“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
58
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish
Psixologiya 241-guruh magistranti
Yangibayeva Nodira Ikrom qizi
Annotatsiya:
Ushbu tadqiqot o‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish
tizimini takomillashtirishga qaratilgan. Tanqidiy tafakkur – bu shaxsning
muammolarni hal qilishda, qarorlar qabul qilishda va hayotiy vaziyatlarni
baholashda mantiqiy va tahliliy yondashuvni qo‘llash qobiliyatidir. O‘smirlik davri
– bu intellektual rivojlanish uchun muhim bosqich bo‘lib, ularning fikrlash
uslublarini shakllantirishda ko‘p omillar ta'sir ko‘rsatadi. Ushbu ishda o‘smirlarda
tanqidiy tafakkurning mohiyati, uning rivojlanishiga ta'sir etuvchi faktorlar va ta'lim
jarayonida ushbu qobiliyatni qanday rivojlantirish mumkinligi haqida ma'lumot
beriladi. Tadqiqot natijalari o‘smirlarning mantiqiy fikrlashini oshirish hamda ularni
mustaqil fikrlovchi shaxslar sifatida tarbiyalashga yordam beradi.
Kalit so‘zlar:
tanqidiy tafakkur, o‘smirlar, ta'lim jarayoni, fikrlash uslublari,
mantiqiy fikrlash, rivojlanish faktorlari, mustaqil fikrlovchi shaxs, intellektual
rivojlanish
Kirish
:
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish — zamonaviy ta'lim va
tarbiyaning eng muhim yo‘nalishlaridan biridir. O‘smirlik davri, o‘zgarishlar va
rivojlanishlar davridir, bu davrda yoshlar fikrlash, qarorlar qabul qilish va o‘zini
anglash jarayonlarida o‘zgarishlar yuz beradi. Tanqidiy tafakkur bu yoshlarning
kundalik hayotdagi qarorlarini mustahkamlash va kompleks muammolarni hal qilish
qobiliyatini oshirishga yordam beradi. Shuningdek, tanqidiy tafakkur, o‘smirlarning
turli ijtimoiy, madaniy va ilmiy muhitda to‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari uchun zarur
vosita hisoblanadi.
Bugungi kunda, bilim olishda faqat ma'lumotlarni eslab qolish emas, balki
o‘quvchilarning fikrlarini tahlil qilish, baholash va yangi yondashuvlarni ishlab
chiqish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Tanqidiy tafakkur nafaqat ilmiy sohalarda,
balki kundalik hayotda ham qo‘llaniladigan qobiliyatdir. Bu ko‘nikmalarni
rivojlantirish o‘smirlarning har tomonlama kamol topishiga, ijtimoiy muhitda faol
va mas'uliyatli bo‘lishiga yordam beradi.
Tanqidiy tafakkur o‘smirlarni nafaqat o‘qish va ilm olishda, balki shaxsiy
hayotda, jamiyatda va ijtimoiy munosabatlarda muvaffaqiyatga erishish uchun ham
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
59
zarur bo‘lgan vositadir. Shu sababli, o‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish
tizimini takomillashtirish, ta'lim tizimining dolzarb masalasiga aylanmoqda. Ushbu
jarayon, o‘smirlarning fikrini kengaytirish, o‘z qarorlarini ongli ravishda qabul
qilish va ijtimoiy mas'uliyatni his qilishga yordam berishi lozim.
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish nafaqat
o‘quv jarayonini yangilash, balki o‘quvchilarga mustaqil fikrlash, muammolarni
tahlil qilish va qarorlar qabul qilishda ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Tanqidiy tafakkur rivojlangan yoshlar esa ijtimoiy, ilmiy va madaniy sohalarda
muvaffaqiyatlarga erishadilar, kelajakda ulardan samara olish mumkin bo‘ladi.
