Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
149
DAVLAT BOSHQARUVI SOHASIDA KORRUPSIYAVIY XAVF-
XATARLARNI BARTARF ETISH MEHANIZMLARINI
TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI
Orazbayev Alibek Muxtor o
‘
g
‘
li
BuxDU
“Tarix
va madaniy
meros”
fakulteti 5-5
MG’H
-20 talabasi
Ilmiy rahbari:
Omarova Gavhar Sadikovna.
“Jamiyatimizda
korrupsiya illati
o‘zining
turli
ko‘rinishlari
bilan
taraqqiyotimizga
g‘ov
bo‘lmoqda.
Bu yovuz baloning oldini olmasak, haqiqiy
ishbilarmonlik va investitsiya muhitini yaratib
bo‘lmaydi,
umuman,
jamiyatning birorta
tarmog‘i
rivojlanmaydi”
*
Annotatsiya:
Hayotda albatta, har birimiz ertami-kechmi nohaqlikka,
adolatsizlikka
to‘qnash
kelishimiz ehtimoldan xoli emas. Aytaylik, puxta
bilimga ega
o‘quvchining
institutga kirolmasligi yoki sudyaning pora evaziga
gunohkorni oqlab, begunohni qoralashi kabi nohaqliklaru bedodliklar
hayotda juda uchraydigan hodisalardir hisoblanadi. Ushbu maqolani
yozishimdan maqsad korrupsiya tushunchasi, mazkur tizimdagi
jinoyatlarning
ob’yektiv
va
sub’yektiv
belgilari, xalqaro miqyosdagi huquqiy
hujjatlardagi korrupsiyaviy normalarning standartlari hamda mazkur
turdagi jinoyatlarga oid xorijiy davlatlar tajribasi qiyosiy-huquqiy jihatdan
tahlil qilingan. Shuningdek, maqolada korrupsiyaviy jinoyatlarga oid
amaldagi milliy qonunchilik muammolari va ularni takomillashtirish
masalalari
ko‘rsatilgan.
Bundan tashqari mazkur maqolada xalqaro huquqiy
hujjatlar, xorijiy davlatlardagi korrupsiyaviy normalarni milliy qonunchilikka
implementatsiya qilish istiqbollari muhokama qilingan.
Kalit
so‘zlar:
davlat boshqaruv organlari
,
korrupsiya, komplaens-
nazorat, mansabdor shaxs, davlat ishtirokidagi tashkilot, jinoyatlar haqidagi
ma’lumotlar
bazasi.
Hammamizga ma
’
lumki, ijtimoiy boshqaruvning asosiy turlaridan biri
bu davlat boshqaruvi sanaladi. Davlat boshqaruvi faoliyati davlat organlari
va ularning mansabdor shaxslari tomonidan amalga oshirirladi. Davlat
boshqaruv organlari faoliyatining mazmuni istiqbolni belgilash,
rejalashtirish, moliyaviy
ta’minlash,
kadrlarni tanlash va joy-joyiga
qo’yish,
hisobga olish va nazorat qilishdan iborat.
*
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M. Mirziyoyevning 2020-yil 24-
yanvar kuni O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisiga qilgan Murojaatnomasida
taʼkidlagani.
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
150
Davlat boshqaruv organlari
–
qonun bilan belgilangan tartibda
tashkil topgan va uning funksiyalari hamda vazifalarini amalga oshirish
uchun davlat tomonidan vakolat berilgan, bu maqsadda davlat-hokimiyat
vakolati bilan
ta’minlangan
va belgilangan tartibda ish
ko’ruvchi
fuqarolar
guruhidir.
Davlat boshqaruvini tashkil etish tartibi va boshqaruvni amalga
oshirishda.
1. Belgilab
qo‘yilsinki,
vazirliklar, davlat
qo‘mitalari,
qo‘mitalar,
agentliklar, shuningdek ular huzurida va
O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzurida tashkil etiladigan davlat boshqaruvi tuzilmalari
respublika davlat boshqaruvi organlari jumlasiga kiradi.
