Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
48
КОРРУПЦИЯВИЙ
ЖИНОЯТЧИЛИКНИНГ
МИҚДОР
ВА
СИФАТ
КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ
ХУСУСИЯТЛАРИ
Каракетова
Дилноза
Юлдашевна,
ТДЮУ
Ихтисослашган
филиали
Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
ва
жамоат
хавфсизлигини
таъминлаш
кафедраси
ўқитувчиси,
PhD
E-mail: d.yu.karaketova@gmail.com
Аббосов
Мирсултон
Миршароф
ўғли
ТДЮУ
Ихтисослашган
филиали
3-
босқич
талабаси
E-mail: abbosovmirsulton@gmail.com
Аннотация:
Мақолада
коррупциявий
жиноятчиликнинг
салбий
оқибатлари,
миқдор
ва
сифат
кўрсаткичларини
ифодалайдиган
ҳолат
,
динамика,
даража,
тузилиш,
ҳудудий
тақсимот
тушунчалари
атрофлича
таҳлил
қилинган
,
статистик
маълумотларни
ўрганиш
асосида
коррупциявий
жиноятларга
криминологик
тавсиф
берилган.
Шунингдек
хорижий
ва
мамлакатимиз
олимларининг
бу
борадаги
фикрлари
ва
ёндошувлари
ҳам
кўриб
чиқилган.
Калит
сўзлар:
коррупция,
коррупциявий
жиноятчилик,
омиллар,
жиноятчилик
даражаси
коеффиценти
,
ҳажми
,
интенсивлиги,
тузилиши
.
Коррупция,
кибернетик,
шахснинг
ҳаёти
,
соғлиғи,
эркинлиги,
конституциявий
ҳуқуқларига
доир
тажовузлар
бугунги
куннинг
энг
долзарб
жиноятларидан
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикасида
ҳам
тараққиёт
йўли
қатъий
танланиб,
ўз
стратегик
мақсадларини
амалга
ошираётган
бугунги
шароитда
бу
каби
масалаларга
жиддий
эътибор
қаратилмоқда
.
“
Heritage
Foundation”
тадқиқот
маркази
томонидан
Wall Street Journal
билан
ҳамкорликда
ўтказилган
“Иқтисодий
эркинлик
индекси
–
2021
”
ҳисоботи
бўйича
178
та
мамлакат
орасида
108
ўринни
(4
йил
ичида
44
та
поғона
юқорилаган)
эгаллагани[1],
CPI
(Corruption
Perception
Index)
180
мамлакат
орасидан
коррупциялашиш
бўйича
рейтингида
2021
йил
бўйича
140-
ўринни
(5
йил
ичида
16
та
поғона
кўтарилган)
эгаллагани[2],
Global Initiative againgst Transnational Organized[3]
ташкилоти
томонидан
уюшган
жиноятчилик
даражаси
бўйича
давлатларнинг
рейтингида
193
мамлакат
ичида
90-
ўриндан
жой
олганлиги[4],
юқорида
келтирилган
рейтингларда
позитив
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
49
кўтарилиш
мамлакатимиздаги
ислоҳотлар
натижасида
ижтимоий,
иқтисодий,
сиёсий
соҳаларда
ижобий
ўзгаришлар
бўлаётганидан
далолат
беради.
Бироқ
халқаро
ташкилотлар
чақириқларига
эътибор
бериб
қарайдиган
бўлсак,
коррупцияга
қарши
кураш,
уни
олдини
олиш
чора
-
тадбирларининг
долзарблиги
ҳамон
юқоридир.
Жумладан,
БМТ
бош
котиби
А.
Гуттериш
ўз
нутқида:
“Бутун
жаҳон
иқтисодиёт
форумининг
маълумотларига
қараганда,
коррупция
туфайли
йўқотишларнинг
умумий
қиймати
2,6
трлн
.
АҚШ
долларидан
кам
эмас,
бу
бутун
дунё
ялпи
ички
маҳсулотининг
5
фоизи
демакдир”[5]
,
деб
таъкидлагани
ҳам
фикримиз
исботидир
.
Коррупция
давлат
бошқарув
механизмининг
коррозиясидир.
Коррупциянинг
хавфлилик
ва
долзарблик
даражасини
оширувчи
яна
бир
омил,
коррупция
ва
уюшган
жиноятчилик
ўртасидаги
узвий
алоқадоликдир.