Shu maqsadda, ushbu tizimni takomillashtirishga doir usullar, metodologik
yondashuvlar va pedagogik tamoyillarni aniqlash zarurdir. Bu o‘smirlarni o‘z fikrini
erkin va mantiqiy ifodalashga o‘rgatadi, shuningdek, ularga turli xil fikrlar va nuqtai
nazarlar bilan tanishishga imkon yaratadi. Tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimi
faqat ta'lim sohasida emas, balki jamiyatning barcha jabhalarida muhim ahamiyatga
ega bo‘lib, o‘smirlarning hayotda muvaffaqiyatga erishishiga imkon yaratadi.
Asosiy qism:
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini
takomillashtirish — bu yoshlarning fikrlash qobiliyatini, mustaqil fikr yuritish va
muammolarni hal qilishda tanqidiy yondashuvni rivojlantirishga qaratilgan muhim
jarayondir. Tanqidiy tafakkur, o‘smirlarning nafaqat bilim olish, balki atrof-
muhitdagi muammolarni va vaziyatlarni tahlil qilish, baholash va qarorlar qabul
qilish qobiliyatini oshiradi. Ushbu tizimni takomillashtirishda quyidagi asosiy
tamoyillar va yo‘nalishlar muhim o‘rin tutadi:
1. Ta’lim tizimi va o‘qituvchilarning roli
O‘qituvchilar o‘smirlarni faqatgina ma'lumot berish bilan cheklanmasdan,
ularni tanqidiy tafakkurga yo‘naltirishlari zarur. Bu, o‘quvchilarga
muammolarni tahlil qilishda mustaqil fikr yuritishga va turli nuqtai nazarlarni
inobatga olishga yordam beradi.
Interaktiv ta'lim metodlari va munozara, debatlar, tanqidiy savollar bilan
o‘quv jarayonini boyitish muhimdir. Bu orqali o‘smirlar mustaqil fikrlashga
o‘rganadilar.
2. Kreativ va tanqidiy savollar
O‘smirlarni fikr yuritishga undash uchun savollarni tanqidiy va kreaktiv
tarzda shakllantirish zarur. Bu ularda ongli tahlil qilish, baholash va qaror
qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
60
"Nima uchun?", "Qanday qilib?", "Agar boshqacha bo‘lsa nima bo‘lardi?"
kabi savollar yoshlarni tahlil qilishga va mantiqiy xulosalar chiqarishga
o‘rgatadi.
3. Tanqidiy tafakkurning o‘quv dasturlariga kiritilishi
Tanqidiy tafakkur o‘quv dasturlarida alohida o‘rin tutishi kerak. Bu
o‘quvchilarga faqatgina bilim olishni emas, balki shu bilimni tanqidiy
baholash va amaliyotga tadbiq etish imkoniyatini beradi.
Turli sohalardagi mavzular (matematika, adabiyot, tarix, fanlar) tanqidiy
tafakkurni rivojlantirishga xizmat qilishi mumkin. Masalan, tarixni o‘rganish
orqali o‘smirlar tarixiy voqealarni tahlil qilib, har bir nuqtai nazarni
baholashni o‘rganadilar.
4. Shaxsiy tajriba va hayotiy misollar
O‘smirlarga tanqidiy tafakkurni o‘z hayotiy tajribalariga asoslanib
rivojlantirishni o‘rgatish kerak. Bu, masalan, real hayotdagi muammolarni
tahlil qilish orqali amalga oshirilishi mumkin.
O‘smirlarning turli ijtimoiy va madaniy muhitda yuzaga keladigan
vaziyatlarga qanday yondashishni o‘rgatish ularda muammolarni hal qilishda
foydali ko‘nikmalarni shakllantiradi.
5. Internet va raqamli texnologiyalarning roli
Zamonaviy yoshlar internetda faol, bu esa ularning ma'lumot olish va fikr
yuritish jarayonida turli manbalar bilan tanishish imkoniyatini yaratadi.
O‘smirlarni internetda turli fikrlar, ma'lumotlar va nuqtai nazarlarni tahlil
qilishga o‘rgatish kerak.
Raqamli texnologiyalar yordamida o‘quvchilar tanqidiy tafakkurga oid
onlayn kurslar, videolar va interaktiv materiallar orqali o‘z bilimlarini yanada
mustahkamlashlari mumkin.