2. Respublika davlat boshqaruvi organlarining asosiy vazifalari va
funksiyalari quyidagilardan iborat deb hisoblansin:
–
O‘zbekiston
Respublikasi qonunlari,
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining farmonlari hamda boshqa normativ-huquqiy hujjatlar
amalda
ro‘yobga
chiqarilishini, ularning ijrosi ustidan
ta’sirchan
nazorat
amalga oshirilishini
ta’minlash;
–
tashqi va ichki siyosatni amalga oshirish, davlatning tashqi va ichki
xavfsizligini
ta’minlash;
–
mamlakatni strategik rivojlantirishning ustuvor
yo‘nalishlarini
belgilash, davlatning maqsadli dasturlarini ishlab chiqish hamda ularni
amalga oshirishni tashkil qilish, iqtisodiy islohotlarni
ro‘yobga
chiqarish
borasidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish;
–
insonning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklarini, aholining
ta’lim,
tibbiy xizmat, ijtimoiy
ta’minotga
bo‘lgan
huquqlarini
ta’minlash
va
himoya qilish, mehnat bozorini tartibga solish, ijtimoiy sohada umumdavlat
boshqaruv tizimi faoliyatini boshqarish va muvofiqlashtirish;
–
tegishli huquqiy muhitni yaratish, litsenziyalash, sertifikatlashtirish
va standartlashtirish orqali
xo‘jalik
yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat
tomonidan tartibga solish;
–
soliqlar, bojxona
to‘lovlarini
yig‘ish,
davlat daromadlarini taqsimlash
yo‘li
bilan xazinaga oid vazifalarni amalga oshirish; asosiy vazifalari va
funksiyalari quyidagilardan iborat edi. Bu vazifalarni amalga oshirish
jaryonida mansabdor shaxslar
o‘z
mansab yoki xizmat mavqeyidan shaxsiy
manfaatlarini yoxud
o‘zga
shaxslarning manfaatlarini
ko‘zlab
moddiy yoki
nomoddiy naf olish maqsadida qonundan xilof ravishda foydalanishi
xolatlari
yo’q
emas, shunday xolatlarnig oldin olish, uni bartarf uchun
mamlakatimizda keng miqyosda kurash olib borilmoqda. Shu
o’rinda
korrupsiya tushinchasiga va uning tarixiy ildizga
to’xtalib
o’tadishimiz
kerak.
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
151
Korrupsiya (lot.
Corrumpere
–
buzmoq
) termini odatda mansabdor
shaхslar
tomonidan unga berilgan mansab vakolatlari va huquqlardan
o‘zlarining
shaхsiy
manfaatlarini
ko‘zlab
qonunchilik va axloq qoidalariga
zid ravishda foydalanishini anglatadi.
Ko‘p
hollarda bu atama siyosiy
elitadagi byurokratik apparatga qarata ishlatiladi.
Korrupsiya
–
shaxsning
o‘z
mansab yoki xizmat mavqeyidan shaxsiy
manfaatlarini yoxud
o‘zga
shaxslarning manfaatlarini
ko‘zlab
moddiy yoki
nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof ravishda foydalanishi, xuddi
shuningdek bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etish.
Manfaatlar
to‘qnashuvi
–
shaxsiy (bevosita yoki bilvosita)
manfaatdorlik shaxsning mansab yoki xizmat majburiyatlarini lozim
darajada bajarishiga
ta’sir
ko‘rsatayotgan
yoxud ta
’sir
ko‘rsatishi
mumkin
bo‘lgan
hamda shaxsiy manfaatdorlik bilan fuqarolarning, tashkilotlarning,
jamiyatning yoki davlatning huquqlari va qonuniy manfaatlari
o‘rtasida
qarama-qarshilik yuzaga kelayotgan yoki yuzaga kelishi mumkin
bo‘lgan
vaziyat.