“Одамларнинг
бепарволиги
коррупциянинг
ривожланиши
учун
энг
яхши
шароитдир.
Фақат
бирдамликда
ҳаракат
қилиш
орқалигина
биз
коррупция
ва
коррупционерларнинг
жазосиз
қолишига
чек
қўйишга
умид
қилишимиз
мумкин”,
дея
таъкидлайди
“
Transparensy
International”
халқаро
коррупцияга
қарши
кураш
ва
бутун
дунё
бўйлаб
коррупция
даражасини
ўрганиш
нодавлат
ташкилоти
раиси
Д.Ф.
Рубио.
БМТнинг
2003
йил
31
октябрдаги
Коррупцияга
қарши
конвенциясига
мос
равишда
мамлакатимизда
коррупцияга
қарши
курашиш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикасининг
“Коррупцияга
қарши
курашиш
тўғрисида”ги
Қонуни
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш.М.
Мирзиёевнинг
“Ўзбекистон
Республикасини
янада
ривожлантириш
бўйича
ҳаракатлар
стратегияси
тўғрисида”[6]
ги
Фармони
ва
у
асосида
тасдиқланган
2017
–
2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
асосида
ҳам
кўришимиз
мумкин.
Мазкур
Ҳаракатлар
стратегиясининг
II
йўналиши
“Қонун
устуворлигини
таъминлаш
ва
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
янада
ислоҳ
қилишнинг
устувор
йўналишлари”
деб
номланиб,
жиноятчиликка
қарши
курашиш
ва
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
тизимини
такомиллаштириш
жумладан,
жиноятчиликка
қарши
курашиш
ва
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
борасидаги
фаолиятни
мувофиқлаштиришнинг
самарадорлигини
ошириш,
диний
экстремизм
ва
терроризмга,
уюшган
жиноятчиликнинг
бошқа
шаклларига
қарши
курашиш
бўйича
ташкилий
-
амалий
чораларни
кучайтириш,
коррупцияга
қарши
курашишнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
механизмларини
такомиллаштириш
ва
коррупцияга
қарши
курашиш
тадбирларининг
самарадорлигини
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
50
ошириш,
аҳолининг
ҳуқуқий
маданияти
ва
онгини
юксалтириш,
бу
борада
давлат
тузилмаларининг
фуқаролик
жамияти
институтлари,
оммавий
ахборот
воситалари
билан
ўзаро
самарали
ҳамкорлигини
ташкил
этиш
каби
вазифа
белгиланган.
“
2022
–
2026
йилларга
мўлжалланган
Янги
Ўзбекистоннинг
тараққиёт
стратегияси
тўғрисида”[7]ги
Фармонида
“Ҳаракатлар
стратегиясидан
тараққиёт
стратегиясига
ўтиш”
вазифаси
юклатилди.
Фармонга
кўра,
тараққиёт
стратегиясида
юз
мақсаддан
ташкил
топган
бўлиб,
унинг
83,
84-
мақсадлари
айнан
коррупцияга
қарши
курашишга
қаратилган
.
Хусусан,
83-
мақсадида
қуйидаги
вазифалар:
“Давлат
хизматчиларининг
даромад
ва
мол
-
мулкларини
декларaция
қилиш
тизимини
босқичма
-
босқич
жорий
этиш;
давлат
хизматида
манфаатлар
тўқнашувининг
олдини
олиш
бўйича
самарали
механизмларни
яратиш,
коррупцияга
қарши
курашиш
борасидаги
фаолиятда
очиқликни
таъминлаш
ва
жамоатчилик
иштирокини
кенгайтириш”
[8]
белгилаб
ўтилган.
Фармоннинг
84-
мақсадида
эса:
“Коррупцияга
қарши
курашишга
замонавий
ахборот,
шу
жумладан
сунъий
интеллект
технологияларини
жорий
этиш;
коррупцияга
қарши
курашишда
фуқаролик
жамияти
институтлари
билан
ҳамкорликни
йўлга
қўйиш
,
жамоатчилик
назоратини
олиб
боришни
қўллаб
-
қувватлаш;
коррупцияга
қарши
курашиш
амалиётида
тизимли
превентив
чораларни
кучайтириш;
аҳоли
ва
давлат
хизматчиларининг
коррупцияга
қарши
курашиш
соҳасидаги
билимларини
узлуксиз
ошириш
тизимини
жорий
қилиш
;
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
“коррупциядан
холи
қонунчилик”
тамойили
асосида
ишлаб
чиқилишини
таъминлаш”[9]
каби
бир
қатор
вазифалар
белгилаб
ўтилган.