6. Jamoaviy faoliyatlar va muammolarni hal qilish
O‘smirlar o‘rtasida jamoaviy faoliyatlar tashkil qilish, ular bilan birgalikda
muammolarni tahlil qilish va hal qilish, tanqidiy tafakkurni rivojlantirishga
yordam beradi. Bu yoshlarning guruhda ishlash, fikrlarni almashish va
birgalikda qarorlar qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
7. O‘zini tahlil qilish va refleksiya
O‘smirlarni o‘z fikrlarini va qarorlarini tahlil qilishga o‘rgatish muhimdir.
O‘zini refleksiya qilish orqali ular qanday fikrlarni va qarorlarni qabul qilishni
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
61
yaxshiroq tushunadilar va kelajakda yanada aniqroq va ma'lumotli qarorlar
qabul qilishga o‘rganadilar.
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish jarayoni
faqatgina ta'lim tizimining yangilanishi bilan cheklanmasdan, jamiyatning barcha
sohalarida o‘smirlar uchun imkoniyatlar yaratish va ularni har tomonlama
rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.
Muhokama:
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish
bugungi ta'lim tizimida eng dolzarb masalalardan biridir. Tanqidiy tafakkur
o‘smirlarni nafaqat ilmiy bilimlarni o‘zlashtirishda, balki shaxsiy va ijtimoiy
hayotda to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda, jamiyatda o‘z o‘rnini topishda va ma'naviy
jihatdan rivojlanishda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, tanqidiy tafakkurni
rivojlantirish tizimi hali ham o‘zgarishlarga va takomillashtirishga muhtojdir. Bu
jarayonni samarali amalga oshirish uchun bir qator masalalar muhokama qilinishi
lozim.
1.
Ta'lim tizimida tanqidiy tafakkurning integratsiyasi
Bugungi kunda ta'lim tizimi ko‘pincha bilimlarni eslab qolish va ularni
sinovlarda qayd etish bilan cheklanishi mumkin. Ammo bu usul o‘smirlarni tanqidiy
fikrlashga undamaydi. Tanqidiy tafakkur o‘quvchilarning bilimlarni faqat qabul
qilishdan tashqari, ularni tahlil qilish, baholash va amaliyotga tadbiq etish
qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun, ta'lim dasturlarini qayta ko‘rib chiqish
zarur. Tanqidiy tafakkurni rivojlantirish uchun ta'lim metodologiyasiga interaktiv,
muhokama va jarayonlarni tahlil qilishni talab qiladigan metodlarni kiritish zarur.
Bundan tashqari, ta'lim tizimida faqat fanlar yoki matematikaga qaratilgan
tanqidiy tafakkur yondashuvi emas, balki adabiyot, san'at, tarix va boshqa sohalarda
ham tanqidiy fikrlashni rivojlantiruvchi metodlarni joriy etish kerak. O‘smirlar faqat
akademik bilimlarni emas, balki ijtimoiy hayotdagi muammolarni hal qilishda
tanqidiy tafakkurdan foydalanishni o‘rganishlari kerak.
2.
O‘qituvchilarning roli
O‘qituvchilar o‘smirlarni tanqidiy tafakkurni rivojlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Ularning metodikasi va ta'limga yondashuvi o‘smirlarning fikr va qarorlar
qabul qilish jarayonini shakllantiradi. O‘qituvchilar nafaqat bilim berish, balki
o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, savollar berishga va tanqidiy tahlil qilishga
undashlari kerak.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
62
Shu bilan birga, o‘qituvchilar o‘z bilimini va pedagogik metodlarni doimiy
ravishda yangilashga tayyor bo‘lishlari zarur. Yangi pedagogik texnologiyalar,
interaktiv o‘quv materiallari va onlayn resurslar o‘qituvchilarga o‘smirlarni yanada
samarali ravishda tanqidiy tafakkurga yo‘naltirishda yordam beradi.
O‘qituvchilarning tanqidiy tafakkur o‘rgatishdagi o‘zgarishlarga tayyorligi va
metodik yondashuvlarni o‘zgartirish zarurati hozirgi kunda sezilarli darajada
muhimdir.
