JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Akromov Sardorxo‘ja Umidxon o‘gli
“Gold Silk” kompaniyasi, Hunarmand
ATLAS TEXNOLOGIYASI: O‘ZBEKISTON HUNARMANDCHILIGIDA 3D
TO‘QIMACHILIK IMKONIYATLARI
Annotatsiya:
Maqolada O‘zbekistonning qadimiy atlas va adras matolarini yaratish an’analariga
zamonaviy 3D to‘qimachilik texnologiyalarining qanday ta’sir ko‘rsatayotgani ilmiy-nazariy
tahlil etiladi. Hunarmandchilikda innovatsion texnikalarning paydo bo‘lishi, ayniqsa atlas va
adras matolari dizaynida ko‘lami kengayib borayotgan 3D to‘qimachilik yondashuvining
madaniy meros va zamonaviy moda sanoatida qanday o‘rin tutayotgani muhokama qilinadi.
Maqolada shu bilan birga ushbu texnologiyalar madaniy identifikatsiya, global bozorga chiqish,
va yosh avlodni hunarga jalb qilishdagi imkoniyatlari ochib beriladi.
Kalit so‘zlar:
atlas, adras, 3D to‘qimachilik, innovatsiya, raqamli dizayn, texnologiya,
hunarmandchilik, O‘zbekiston.
АТЛАС И ТЕХНОЛОГИИ: 3D-ТКАЧЕСТВО В РЕМЕСЛЕННОМ ИСКУССТВЕ
УЗБЕКИСТАНА
Аннотация:
В статье рассматриваются современные возможности 3D-ткачества в рамках
узбекской традиции производства атласа и адреса. Особое внимание уделено тому, как
инновационные методы влияют на форму, текстуру и восприятие традиционных тканей.
Анализируются последствия интеграции технологий для культурной устойчивости,
визуальной репрезентации и международной привлекательности изделий. Также
предлагаются подходы к синтезу традиционного ремесленного подхода с
технологическими достижениями XXI века.
Ключевые слова:
атлас, адрас, 3D-ткачество, инновации, цифровой дизайн, технологии,
ремесло, Узбекистан.
ATLAS TECHNOLOGY: 3D WEAVING POSSIBILITIES IN UZBEKISTAN’S
ARTISAN TEXTILES
Abstraction:
This article explores the integration of 3D weaving technologies into the traditional
craftsmanship of atlas and adras fabrics in Uzbekistan. It examines the historical roots of these
fabrics, the current technological evolution, and the potential transformation of their cultural and
commercial significance. The discussion includes how innovation enhances textile aesthetics, the
implications for global fashion relevance, and how the fusion of craftsmanship and digital
fabrication can shape the future of national heritage.
Keywords:
atlas, adras, 3D weaving, innovation, digital design, technology, craftsmanship,
Uzbekistan.
Kirish(Introduction)
Atlas va adras — bu faqat mato emas. Ular o‘zbek hunarmandlarning qadimiy ilm-fani, estetik
didi va tarixiy dunyoqarashining mujassam ifodasidir. Biroq texnologiya taraqqiyoti bu
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
qadriyatlarni faqat asrab-avaylash bilan cheklanib qolmasdan, ularni yangi avlodga, yangi
shaklda, yangi kuch bilan yetkazish imkonini bermoqda.
3D to‘qimachilik texnologiyasi aynan shu yo‘lda bizga yangicha vositalar beradi. Masalan,
odatdagi atlas matosida naqshlar ko‘proq sirtga ishlanadi, 3D texnologiya esa bu naqshlarni
yengil ko‘tarilgan, relyefi, hattoki sensorli reaksiyaga ega ko‘rinishga olib kelishi mumkin.
Yangi texnologiyalar yordamida matoga haroratga, yorug‘likka, yoki harakatga aks beruvchi
elementlar qo‘shilishi mumkin — ya’ni nafaqat go‘zallik, balki interaktivlik ham paydo bo‘ladi.
Bu nimani anglatadi? Endi atlas faqat kiyim emas — u hikoya aytadi, u javob beradi, u
foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi. Aynan mana shu transformatsiya orqali O‘zbekiston
mahsulotlari raqobatchilardan ajralib turadi.
