirish zaruriyati mavjud bo’lib, psixologlar va mutaxassislar tomonidan samarali
xizmatlarning joriy etilishi, ushbu yordamni har bir kishiga qulay va foydali qilish imkonini
beradi. Stressga bardoshlilikni shakllantirishda bu yondashuvlar nafaqat individual darajada,
balki jamiyat miqyosida ham stressni boshqarishda samarali hisoblanadi. Shu sababli, ushbu
usullarni qo‘llash zamonaviy psixologiya va ijtimoiy yordam tizimining muhim qismiga aylanib
bormoqda.
Xulosa.
Xozirgi kunda stressga bardoshlilikni rivojlantirish zamonaviy hayotning muhim
ehtiyojlaridan biri hisoblanadi. Insonlarning kundalik hayotida yuzaga keladigan stress omillari
nafaqat psixologik, balki jismoniy salomatlikka ham ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu muammolarning
oldini olishda yoki ularni samarali boshqarishda stressga bardoshlilikni shakllantirish va
rivojlantirish zarurati yuqori. Stressga bardoshlilikni rivojlantirishda ijtimoiy-psixologik
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
yordamning o‘rni beqiyosdir. Ushbu yordam shaxsning hayot sifatini yaxshilash, uning ruhiy va
emotsional barqarorligini oshirish, shuningdek, jamiyatda sog‘lom ijtimoiy munosabatlarni
ta’minlashda muhim o‘rin egallaydi. Ijtimoiy-psixologik yordam stressga bardoshlilikni
shakllantirish jarayonida asosiy vositalardan biri sifatida namoyon bo‘ladi. Ushbu yordam
nafaqat shaxsning ichki resurslarini faollashtiradi, balki ularning stressga bo‘lgan salbiy
munosabatini o‘zgartirishga va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimidan foydalanish ko‘nikmalarini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Shuningdek stressga bardoshlilikni rivojlantirish bo‘yicha
psixologik treninglar va kurslarni kengaytirish, jamiyatda ijtimoiy-psixologik yordam tizimini
mustahkamlash va ommalashtirish, maktablar, oliy ta’lim muassasalari va ish joylarida stressni
boshqarishga oid maxsus dasturlarni joriy etish tavsiya etiladi. Bu tavsiyalar stressga
bardoshlilikni oshirish va uning ijobiy ta’sirini nafaqat shaxsiy, balki ijtimoiy darajada
ta’minlashga xizmat qiladi. Stressga bardoshlilikni rivojlantirish zamon talabi bo‘lib, ushbu
jarayonni to‘g‘ri tashkil etish va qo‘llab-quvvatlash insonlarning salomatligi va farovonligi
uchun poydevor yaratadi. Relaksatsiya, meditatsiya va boshqa trening texnikalari orqali nafaqat
stress darajasi pasayadi, balki shaxsning umumiy hayot sifati sezilarli darajada yaxshilanishini
ham kuzatishimiz mumkin bo’ladi. Stressga bardoshlilikni rivojlantirish jarayonida ilmiy
asoslangan yondashuvlar, jumladan kognitiv-behavioral terapiya, ijtimoiy treninglar va
relaksatsiya texnikalari qo‘llanilishi mumkin bo’lib, bunday yondashuvlarning keng ko‘lamda
qo‘llanilishi shaxsiy va ijtimoiy hayotdagi stress omillarining salbiy ta’sirini minimallashtirishga
yordam berishini kuzatishimiz mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). “Stress, Appraisal, and Coping”. Springer Publishing
Company.
2. Goleman, D. (1995). “Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ.” Bantam
Books.
3. Bandura, A. (1977). “Self-efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change.”
Psychological Review.
4. Selye, H. (1974). “Stress Without Distress.” Lippincott Williams & Wilkins.
5. Corey, G. (2016). “Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy.” Cengage Learning.
6. Kolb, D. A. (1984). “Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and
Development.” Prentice Hall.
7. Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). “The Need to Belong: Desire for Interpersonal
Attachments as a Fundamental Human Motivation.” Psychological Bulletin.
8. Prochaska, J. O., & DiClemente, C. C. (1983). “Stages and Processes of Self-Change of
Smoking: Toward An Integrative Model of Change.” Journal of Consulting and Clinical
Psychology.
9. Taylor, S. E. (2006). “Health Psychology.” McGraw-Hill Education.
10. WHO (World Health Organization). (2020). “Stress Management Techniques.” Retrieved
from [www.who.int](http://www.who.int).