3.
Internet va raqamli texnologiyalarning roli
Zamonaviy o‘smirlar ko‘p vaqtini internetda o‘tkazishadi. Raqamli
texnologiyalar o‘smirlar uchun yangi ma'lumotlarga oson kirish imkoniyatini
yaratadi, ammo bu ham o‘ziga xos xavf-xatarlarni keltirib chiqaradi. Internetda
mavjud ma'lumotlarning to‘g‘riligini tekshirish, noto‘g‘ri ma'lumotlarga qarshi
kurashish va tanqidiy yondashuvni rivojlantirish o‘smirlarda muhim ko‘nikmalarni
shakllantiradi.
Shuningdek, internetda muhokama va debatlar o‘tkazish, turli nuqtai nazarlarni
tahlil qilish yoshlarning tanqidiy tafakkurini rivojlantiradi. Onlayn platformalar va
forumlar o‘smirlar uchun yangi ma'lumotlarni qabul qilish va tanqidiy tahlil qilish
imkoniyatlarini yaratishi mumkin. Ammo, bu imkoniyatlarni samarali foydalanish
uchun o‘smirlar va o‘qituvchilarni axborot texnologiyalarini ehtiyotkorlik bilan
ishlatish va ma'lumotlarni baholashda ehtiyotkorlikka o‘rgatish zarur.
4.
Jamoaviy faoliyatlar va muammolarni hal qilish
O‘smirlarni jamoaviy faoliyatlarda ishtirok etishga undash, ularni
muammolarni birgalikda hal qilishga o‘rgatish tanqidiy tafakkurni rivojlantirishning
samarali usulidir. Jamoaviy ishlashda o‘smirlar turli fikrlarni eshitish, o‘z nuqtai
nazarini ifodalash va boshqalar bilan muhokama qilish orqali o‘z fikrlarini aniq va
mantiqiy ifodalashga o‘rganadilar.
Shu bilan birga, jamoaviy ishlash o‘smirlarni muammolarni tahlil qilishda
yangi yondashuvlarni topishga va ularni hal qilishda mas'uliyatni o‘z zimmalariga
olishga undaydi. Jamoaviy faoliyatlar orqali tanqidiy tafakkurning rivojlanishi,
o‘smirlarning jamiyatda to‘g‘ri qarorlar qabul qilish va ijtimoiy mas'uliyatni
anglashlariga yordam beradi.
5.
Shaxsiy tajriba va refleksiya
O‘smirlar o‘z qarorlarini tahlil qilishda, shaxsiy tajriba va refleksiya qilishda
ko‘proq imkoniyatlarga ega bo‘lishi kerak. Ularni o‘z qarorlarini baholash,
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
63
xatolardan o‘rganish va kelajakdagi qarorlar uchun strategiyalar ishlab chiqishga
undash muhimdir. Tanqidiy tafakkur o‘zgarishlar va tajribalarni refleksiya qilish
orqali mustahkamlanadi.
Mavzuning Dolzarbligi
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish
masalasi bugungi ta'lim tizimi va jamiyatning ehtiyojlariga muvofiq ravishda
dolzarb bo‘lib qolmoqda. O‘smirlik davri, shaxsiyatning shakllanishi, fikrlash va
qaror qabul qilish jarayonlari uchun muhim bir davrdir. Bu yoshda shakllanadigan
fikrlar va qarorlar, kelajakda shaxsning ijtimoiy, iqtisodiy va ma'naviy
muvaffaqiyatlariga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Shuning uchun tanqidiy tafakkurni
rivojlantirish tizimi nafaqat ta'lim sohasida, balki jamiyatda yuksalish, ijtimoiy
barqarorlik va yangi avlodning yetukligi uchun zarurdir.