Korrupsiya
–
bu jamiyatni turli
yo‘llar
bilan iskanjaga oladigan
dahshatli illatdir. Mazkur illat demokratiya va huquq ustuvorligi asoslariga
putur yetkazishi bilan birgalikda, inson huquqlari buzilishiga olib keladi,
bozorlar faoliyatiga
to‘sqinlik
qiladi, hayot sifatini yomonlashtiradi,
uyushgan
jinoyatchilik,
huquqbuzarlik,
qonunlarni
mensimaslik,
mansabdor shaxslar o`z mansablaring sui`istemol qilinishi va boshqa
achinarli hodisalar ildiz otib, gullashi uchun sharoit yaratib beradi. Ushbu
zararli illatni bartaraf etish
bo‘yicha
jahon hamjamiyati tomonidan bir qator
chora tadbirlar amalga oshirilayotgan
bo‘lsada,
hanuzgacha u bartaraf
etilmayapti. Biz ayni damda korrupsiyaning
tariхiy
ildizlari va unga qarshi
kurashish
хususida
fikr yuritmoqchimiz. Tarixiy
ma’lu
motlarga
ko‘ra,
korrupsiyaga qarshi kurash ilk bor miloddan avvalgi XXIV asrda
Mesopotamiyaning Lagash degan shahar-davlatida boshlangan, lekin
afsuski, barcha
sa’y
-harakatlar zoya ketgan. Keyingi zamonlarda ham
korrupsiyaga qarshi qanchadan-qancha kurashlar yuz berdi, lekin ular
besamar yakun topgan. Qadimgi yunon faylasufi Aristotel
ta’kidlaganidek:
“Hokimiyatga
pul bilan erishgan odam undan daromad olishga intiladi
degan.”
Korrupsiya
–
nihoyatda ijtimoiy-siyosiy vayronkor kuch, uning
oqibatida milliy iqtisodiyotga putur yetadi, ijtimoiy tengsizlik
chuqurlashadi, xalqning davlat boshqaruvi hokimiyati organlariga ishonchi
yo‘qoladi,
uyushgan jinoyatchilik kuchayadi, jamiyatda
ma’naviyat
izdan
chiqa boshlaydi.
Bejizga ilohiy kitoblar sanalmish
“Injil”
va
“Qur’oni
karim”da
ham
o‘zgalar
mol-mulkini nohaq
o‘zlashtirmaslik
yoki qozilarga pora berish
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
152
evaziga boshqalar mol-mulkini egallab olmaslik xususida oyatlar nozil
bo‘lmagan.
“Mol
va (boylik)laringizni
o‘rtalaringizda
botil
(yo‘llar)
bilan
yemangiz! Shuningdek, bila turib odamlarning haqlaridan bir qismini gunoh
yo‘li
bilan yeyish
(o‘zlashtirish)
maqsadida uni hokimlarga havola etmangiz!
XVIII asr oxiridan boshlab
g‘arb
davlatlarida jamiyatning korrupsiyaga
munosabatida keskin burilish yuz berdi. Davlat hokimiyati unga tobe
odamlar farovonligi uchun xizmat qilishi kerak, fuqarolar amaldorlar
qonunlarga rioya qilgan holda ishlashi uchun ularni boqadi, degan shior
ostida liberal islohotlar
o‘tkazilgan.
Jumladan, 1787 yilda qabul qilingan
AQSH Konstitutsiyasida pora olish AQSH Prezidentini impechmentga tortish
mumkin
bo‘lgan
ikki jinoyatning biri sifatida
ko‘rsatib
o‘tilgan.
XX asrning ikkinchi yarmiga kelib bir mamlakatdagi korrupsiya
boshqa mamlakatlar rivojiga ham salbiy
ta’sir
etishi oydinlashdi. Bu
o‘sha
davrda xalqaro miqyosda qabul qilingan bir qator qonun hujjatlarida
o‘z
aksini topgan. Korrupsiyaga qarshi kurashda xalqaro miqyosda qabul
qilingan korrupsiyaga qarshi kurash va davlat xizmati sifatini
ko‘tarish
va
davlat xizmatchilarining fuqarolar oldida mas
’uliyatini
oshirish va axloqiy
jihatdan
ko‘tarishga
qaratilgan xalqaro hujjatlarga
qo‘shilish,
ularga amal
qilish har qanday davlat uchun muhim ahamiyatga ega. Hozirgi paytda
Birlashgan Millatlar Tashkiloti korrupsiya mamlakatlarning milliy
taraqqiyoti va barqarorligiga jiddiy xavf solishi mumkinligini hisobga olib va
uning nafaqat milliy balki xalqaro hamjamiyatni tobora xavotirga solib
borayotgan xalqaro illat deb
e’tirof
etuvchi qator hujjatlarni qabul qilgan.