Бугунги
кунда
коррупцияга
қарши
кураш
уни
олдини
олиш
фаолияти
борасида
БМТ
ва
бошқа
халқаро
ташкилотлар
томонидан
турли
халқаро
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ишлаб
чиқилмоқда,
ушбу
ҳужжатлар
билан
бир
қаторда
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигида
халқаро
ҳужжатларга
жавоб
берувчи
нормалар
ўз
аксини
топмоқда.
Аммо
бу
нормалар
коррупциявий
жиноятга
қарши
курашиш,
уларни
олдини
олиш
учун
eтарли,
деб
айта
олмаймиз.
Коррупцияга
қарши
курашиш
агентлиги
томонидан
эълон
қилинган
маълумотларга
кўра,
“Судлар
томонидан
2020
йил
давомида
коррупция
билан
боғлиқ
(ЖК
205-214, 243-
моддалари
)
жами
2 270
нафар
шахсга
нисбатан
1 502
та
жиноят
иши
кўриб
чиқилган.
Шундан
2 203
нафар
шахсга
нисбатан
1 457
та
жиноят
иши
бўйича
ҳукм
чиқарилган.
Жумладан:
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
51
–
80
нафар
шахсга
нисбатан
59
та
жиноят
иши
бўйича
оқлов
ҳукми
;
–
2 123
нафар
шахсга
нисбатан
1 398
та
иш
бўйича
айблов
ҳукми
чиқарилган;
–
67
нафар
шахсга
нисбатан
45
та
жиноят
иши
тугатилган”[10].
Ушбу
берилган
статистикага
биноан
коррупция
жиноятчилигининг
даражасини
билишнинг
афсуски
иложи
йўқ.
Чунки
коррупцион
жиноятларнинг
хизматчи
ва
мансабдорлар
томонидан
содир
этилади,
бизнинг
ҳисоб
-
китоб
қилишимиз
учун
эса
мансабдор
ва
хизматчиларнинг
аниқ
сони
керак.
Шундагина
биз
мансабдор
шахслар
ва
хизматчилар
ўртасида
коррупциявий
жиноятларнинг
даражасини
билишимиз
мумкин
бўлади.
Аммо
фараз
қилайлик
,
агар
бир
туманда
умумий
ҳисобда
10000
та
мансабдор
ва
хизматчи
бўлса,
туман
кесимида
умумий
коррупцион
жиноятлар
сони
1
йил
ичида
400
тани
ташкил
қилса
, 35-40
ёшдаги
мансабдор
ва
хизматчиларнинг
сони
2000
тани
ташкил
қилса
, 100
нафар
мансабдор
ва
хизматчиларнинг
жиноят
кўрсаткич
даражаси
(400х100/10000=4)
4
га
тенг
бўлади.
Бу
дегани
100
нафар
мансабдор
ва
хизматчиларга
4
та
жиноят
тўғри
келади.
Жиноий
фаоллигини
аниқлашимиз
учун
эса
бизга
аҳолининг
аниқроғи
мансабдор
ва
хизматчи
бўлишга
лойиқларнинг
ёш
кесими
керак
бўлади,
ҳисоб
-
китобга
кўра
ушбу
туманда
(400х100/2000=20)
35-40
ёшдаги
мансабдор
ва
хизматчиларга
20
та
жиноят
тўғри
келар
экан.
К
-
маъмурий
ҳудудда
жиноятчилик
даражаси
коеффиценти;
н
–
маълум
макон
ва
замонда
содир
этилган
жиноятларнинг
бари;
Н
–
жиноят
субъекти
бўла
оладиган
ҳудуддаги
барча
аҳоли
сони;
10
5
–
қанча
аҳолига
нисбатини
кўрмоқчи
бўлсак
шунга
қараб
ўзгаради
(бизнинг
вазиятимизда
10
2
).
И
–
жиноий
фаоллик
коеффиценти;
м
–
маълум
макон
ва
замонда
содир
этилган
жиноятларнинг
бари;
Н
–
ҳудудда
яшовчи
аҳолининг
фаол
ёш
қатлами
(бизнинг
вазиятимизда
35-40
ёшли
мансабдор
ва
хизматчилар);
10
5
–
қанча
аҳолига
нисбатини
кўрмоқчи
бўлсак
шунга
қараб
ўзгаради
(бизнинг
вазиятимизда
10
2
).