So‘nggi yillarda Toshkentda va Farg‘onada faoliyat yuritayotgan yosh dizaynerlar orasida
texnologik bilimli, zamonaviy bozor talablariga mos yondasha oladigan yangi avlod
shakllanmoqda. Ular nafaqat an’anani tushunadi, balki uni raqamlashtirish, model qilish va
dunyo auditoriyasiga interaktiv tarzda taqdim etishni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘ygan.
Misol uchun, “Gold Silk” kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan yangi kolleksiya — “Tugun”
nomli loyihada har bir atlas bo‘lagiga QR-kod joylashtirilgan. Xaridor bu kodni skaner qilgan
holda, matoning tarixi, naqshining ramziy ma’nosi, ustaning ismi, hatto foydalangan iplarning
tabiiy bo‘yoqlari haqida ma’lumot oladi. Bu mahsulotga nafaqat qiymat, balki ishonch ham
qo‘shadi.
Bunday texnologik uyg‘unlik esa ko‘p yillik turizm, savdo va madaniyat sohalarida yirik
o‘zgarishlar keltirishi mumkin. Matolar endi faqat libos emas — ular bilim, tarix va estetikani
uzatuvchi platformaga aylanmoqda.
Zamonaviy modaning kelajagi — raqamli dunyoda. “Digital twin” — ya’ni mahsulotning
raqamli nusxasi kontseptsiyasi moda sanoatida tobora kengroq qo‘llanilmoqda. Atlas va adras
matolarining raqamli versiyalari (ya’ni yuqori aniqlikda 3D skan qilingan modellar) yordamida
brendlar ularni onlayn ko‘rgazmalarda, AR (augmented reality) ilovalarda va metaverse
platformalarda namoyish etmoqda.
Bu nima beradi? Birinchidan, dizayner xaridor bilan real vaqt rejimida o‘zgarish kiritishi
mumkin bo‘lgan moslashtirilgan dizayn yaratadi. Ikkinchidan, mahsulot hali ishlab
chiqarilmasdan turib, uning bozorga ta’siri sinovdan o‘tkaziladi. Uchinchidan, ekologik
tomondan bu katta foyda — ishlab chiqarilmaydigan, lekin namoyish etiladigan mato tabiiy
resurslarni isrof qilmaydi.
Yevropa moda uylari, ayniqsa Italiya va Gollandiyada joylashgan ijodiy klasterlar, aynan shu
yo‘ldan rivojlanmoqda. Demak, O‘zbekiston ham bu innovatsion oqimdan chetda qolmasligi
zarur. Zero, bizda asos bor — bu atlas va adrasning o‘zi.
3D atlas va adras matolarini yaratish — bu faqat dizayn emas, balki butun boshli brend
konsepsiyasini shakllantirish demakdir. O‘zbekiston, ayniqsa Farg‘ona vodiysi va Surxondaryo
kabi mintaqalarda faoliyat yuritayotgan hunarmandlar, o‘z ishlarini xalqaro darajaga olib
chiqishi uchun endi faqat jismoniy ko‘rgazmalarga emas, balki raqamli platformalarga ham
e’tibor qaratishi zarur.
Xalqaro dizayn akademiyalari, moda inkubatorlari bilan hamkorlik qilish, “Made in Uzbekistan”
yorlig‘ini yangi texnologik vositalar bilan to‘ldirish lozim. Bunda esa davlat siyosati ham muhim
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
o‘rin tutadi: texnoparklar tashkil qilish, hunarmandlar uchun grant dasturlarini joriy etish,
raqamli modaning eksportga yo‘naltirilgan yarmarkalarini yo‘lga qo‘yish.
Xulosa va takliflar (Conclusion/Recommendations)
Atlas va adras texnologiyasi bu — o‘zbek hunarmandchiligini faqat saqlab qolish vositasi emas,
balki uni global modaning markaziga olib chiqish imkonidir. Bu matolar asrlar davomida estetik
go‘zallik va milliy o‘zlikning ramzi bo‘lib xizmat qilgan bo‘lsa, bugungi texnologik davr ularni
butunlay yangi ma’noda talqin qilish imkonini bermoqda. Ayniqsa 3D to‘qimachilik, raqamli
dizayn va sun’iy intellekt yordami bilan yaratilayotgan naqshlar atlas va adras matolarining
ilgarigidan ham chuqurroq qatlamlarini ochib beradi — ularni nafaqat ko‘rish, balki his qilish,
tajriba qilish, tushunish mumkin bo‘ladi.