1. Jamiyatning o‘zgaruvchan ehtiyojlari
Bugungi kunda jamiyatda tezkor o‘zgarishlar yuz bermoqda: yangi
texnologiyalar, axborot vositalarining kuchayishi, globalizatsiya va ijtimoiy-siyosiy
muammolar o‘zgarishi. Shuning uchun, yoshlar o‘zlarining fikrlarini mustaqil
ravishda, tanqidiy va mantiqiy asosda shakllantirishi, har xil axborot manbalarini
tahlil qilish va to‘g‘ri qarorlar qabul qilish qobiliyatiga ega bo‘lishi zarur. Tanqidiy
tafakkurni rivojlantirish tizimi yoshlarni zamon talablariga mos ravishda
tayyorlashga imkon beradi.
2. O‘quvchilarni mustaqil fikr yuritishga undash
Zamonaviy ta'lim tizimi o‘quvchilarga nafaqat ma'lumot berish, balki ularni
mustaqil fikr yuritishga, muammolarni tahlil qilishga va qarorlar qabul qilishda
mas'uliyatni o‘z zimmalariga olishga yo‘naltirilgan. Tanqidiy tafakkur o‘smirlarga
bilimlarni faqatgina o‘zlashtirish bilan cheklanmasdan, o‘z fikrlarini erkin va asosli
tarzda ifodalashni, atrofdagi muammolarni tushunib, ularni hal qilishda mantiqiy
yondashishni o‘rgatadi.
Shuningdek, tanqidiy tafakkur o‘smirlarni aniq va mantiqiy fikr yuritishga, o‘z
qarorlarini asoslashga va boshqa insonlar bilan samarali muloqot o‘rnatishga
o‘rgatadi. Bu o‘smirlarni nafaqat o‘qishda, balki hayotning turli jabhalarida
muvaffaqiyatga erishishga tayyorlaydi.
3. Ijtimoiy va axborot muhitining rivojlanishi
Hozirgi kunda axborot texnologiyalari va internetning tez rivojlanishi, ijtimoiy
tarmoqlarning keng tarqalishi, o‘smirlarni turli manbalardan ma'lumot olishga va
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
64
ularni tezda baholashga undaydi. Bu esa o‘z navbatida, tanqidiy tafakkurning
rivojlanishini talab etadi. Tanqidiy tafakkur o‘smirlarga internetdagi ma'lumotlarni
aniqlik bilan tahlil qilish, to‘g‘ri va noto‘g‘ri axborotlarni ajratish,
manipulyatsiyalarga qarshi turish va ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish
imkonini beradi.
Tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimi, o‘smirlarni tanqidiy tahlil qilishga,
o‘z nuqtai nazarini ochiq va aniq ifodalashga, boshqalarning fikrlarini tinglashga va
umuman jamiyatda mustahkam o‘rin egallashga tayyorlaydi.
4. Ma'naviy va axloqiy qadriyatlarning shakllanishi
Tanqidiy tafakkur, o‘smirlarni nafaqat ilmiy va amaliy savodxonlikka, balki
ma'naviy va axloqiy qadriyatlarni shakllantirishga ham o‘rgatadi. Tanqidiy fikrlash
yoshlarni o‘z qarorlarining oqibatlarini anglashga, har qanday muammolarga turli
nuqtai nazardan qarashga va ijtimoiy mas'uliyatni his qilishga undaydi. Bu esa
o‘smirlarni jamiyatda faol va mas'uliyatli fuqaro bo‘lishga tayyorlaydi.
5. Kelajak avlodga tayyorgarlik
O‘smirlarni tanqidiy tafakkurga o‘rgatish, ularning kelajakda muvaffaqiyatli
shaxslar bo‘lishi uchun mustahkam asos yaratadi. Tanqidiy tafakkur nafaqat o‘quv
jarayonini boyitadi, balki o‘smirlarning iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sohalarda
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishlariga imkon yaratadi. Bu o‘zgarishlar jamiyatning
barqaror rivojlanishi uchun ham muhimdir.
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish
mavzusi jamiyatda hozirgi kunda ayniqsa dolzarbdir. Tanqidiy tafakkur,
o‘smirlarning fikrlarini mustaqil ravishda tahlil qilish, baholash va qarorlar qabul
qilishda yordam beradi. O‘smirlar kelajakda ijtimoiy, iqtisodiy va ma'naviy
sohalarda muvaffaqiyatga erishishlari uchun tanqidiy tafakkurni rivojlantirish zarur.