Юридик
фанлар
доктори
Г.А.
Аванесовнинг
фикрича,
“Жиноятчилик
динамикаси
маълум
бир
вақт
оралиғида
жиноятчилик
тизимига
хос
бўлган
асосий
кўрсаткичларнинг
ўсиши
ёки
камайиши
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
52
бўйича
юзага
келадиган
ҳаракатланишдир”[11].
Демак
,
жиноятчилик
динамикаси
маълум
макон
ва
замонда
содир
этилган
жиноятлар
сонининг
ўсиши
ёки
тушишидир.
Мазкур
олим
жиноятчилик
динамикасига
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
омиллар
таъсир
кўрсатади
деган
ёндашувни
баён
этган
,
бизнинг
фикримизча
,
бу
омиллар
сонини
тўртта
деб
ҳисоблаш
керак:
биринчидан,
иқтисодий
омил
.
Унга
қашшоқлик
,
иш
ҳақининг
бажарилаётган
ишга
номутаносиблик
даражаси,
қора
бозор
фаолияти,
сояли
иқтисодиёт
ва
бошқалар
қамраб
олинади;
иккинчидан
,
ижтимоий
омил
.
Улар
ўз
ичига
жиноятчиликнинг
сабаб
ва
шароитлари
(илмсизлик,
бекорчилик,
ишсизлик,
назоратсизлик
каби)
ҳамда
аҳолининг
демографик
қатлами
таҳлилини
олади;
учинчидан
,
сиёсий
омил
.
Миграция
ва
иммиграция
жараёнлари,
жамоатчилик
назорати,
толерантлик,
плюрализм
каби
омиллар
таҳлили
киритилади;
тўртинчидан,
ҳуқуқий
омиллар
.
Жиноят,
жиноят
-
процессуал,
маъмурий
-
ҳуқуқий
йўналишларда
жазо
тизимининг
ўзгариши,
яъни
айрим
жиноий
ёки
маъмурий
-
ҳуқуқий
қилмишлар
учун
қўлланиладиган
жазо
турларини
кучайтириш
ёки
енгиллаштиришни
ёхуд
умуман
жиноят
қонунчилигидан
чиқариб
ташланиши
(
жумладан,
чайқовчилик
1994
йилгача
жиноят
ҳисобланиб
келинган)
ҳамда
айбни
квалификация
қилишда
жорий
этиладиган
янгича
ёндашувларни
таҳлил
қилишни
ўз
ичига
олади.
Коррупциявий
жиноятларсодир
этилишига
эрта
ташхис
қўйиш
ва
уни
прогноз
қилиш
учун
фактик
маълумотлар
зарур
ҳисобланади
[12].
У
илк
даврдаёқ
жиноий
ҳодисани
аниқлаш
имконини
беради[13]
.
Жиноятчилик
динамикасининг
ўсиши
ёхуд
тушиши
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
орган
ҳамда
статистика
органларининг
жиноятларни
ҳисобга
олиши
билан
узвий
боғлиқдир
.
Коррупцион
жиноятчиликнинг
динамикасига
тўхталадиган
бўлсак,
уларни
ўсиш
ё
тушишини
содир
қилинган
коррупциявий
жиноятларга
қараб
аниқ
айтиб
бериб
бўлмайди,
чунки
бу
турдаги
жиноятларнинг
латентлик
даражаси
ҳамда
протексионизм
даражаси
юқорилиги
ҳисобланади
.
Динамиканинг
ўсиши
(тушиши)
даражалари,
ўсиш
(тушиш)
тезлиги,
ўсиш
(тушиш)
суръатини
аниқлаш
борасида
юридик
фанлар
номзоди
Ф.К.
Рябикиннинг
қарашлари
эътиборга
молик.
Унга
кўра,
жиноятчиликнинг
абсолют
ўсиши
(тушиши)
формуласи
А=
У
–
У
1
;
бу
ерда
У
–
жиноятчилик
ҳажми
(даражаси)ни
кўрсаткичи;
У
1
–
худди
шу
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
53
кўрсаткичнинг
солиштирилаётган
даврдаги
кўрсаткичидир.