Undan tashqari BMT doirasida Global korrupsiyaga qarshi kurash dasturi
e’lon
qilingan. Ushbu dastur milliy korrupsiyaga qarshi kurash dasturlarini
amalga oshirishga yordam berish va mamlakatlarda korrupsiya nisbatan
murasasizlik muhitin yartish, davlat xizmatchilarida sotilmaslik
psixologiyasini shakllantirish, qonuniylikni mustahkamlashga qaratilgan.
Dasturda davlat ehtiyojlari uchun mahsulotlar sotib olishda va xalqaro
iqtisodiy bitimlarda ochiqlik va hisobdorlik
bo‘lishiga
katta
e’tibor
berilgan.
1990 yilda BMT maxsus
“Davlat
boshqaruvi sohasida k
orrupsiya”
deb
nomlangan rezolyutsiyasini qabul qilgan. 1996 yildagi
“Korrupsiyaga
qarshi
kurash”
rezolyutsiyasida davlatlarni korrupsiyaning xalqaro aloqalarga
bog‘liq
bo‘lgan
jihatlariga, ayniqsa korporativ tashkilotlarning xalqaro
iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda
ro‘y
beradigan noqonuniy bitimlarni
jiddiy
o‘rganib
ko‘rishga
chaqirgan. Bu
to‘g‘risida
BMTning
“
Xalqaro savdo
operatsiyalarida korrupsiya va
poraxo‘rlikka
qarshi kurash
to‘g‘risida”
gi
Deklaratsiyasi ham mavjud. BMT doirasida qabul qilingan 1996 yildagi
rezolyutsiyasi bilan tasdiqlangan Davlat mansabdor shaxslari axloqining
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
153
xalqaro kodeksida davlat mansbdor shaxslari faoliyatining prinsiplari
belgilab berilgan edi. BMTning yuqorida qayd etilgan hujjatlarida
korrupsiyaning xalqaro xarakteri va unga qarshi kurashning vositalari va
metodlari haqida tavsiyaviy qoidalar
o‘z
aksini topgan. BMT tomonidan
2000-yilda qabul qilingan Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi
kurash Konvensiyasida korrupsiyaning transmilliy xarakterdagi jinoyat
ekanligi va unga qarshi kurashda Konvensiyaga
qo‘shilgan
mamlakatlarning
majburiyatlari va korrupsiyaga qarshi kurashning keng qamrovli choralari
o‘z
aksini topgan.
BMT tomonidan ham tan olinib, 2003 yil 9 dekabrda Meksikaning
Merida shahrida korrupsiyaga qarshi kurashishda davlatlar
o‘rtasidagi
aloqalarni yanada kuchaytirish maqsadida 3 kun davom etgan konferensiya
tashkil etildi. Bu konferensiya davomida 100 dan ortiq davlat tomonidan
Korrupsiyaga qarshi haqaro konvensiya imzolandi. Konferensiyaning
birinchi ish kuni (9 dekabr) BMT tomonidan butun dunyoda korrupsiyaga
qarshi kurash kuni deb
e’lon
qilingan. Ushbu konvensiyaning qabul qilinishi
va kuchga kirish (2003 yil 31 oktyabr) dunyo mamlakatlarining
korrupsiyaga qarshi kurashdagi hamkorligini yangi
pog‘onaga
ko‘tardi.