Shuningdek, o‘smirlarni ijtimoiy, madaniy va axborot muhitida faol, mas'uliyatli va
samarali qarorlar qabul qilishga tayyorlash jamiyatning kelajakdagi rivojlanishiga
bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, bu mavzu ta'lim tizimining ustuvor
yo‘nalishlaridan biri sifatida joriy etilishi lozim.
Xulosa va takliflar:
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish
zamonaviy ta'lim va jamiyatning ajralmas qismi hisoblanadi. Ta'lim tizimi,
o‘qituvchilar, raqamli texnologiyalar, jamoaviy faoliyatlar va shaxsiy tajriba –
bularning barchasi o‘smirlarning tanqidiy tafakkurini rivojlantirishda muhim
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
65
ahamiyatga ega. Tanqidiy tafakkur yoshlarni nafaqat ilmiy sohada, balki hayotning
har bir sohasida muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Shu sababli, o‘smirlarda
tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimi butun jamiyatning mas'uliyati bo‘lib, uning
samarali takomillashtirilishi uchun ko‘p qirrali yondashuvlar zarur.
Xulosa
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish,
nafaqat ta'lim tizimining samaradorligini oshirish, balki yoshlarni ijtimoiy, madaniy
va iqtisodiy sohalarda muvaffaqiyatga erishishga tayyorlash uchun muhimdir.
Tanqidiy tafakkur o‘smirlarning fikrlash jarayonini shakllantiradi, qarorlar qabul
qilishda mas'uliyatni o‘z zimmalariga olishga yordam beradi va o‘zgaruvchan
jamiyat sharoitida to‘g‘ri qarorlar qabul qilishga imkon yaratadi. Tanqidiy
tafakkurni rivojlantirish o‘smirlarni faqat akademik bilimlar bilan cheklamagan
holda, hayotdagi real muammolarni hal qilishda, turli fikrlarni tahlil qilishda va
ijtimoiy mas'uliyatni his qilishda o‘rgatadi.
Biroq, bugungi ta'lim tizimi, ba'zan, faqat bilim berishga qaratilgan bo‘lib,
tanqidiy tafakkurni rivojlantirishga yetarlicha e'tibor bermaydi. Shuning uchun
o‘smirlar orasida tanqidiy tafakkur ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan tizimli
yondashuvlar, metodologiyalar va pedagogik uslublar zarur. Bu tizimning
takomillashtirilishi nafaqat o‘quvchilarning akademik muvaffaqiyatlariga, balki ular
jamiyatda faol va mas'uliyatli fuqarolar sifatida o‘z o‘rnini topishiga ham katta hissa
qo‘shadi.
Takliflar
1.
Ta'lim dasturlarini qayta ko‘rib chiqish va tanqidiy tafakkurni
integratsiyalash
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish uchun ta'lim
dasturlarida faqat an'anaviy bilimlarni o‘rgatish bilan cheklanmasdan, interaktiv,
muhokama, tahlil qilish va qarorlar qabul qilishga yo‘naltirilgan metodlarni kiritish
zarur. O‘quvchilarga muammolarni tahlil qilish, turli fikrlarni baholash va mustaqil
fikr yuritishni rag‘batlantiruvchi darslar tashkil etilishi kerak.
2.
O‘qituvchilarning metodik yondashuvlarini takomillashtirish
O‘qituvchilarning pedagogik metodlarini yangilash, ularni tanqidiy tafakkurni
rivojlantirishga yo‘naltirish zarur. O‘qituvchilarni tanqidiy tafakkurni o‘rgatish
bo‘yicha maxsus treninglar va seminarlar tashkil etish, shuningdek, o‘qituvchilarni
yangi pedagogik texnologiyalar, interaktiv metodlar va axborot texnologiyalaridan
samarali foydalanishga o‘rgatish kerak.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
66
3.