Т
п
–жиноятчиликнинг
ўсиш(камайиш)
тезлиги;
Т
пр
–
жиноятчиликнинг
ўсиш
суръати[14]дир
.
Жиноятчилик
даражаси
деганда,
маълум
бир
маъмурий
-
ҳудудий
бирликда
содир
этилган
жиноятларнинг
аҳоли
қатламига
нисбати
тушуниладир.
Жиноятчилик
даражасини
кузатиш
ҳудудда
жиноятлар
содир
этилиш
сонини
ҳисоблашимизда
ва
айнан
шу
ҳисоб
-
китоб
орқали
ҳудудда
қандай
профилактик
чора
-
тадбирларни
амалга
оширишимиз
зарурлигини
белгилаб
беради.
Жиноятчилик
характери
деганда,
тизимда
энг
хавфли
жиноятлар
нисбатига
айтилади.
Бу
сифат
кўрсаткичи
ҳам
жиноят
содир
этган
шахсларнинг
хусусиятларини
акс
эттиради.
Демак,
жиноятчилик
характери
маълум
бир
жиноятни
оғир
ва
ўта
оғир
даражадаги
жиноятчи
шахсининг
умумий
жиноятчиликдаги
ўрнига
қараб
ижтимоий
хавфлилик
даражасини
белгилайди.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суднинг
жиноят
ишлари
бўйича
судларнинг
2020, 2021
йиллар
давомидаги
иш
фаолияти
тўғрисида
статистик
маълумотлар
тўпламига
таяниб,
юқорида
келтирилган
формулалар
асносида
ҳисоб
-
китоб
қилдик
.
Юридик
фанлар
доктори
Г.А.
Аванесовнинг
фикрича,
“жиноятчилик
тузилиши
у
ёки
бу
давлат
ҳудудида
маълум
бир
вақт
оралиғи
ёки
тарихий
давр
жараёнида
содир
этилган
турли
жиноятларнинг
гуруҳий
мансублиги
асосида
умумлаштирилганлигидир.
Бу
ўринда
гуруҳий
мансублиги
ижтимоий
демография
(аҳолишунослик),
жиноий
-
ҳуқуқий
ва
криминология
нуқтайи
назаридан
белгиланади”[15].
Юридик
фанлар
доктори
В.
Малковнинг
фикрича,
“жиноятчиликнинг
таркиби)
унинг
турлари,
жиноят
қонунчилиги
ёки
криминологик
асослар
бўйича
таснифланган
жиноятлар
гуруҳлари
жиноят
таркибидаги
нисбати
(ўзига
хос
оғирлиги)
билан
белгиланади.
Бундай
асослар
қуйидагилар
бўлиши
мумкин:
ижтимоий
ва
мотивацион
йўналиш;
ижтимоий
-
ҳудудий
тарқалиш;
ижтимоий
гуруҳ
таркиби;
жамоат
учун
хавф
даражаси
ва
характери;
жиноятчиликнинг
барқарорлиги;
ташкиллаштирилганлик
даражаси
ва
унинг
ташқи
ва
ички
хусусиятларини
ҳисобга
олган
ҳолда
белгиланадиган
бошқа
хусусиятлар”[16]дир
.
Жиноятчиликнинг
ҳудудий
тақсимоти
жиноятчиликнинг
сифат
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
54
кўрсаткичида
алоҳида
аҳамият
касб
этади.
Жумладан
,
жиноятчиликнинг
ҳудудий
тақсимоти
бу
–
жиноятчилик
географияси
ҳамдир
.
Жиноятчилик
географияси
жиноятчиликнинг
миқдор
кўрсаткичларидаги
ҳолат
,
динамика,
даражалар
билан
узвий
боғлиқ
ҳисобланади
.
Жиноятчиликнинг
ҳудудий
тақсимотига
юридик
фанлар
доктори
В.
Малков
қуйидагича
таъриф
беради,
“жиноятчиликнинг
ҳажми
,
интенсивлиги,
тузилиши,
динамикаси,
характеридаги
ҳудудий
фарқлар
мамлакатнинг
алоҳида
минтақаларининг
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиш
даражаси,
миллий
анъаналар,
урф
-
одатлар,
маънаний
-
маърифий
ишлар
даражаси,
кундалик
ҳаётнинг
ташкил
этилиши,
шунингдек
аҳолининг
турмуши
ва
бўш
вақтини,
ҳуқуқ
тартиботнинг
сифатли
таъминланиши
ва
бошқа
омиллар
билан
чамбарчас
боғлиқ.
