89
Demak, yuqoridagilar biznes diskursi doirasidagi har qanday tadqiqotning asosi tilni
ijtimoiy amaliyot sifatida tushunishdir, degan xulosaga kelishimizga imkon beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Bargiela-Chiappini F., Nickerson C., Planken B. Business Discourse. – Houndmills,
Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2010. – 282 p.
2.
Иванова М.А. Особенности аббревиатур делового дискурса через призму
профессиональной языковой личности бизнесмена // Гуманитарные, социально-
экономические и общественные науки. – Краснодар: Наука и образование, 2014. – Вып. 10.
– С. 158 – 161.
3.
Карасик В.И. О типах дискурса // Языковая личность: институциональный и
персональный дискурс: Сб. науч. тр. – Волгоград: Перемена, 2000. – C. 5-20.
4.
Потапова А.В. Фразовые глаголы в англоязычном бизнес-дискурсе: разработка
пошаговой методики описания аутентичного материала // Ахмановские чтения 2012:
Сборник материалов конференции. – Москва: МАКС Пресс, 2013. – С. 162–171.
5.
Ширяева Т.А. К вопросу о статусе дискурса // Вестник ПГЛУ. – Пятигорск: редакция
научного журнала «Вестник ПГЛУ», 2006. – Вып. 3. – с. 30-37.
6.
Ширяева Т.А. Когнитивное моделирование институционального делового дискурса: дис.
… д-ра филол. наук. – Краснодар, 2008. – 544 с.
7.
ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ЭНЦИКЛОПЕДИЯСИ. Б ҳарфи. Тошкент: Ўзбекистан
миллий энциклопедияси, 2006. — 880 б.
INGLIS TILI PAREMIYASINDA “FRIENDSHIP” KONCEPTINIŃ SEMANTIKALIQ
STRUKTURASI
Rashidova Lazzat
Qaraqalpaq mámleketlik universiteti doktoranti
Paremiologiya tarawındaǵı izertlewler ushın milliy-mádeniy ózgeshelik teması jeterli
dárejede dástúriy esaplanadı. Kóp jıllar dawamında lingvistikanıń bul bólimine tiyisli máselelerge
arnalǵan ilimiy jumıslarda naqıl-maqallar xalıqtıń mádeniy potencialın jámlewshi milliy ózgeshe
til birlikleri ekenligi aytıp kelinedi. A. M. Babkinning belgili pikirin basqasha aytatuǵın bolsaq,
sonı aytiwimız múmkin, paremiologiyalıq fond – “milliy tildiń múqaddesleriniń muqaddesi”
bolıp, onda millettiń ruwhı hám ayriqshalıǵı ózine say tárizde sáwlelenedi. [1: 37].
Milliy til tek ǵana baylanıs quralı bolıp qalmastan, xabarlardı almasıw ushın belgiler
sisteması bolıp tabıladı. Milliy til potencial túrde orıs mádeniyatınıń "ornın basıwshı" bolıp
tabıladı [2: 3]. Solay etip, Lixachev tárepinen birinshi ret kiritilgen termin - tildiń
"konceptosferasın" úyreniw arqalı biz, mazmunına kóre, túsiniklerdi málim bir kózqarastaǵı
konceptsiya sheńberinde túsindirip beriwshi mádeniyat, etnik mentalitet konceptosferasın
úyrenemiz, bul jerde koncepttiń ayriqshalıǵı qandayda bir tillik jámiyet aǵzaları tárepinen
paydalanılatuǵın kúndelikli túsinikler - mádeniy áhmiyetke iye kúndelikli ideyalar sanı menen
belgilenedi [3: 69].
Doslıq konceptiniń paremiyalıq bildiriliwin úyreniw ushın inglis tilindegi The Penguin
Dictionary of Proverbs [4: 411], The Wordsworth Dictionary of Proverbs [5: 644], Английские и
русские пословицы и поговорки в иллюстрациях [6:349], Сборник английских пословиц и
поговорок [7:253] naqıl-maqallar sózliklerinen paydalanıldı.
90
Inglis tilinin paremiyalogiyaliq so’zliginde G.L. Apperson sózliginde 64, R. Fergusson
sózliginde 88, M.I. Dubrovin naqıl-maqallar sózligi 12 hám S F. Kuskovskaya sózligi 24 naqıl-
maqaldı óz ishine aladı. Biz analiz ushın usı sozliklerdegi ayrım naqıl-maqallardan paydalandıq.
Izertlewimiz sonı kórsetedi, inglis tiliniń paremiologiyalıq fondı semantikalıq hám
sintaksislik strukturası tolıǵı menen yamasa ayırım bólekleri bir-birine tuwra keletuǵın
universalizmlerdiń - naqıl sózlerdiń - ulıwmalıq qatlamın óz ishine aladı. Bunday naqıl-maqallarǵa
tómendegilerdi mısal etip keltiriw múmkin:
Greater love hath no man than this, that a man lay
down his life for his friends; God defend me from my friends; from my enemies I can defend myself;
Dog doesn’t eat dog; If you lie down with dogs, you will get up with fleas; Better an open enemy
than а false friend; Short reckonings make long friends; Love me, love my dog.
Úyrenilgen konceptosferanıń yadrosına tiyisli inglis naqıl-maqallarınan 10 naqıl-maqalları
dos/doslıqtıń "ápiwayı" túsindiriliwin/túsiniwin ańlatadı, yaǵniy dos – kómekshi hám joldas:
A
friend in need is a friend indeed; A friend is another self; Among friends all things are common;
A friend to everydiv is a friend to nodiv (none); He is my friend that succored me; A good
friend is my nearest relation; A faithful friend is a medicine of life; One friend watched for another.