Raqamli texnologiyalar va internet resurslarini ta'lim jarayonida
samarali qo‘llash
Internet va raqamli texnologiyalar o‘smirlarning tanqidiy
tafakkurini rivojlantirishda muhim vositadir. O‘quvchilarga internetdagi
axborotlarni tahlil qilish, ishonchli manbalardan foydalanish, axborot manbalarini
solishtirish va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda yordam berish uchun raqamli
platformalar va onlayn resurslardan foydalanish zarur.
4.
Jamoaviy faoliyatlar va muhokamalarni kengaytirish
O‘smirlarni
jamoaviy faoliyatlarda ishtirok etishga, guruhda ishlashga va turli nuqtai nazarlarni
tahlil qilishga undash muhimdir. Jamoaviy ishlash orqali o‘smirlar tanqidiy
tafakkurni rivojlantiradilar, turli fikrlarni hurmat qilishni va o‘z fikrlarini aniq
ifodalashni o‘rganadilar. Bunday faoliyatlar jamiyatda ijtimoiy mas'uliyatni anglash
va qarorlar qabul qilishda o‘zgarishlarga olib keladi.
5.
O‘smirlarning shaxsiy refleksiya qilishiga imkon yaratish
Tanqidiy
tafakkurni rivojlantirishda o‘smirlarni o‘z qarorlarini baholash va shaxsiy refleksiya
qilishga undash juda muhim. O‘quvchilarga o‘z xatolaridan o‘rganish,
muvaffaqiyatlaridan xulosa chiqarish va kelajakdagi qarorlarni qayta ko‘rib chiqish
imkoniyatlarini yaratish, ularning fikrini yanada mustahkamlashga yordam beradi.
6.
Tanqidiy tafakkur bo‘yicha maxsus kurslar yoki dasturlarni joriy
etish
O‘smirlar uchun tanqidiy tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan maxsus kurslar
yoki dasturlarni ta'lim muassasalarida joriy etish zarur. Ushbu kurslar o‘quvchilarga
tanqidiy fikrlashning asoslarini o‘rgatish, mantiqiy va erkin fikrlashni rivojlantirish,
shuningdek, jamiyatdagi muammolarni hal qilishda yangi yondashuvlarni ishlab
chiqishda yordam beradi.
O‘smirlarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish tizimini takomillashtirish,
ularning har tomonlama rivojlanishi, mustaqil fikr yuritish qobiliyatini shakllantirish
va ijtimoiy faoliyatda muvaffaqiyatga erishishlari uchun zarur. Ta'lim tizimida
tanqidiy tafakkurni rivojlantirishni ta'minlash uchun metodik yondashuvlar,
interaktiv o‘quv materiallari, o‘qituvchilarning metodik tayyorgarligi, jamoaviy
faoliyatlar va raqamli resurslardan foydalanish zarur. Bu orqali o‘smirlar kelajakda
nafaqat o‘quvda, balki hayotda ham muvaffaqiyatli bo‘ladilar, jamiyatning barqaror
va rivojlanganligini ta'minlashga o‘z hissalarini qo‘shadilar.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
67
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Raximov, A.
(2017). Tanqidiy tafakkur va uning ta'limdagi o‘rni.
Tashkent: Fan va texnologiya nashriyoti.
2.
Ismoilov, B.
(2019). O‘smirlarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirishning
pedagogik asoslari. Toshkent: O‘qituvchi.
3.
Gulomov, A., & Rahmonov, S.
(2020). Pedagogik texnologiyalar:
tanqidiy tafakkur va uning ta'limdagi o‘rni. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi
Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi.
4.
Tajibaev, M.
(2018). Tanqidiy tafakkur va uning yoshlar ta'limiga
ta'siri. Tashkent: Yoshlar nashriyoti.
5.
Dahlberg, M. & Moss, P.
(2018). Theories and Practices of Early
Childhood Education. 2nd ed. London: Sage Publications.
6.
Brookfield, S. D.
(2012). Teaching for Critical Thinking: Tools and
Techniques to Help Students Question Their Assumptions. San Francisco: Jossey-
Bass.
7.
Zulkarnay,
N.
(2021).
O‘smirlar psixologiyasida tanqidiy
tafakkurning o‘rni. Tashkent: Ma'naviyat va ma'rifat.