Kelajakning moda sanoati bu — barqarorlik, funksionallik, shaxsiylashtirish va raqamli
transformatsiyalarga asoslanadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, O‘zbekiston atlas va adrasining
ichki zaxirasi nihoyatda kuchli: tabiiy materiallar, ma’no bilan to‘yingan naqshlar, noyob
bo‘yoqlash uslublari va asrlar davomida sayqallangan hunarmandlik madaniyati. Bularning har
biri 3D texnologiya bilan uyg‘unlashganida dunyo auditoriyasi uchun mutlaqo yangi, kashf
qilinmagan estetik tajriba yaratadi.
Biroq bu imkoniyatni real transformatsiyaga aylantirish uchun tizimli yondashuv zarur. Avvalo,
hunarmandlar va dizaynerlar uchun texnologik savodxonlikni oshirish lozim. Yangi avlod
hunarmandlari uchun texnoparklar va yaratuvchanlik inkubatorlarini tashkil etish, raqamli moda
bo‘yicha o‘quv dasturlarini milliy o‘quv yurtlariga integratsiya qilish, xalqaro ekspertlar bilan
almashinuv dasturlarini yo‘lga qo‘yish muhim bosqichlar bo‘la oladi.
Shuningdek, davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlik asosida O‘zbekistonning “digital
heritage textile” (raqamli meros matolari) brendi shakllantirilishi lozim. Bu brend O‘zbekistonni
nafaqat ipakchilik tarixiga ega mamlakat sifatida, balki zamonaviy va ilg‘or tekstil
texnologiyalarining yetakchisiga aylantira oladi.
Shunday ekan, barchamizga savol: biz atlas va adrasni faqat tarix sifatida ko‘ramizmi, yoki uni
kelajak texnologiyasi bilan uyg‘unlashtirib, dunyo podiumlariga olib chiqamizmi? Chunki bu
ikki mato — faqat mato emas. Ular milliy ongni ko‘rsatadigan, madaniy xotirani yangilaydigan
va global almashinuvga o‘zbek yo‘nalish qo‘shadigan qudratli vositalardir. Va bugungi
texnologiyalar aynan shu yo‘nalishni dunyoga yanada aniqroq, kuchliroq va zamonaviyroq
yetkazish imkonini bermoqda.
Kelajak — bu an’anani unutmagan, lekin uni zamon bilan gaplasha oladiganlar qo‘lida. Atlas va
adras — bizning eng qadimiy hikoyamiz, lekin agar biz ularni innovatsiya bilan uyg‘unshtirsak,
ular eng yangi ilhom manbaiga aylanishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Qodirov B. (2022). Atlas va adras to‘qimachiligi: Innovatsion yondashuvlar va mahalliy
tajriba. – Ilm va Amaliyot, №2, 58–64.
2. O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion Rivojlanish Vazirligi. (2023). Milliy hunarmandchilikni
raqamlashtirish: Kelajak texnologiyalari sari qadam. – Innovatsion Texnologiyalar
Axborotnomasi, №5, 33–40.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 14, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
3. Warp Knit Fabric. (2021). Raqamlashtirish: to‘qish texnologiyasini rivojlantirish uchun yangi
harakatlantiruvchi kuch.
4. Lex.uz. (2022). O‘zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish strategiyasi 2022–2026-
yillar. – https://lex.uz
5. Innovative Publication. (2023). Journal of Effective Learning and Sustainable Innovation.
6. Xabar.uz. (2022). O‘zbekiston Respublikasida 3D bosib chiqarish texnologiyalarining
rivojlanishi. – https://xabar.uz
7. O‘zbekiston To‘qimachilik va Yengil Sanoat Ilmiy-Tadqiqot Instituti. (2022). To‘qimachilik
sanoatida innovatsion texnologiyalarni joriy etish.
8. Kun.uz. (2017, 5-dekabr). O‘zbek atlasi va adrasi YuNeSKOning nomoddiy madaniy
meroslari qatoriga kiritildi. – https://kun.uz
9. Tursunov T. (2005). O‘zbek xalqining amaliy san’ati. Toshkent: O‘zbekiston Milliy
Ensiklopediyasi nashriyoti.
10. Karimov Sh. (2012). Atlas va adras matolari tarixi va ularning zamonaviy modadagi o‘rni. –
O‘zbekiston san’ati va madaniyati jurnali, №3, 45–52.