Бу
омилларнинг
даражалари
жамиятнинг
жиноятчиликка
қарши
курашишдаги
вазифаларини,
профилактика
ишларининг
энг
муҳим
йўналишларини
белгилашда
ҳисобга
олинади”[17].
Биз
бу
фикрларга
қўшилган
ҳолда
жиноятчиликнинг
ҳудудий
тақсимоти
деганда,
маълум
давлат(лар)нинг
ёхуд
маълум
маъмурий
-
ҳудудий
бирликларининг
жиноятчилик
кўрсаткичининг
динамикасининг
тақсимотидир,
яъни
ҳудудларда
жиноятчиликнинг
даражаси
ёхуд
аксинча
ҳудудларда
жиноячиликка
қарши
иммунитетнинг
мавжудлиги
даражасидир
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Хулоса
ўрнида
шуни
айтиш
жоизки,
коррупцияга
қарши
кураш
жамиятни
демократлаштириш
ва
ҳуқуқий
давлат
қуришнинг
асосий
йўналишларидан
биридир.
ФОЙДАЛАНИЛГАН
АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ:
1.
https://www.heritage.org/index/ranking
2.
https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/nzl
3.
https://globalinitiative.net/
4.
https://ocindex.net/country/uzbekistan
5.
https://rossaprimavera.ru/news/b62b0463
6.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси,
01.05.2021
й.,
06/21/6217/0409-
сон.
7.
Қонунчилик
маълумотлари
миллий
базаси,
21.04.2022
й.,
06/22/113/0330-
сон
8.
Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy
bazasi,
18.03.2022-y.,
06/22/89/0227-son.
9.
Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy
bazasi,
18.03.2022-y.,
06/22/89/0227-son.
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
55
10.
https://anticorruption.uz/uz/item/2021/04/20/2020-yilda-
sodir-etilgan-korrupsiyaviy-jinoyatlar-statistikasi
11.
Kriminologiya: Darslik / Z. S. Zaripov, A. S. Yakubov, G. A. Avanesov
va boshq.; prof. Z. S. Zaripov tahriri ostida.
–
T.:
O‘zbekiston
Respublikasi IIV
Akademiyasi, 2008.
–
57 b.
12.
Каракетова
,
Д.
2021.
Специфические
аспекты
предупреждения
хулиганства.
Общество
и
инновации.
2, 7/S
(авг.
2021), 102
–
112. DOI:https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss7/S-
pp102-112.
13.
Жалилов,
Н.
2022.
Профилактика
инспектори
маъмурий
иш
юритиш
фаолиятининг
ўзига
хос
хусусиятлари.
Жамият
ва
инновациялар
.
2,
12/S
(Feb.
2022),
348
–
352.
DOI:https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss12/S-pp348-352.
14.
Яковлев
А.М.
Индивидуальная
профилактика
преступного
поведения.
‒
Горький,
1977.
‒
С.
110
15.
Криминология:
Учебник
для
вузов
/
под
ред.
проф.
В.Д.
Малкова
–
27е
изд.,
перераб.
и
доп.
–
М.:
ЗАО
«Юстицинформ»,
2006.
–
41
с.
16.
Криминология:
Дарслик
/
З.
С.
Зарипов,
Ю.
С.
Пулатов,
Г.
А.
Аванесов
ва
бошқ.;
проф.
З.
С.
Зарипов
таҳрири
остида.
–
Т.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси,
2006.
–
60
б.
17.
Криминология:
Учебник
для
вузов
/
под
ред.
проф.
В.Д.
Малкова
–
27е
изд.,
перераб.и
доп.
–
М.:
ЗАО
«Юстицинформ»,
2006.
–
42
с.
18.
Криминология:
Учебник
для
вузов
/
под
ред.
проф.
В.Д.
Малкова
–
27е
изд.,
перераб.
и
доп.
–
М.:
ЗАО
«Юстицинформ»,
2006.
–
45
с.
19.
Gulnoza
Ilxomovna
Yusupdjanova.
(2022).
CRIMINAL
PROCEDURE FUNCTIONS. World Bulletin of Social Sciences, 8, 42-45.
Retrieved
from
https://scholarexpress.net/index.php/wbss/
article/view/672