Konvensiyada korrupsiyaning rivojlanishi uyushgan jinoyatchilik, terrorizm
va boshqa jamiyat uchun
хavfli
bo‘lgan
salbiy omillarga qarshi kurashga
ulkan
to‘siq
bo‘lishi
mumkinligiga alohida
urg‘u
berilgan. Birlashgan
Millatlar Tashkilotining korrupsiyaga qarshi Konvensiyasi muhim
o‘rin
tutadi.
Xorijiy amaliyot tahlili shuni
ko‘rsatdiki,
bozor iqtisodiyoti qonunlarga
asoslangan mamlakatlarda korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida davlat
va xususiy sektor ishtirokchilarining xalqaro standartlar, qonun hujjatlari va
boshqa zamonaviy usullarga muvofiq samarali faoliyat yuritishini
ta'minlovchi muhim vositalardan biri
o‘z
tarkibida korrupsiyaga qarshi
kurashish Komplaens nazorat (compliance control) tizimini tashkil etish
hisoblanadi va bu tizimni bizning mamlakatimzdagi ijtimoiy soha tizimlarda
ham joriy etish, korrupsiyaning oldini oilish, unga qarshi samarali yechim
topish kabi muamolarni hal qilish ucun ham foydalaniladi.
Bu
o’rinda
Prezidentning 2020 yil 29 iyundagi
«O’zbekiston
Respublikasida
korrupsiyaga
qarshi
kurashish
tizimini
takomillashtirish
bo’yicha
qo’shimcha
chora-tadbirlar
to’g’risida»gi
PF
–
6013-sonli Farmonga
asosan yangi tashkil etilgan Korrupsiyaga qarshi
kurashish agentligining asosiy vazifalaridan biri etib 2020
–
2021-yillarda barcha davlat va
xo’jalik
boshqaruvi organlari, davlat
korxonalari va ustav kapitalida davlat ulushi
bo’lgan
korxonalar, shu
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
154
jumladan banklarda korrupsiyaga qarshi ichki idoraviy nazorat tizimlarini
bosqichma-bosqich joriy etish belgilandi.
Endi korrupsiyaga qarshi
“Komplaens
nazorat”
tizimi nima degan
savolga javob beramiz?
“Komplaens”,
“komplaens
-
nazorat”
(compliance
control)
tushunchalari
‒
rozilik, muvofiqlik, va aniq belgilangan qoida, standart
hamda
ko‘rsatmalarga
muvofiq faoliyat yuritish degan
ma’nolar
ni anglatadi.
Komplaens nazorat tizimi ilk bor AQShda 1906 yilda vujudga keldi.
Bunga zaruriyat mamlakat iqtisodiyotida xavfsizlikni ta'minlashga
qaratilgan kompaniya va korporatsiyalarning tashkil etilishi bilan
bog‘liqdir.
Komplaens nazorat tizimini joriy etish
bo’yicha
samarali
tajribaga ega mamlakatlar amaliyotiga muvofiq ushbu xizmat eng keng
tarqalgan quyidagi ikkita modeli
qo’llaniladi:
1.
Kompaniya va tashkilot faoliyatini faqatgina mavjud
o’rnatilgan
ichki qonun va qoidalarga muvofiq tashkil etishga qaratiladi. Bunda
komplaens xizmatini joriy etilishi minimal qoidalar bilan cheklanadi.
2.
Komplaens nazorat tizimining tashkil etilishi korrupsiya xavflarni
baholashda xalqaro tashkilotlarning (Bazel bank
qo’mitasining
tavsiyalari,
Xalqaro komplaens assotsiatsiyasi) tavsiyalariga asoslanadi va bu modelda
komplaens xizmatning maqomi, vazifasi, faoliyat doirasi asosan xalqaro
standart va tavsiyalarga asoslanadi.
Mazkur tajriba samaradorligi bilan ajralib turadi va asosan yirik
iqtisodiy salohiyatga ega AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Xitoy kabi
davlatlar amaliyotiga
to‘g‘ri
keladi.
Ta’kidlash
joizki, xalqaro miqyosda keng
qo’llanilib
kelinayotgan komplaens nazorat tizimining korrupsiya xavflarini
oldini olishda samaradorligi va
ta’sirchan
jihatlaridan kelib chiqib
O’zbekiston
Respublikasi Qurilish vazirligi, Oliy va
o’rta
maxsus
ta’lim
vazirligi,
Sog’liqni
saqlash vazirligi, shuningdek, Toshkent shahar hokimligi,
Toshkent viloyati hokimligi, Mirzo
Ulug’bek
tumani va
Bo’ka
tumani
hokimliklari kabi davlat tashkilotlarida loyihani tajriba tariqasida joriy etish
ishlari amalga oshirilmoqda.
Keyingi yillarda mamlakatimizda korrupsiyaga qarshi kurashish
sohasida muhim tashkiliy-huquqiy islohotlar amalga oshirildi. Bu
o’rinda
aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini oshirishga qaratildan
tashviqot tadbirlari, jamiyatda korrupsiyaga qarshi murosasizlik muhitini
shakllantirishga
yo‘naltirilgan
tizimli choralar
ko‘rildi.
Islohotlarni amalga oshirish doirasida fuqarolarning huquq va
manfaatlari himoya qilinishini, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari
faoliyati ochiqligini, boshqaruvi tizimini rivojlantirish, davlat apparatining
ishini yaxshilash, boshqaruv faoliyatining samaradorligini, faoliyatining
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
155
ochiqligi, huquqni muhofaza qilish va sud organlari faoliyatining huquqiy
asoslari isloh qilindi. Mamlakatimizda korrupsiyani oldini olishga qaratilgan
chora-tadbirlar amalga oshirilayotgan
bo‘lsa
-da, huquqni
qo‘llash
amaliyotida mansabdor shaxslarning korrupsiya bilan
bog‘liq
jinoyatlarni
sodir etayotganlik holatlari hali hamon uchramoqda. Statistik
maʼlumotlarga
ko‘ra,
2017
–
2019-yillar davomida 6127 nafar mansabdor
shaxsning pora olishi bilan
bog‘liq
jinoiy javobgarlik masalasi hal
qilinganligi, 2019 yilning dastlabki olti oyida jami 661 nafar turli toifadagi
mansabdor shaxslarga nisbatan korrupsiya bilan
bog‘liq
590 ta jinoyat
ishlari
qo‘zg‘atilganligi,
korrupsiyaga
qo‘l
urgan va jinoyati fosh qilingan
mansabdor shaxslarning 25 nafari respublika, 36 nafari viloyat va 476 nafari
tuman-shahar miqyosidagi vazirliklar, idoralar hamda korxona va
tashkilotlarda ishlab kelganligi, korrupsiya jinoyatlarining asosan tibbiyot,
taʼlim,
davlat xizmati
ko‘rsatish,
xususan tadbirkorlik subyektlari faoliyatiga
litsenziya va ruhsat berish bilan
bog‘liq
sohalardahali hamon
kamaymayotganligi tashvishlidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI:
1.
O‘zbekiston
Respublikasining 2017-yil 3-yanvardagi
“Korrupsiyaga
qarshi kurashish
to‘g‘risida”gi
O‘RQ–
419-sonli.
2.
O‘zbekiston
Respublikasining
“Davlat
hokimiyati va boshqaruvi
organlari faoliyatining ochiqligi
to‘g‘risida”
O‘RQ
-369-son 05.05.2014
yildagi.
3.
“Respublika
davlat boshqaruvi organlari tizimini takomillashtirish
to’g’risida”
PF
–
3358-son 09.12.2003 yildagi.
4.
Sh.A.Saydullaev. Davlat va huquq nazariyasi.
–
T.:“Yuridik
adabiyotlar
publish”
2020.
5.
A.Burxanov, T.Haydarov, Z.Qodirov, S.Mamanov. Korrupsiyaga
qarshi ichki nazorat (komplayens) tizimning joriy etish bo'yicha
qo’llanma.
–
T.: 2021.
6.
Qur'oni Karim. Ma'nolar tarjimasi. Toshkent, 2013.
7.
https://lex.uz/
8.
https://constitution.uz/
9.
10.
https://anticorruption.uz/