Belgili bolǵanınday, inglis naqıl-maqallarında járdem hám túsiniw, ulıwmalıq úles, hámme
nársede birigiw ideyaların sáwlelendiredi. Biraq, bul jerde olar dostan tek ǵana "súyenish" bolıwın
emes, bálkim “ustaz”, "máslahátshi" bolıwın kútedi; múnásebetlerde kóbirek ǵárezsizlik, shaxsiy
erkinlik kórinedi. Dos hárdayım subekt haqqında jaqsı sóylewi kútiledi (
Не is a good friend that
speaks well of us behind our backs
), sonıń menen birge, jaqsı sózler ótirikten ibarat bolıw
múmkinligi ideyası da bar (
Аll are not friends that speak us fair).
Kópshilik naqıl-maqallardıń semantikasında doslıq koncepti semantikasınıń qádirlilik
komponenti birinshi orınǵa shıǵadı:
Better lose a jest than a friend; А friend in court is better than
a penny in purse; A friend in the market is better than money in the chest; It is good to have some
friends both in heaven and hell; He quits his place well that leaves his friend there; It’s merry
when friends meet; When friends meet, hearts warm; One enemy is too many; and a hundred
friends too few; One God, no more, but friends good store; Friends tie their purse with a cobweb
thread; A true friend is the best possession; They are rich who have true friends; No physician like
a true friend.
Keyingi semantikalıq belgisi doslıqtıń monetar-felicitar túsinigi, bul bunday
múnásebetlerdiń jalǵan ekenligin, bunnan tısqarı qáwipli ekenligin ańlatadı. Bul koncepciyaǵa
kóre, tek ǵana bay hám “baxıtlı” adamlarda doslar kóp boladı, al jarlı hám “baxıtsız” adamlar óz
arbasın ózleri tartıwı kerek:
No friendship is strong that owes its rise to a pot; When good cheer is
lacking, friend will be packing; Misfortune makes foes of friends; Friends through fortune become
enemies through mishap; Poor folk’s friends soon misken them; Fresh fish and poor friends
become soon ill savoured; Poverty parts fellowship; In time of prosperity, friends will be plenty;
in time of adversity, not one amongst twenty; Rich folk have many friends; A false friend and a
shadow attend only while the sun shines; While the pot boils friendship blooms.
Bir qatar naqıl-maqallarda doslıqtıń názikligi hám ázziligi sebepli joǵalıp ketiwiniń sebep-
nátiyje tárepleri kórsetiledi. Olar bizdi tuwrılap bolmaytuǵın qátege alıp keletuǵın asıǵıs háreketler
hám sózlerden eskertedi:
A broken friendship may be soldered, but will never be sound; One may
mend a tom friendship but it soon falls in tatters; A friend is not so soon gotten as lost; Lend your
money and lose your friend; When love puts in, friendship is gone.
Inglis tilinde “Doslıq”
kontseptinıń semantikalıq paradigmasınıń bul komponenti kóbirek anıqlanadı.
91
Keyingi paremiologiyalıq topar semantikalıq belgisi boyınsha doslıq konceptiniń
qáwipliligin ańlatıp, inglis tilindegi «friend», «enemy», «foe» leksemaları arqalı verballasadı:
Hatred with friends is succor to foes; Better an open enemy than a false friend; False friends are
worse than open enemies; It is better to be stung by a nettle than pricked by a rose; A reconciled
friend is a double enemy; Save a man from his friends, and leave him to struggle with his enemies;
The friend that faints is a foe; Who hath too many friends, eats too much salt.
Birqatar naqıl-maqallar haqıyqıy, sınalǵan, “eski” doslıq haqqındaǵı konceptual áhmiyetke
iye bolǵan túsiniklerge arnalǵan bolıp, onı qısqa doslıq penen salıstıradı:
The best mirror is an old
friend; Friendship, the older it grows, the stronger it is; Old fish, old oil, and an old friend are the
best; Old friends and old wine and old gold are the best; Old acquaintances will soon be
remembered.
Hám, álbette, bul doslıqtıń verifikaciyalıq aspekti bolıp, ol tek ǵana waqıt ótiwi
menen sınalıwı múmkin.
Inglis naqıl-maqallarınıń semantikalıq strukturasınıń bir bólegi retinde inglis tilindegi
doslıq túsiniginiń milliy ózine tán semantikasın anıqlaw imkaniyatın beretuǵın tómendegi kem
ushraytuǵın komponentlerdi anıqlaw múmkin:
Olar, tiykarınan, doslıqtıń onı tabıw hám saqlawǵa qaratılǵan prakseologiyalıq táreplerine
tiyisli bolıp tabıladı:
Friendship increases in visiting friends, but in visiting them seldom; Little
intermeddling makes good friends; Friends are like fiddle-strings, they mustn't be screwed too
tight.
Reflekstiń semantikalıq belgisi jeke túrde kórsetilgen (
No man has a worse friend than he
brings with him from home
).
Inglis paremiologiyalıq birlikleriniń semantikaliq analizi sonı kórsetti, olar inglis tiline tán
bolǵan ulıwmalıq belgiler menen bir qatarda, ulıwmalıq universal konceptlerde kórinetuǵın, “jeke
erkinlik” semantikalıq komponentine hámde doslıqtıń erisiliwi hám qollap-quwatlawına baylanıslı
bolǵan onıń prakseologiyalıq aspektine tiyisli.
ADEBIYATLAR:
1.
Добровольский Д.О. Национально-культурная специфика во фразеологии //Вопросы
языкознания. 1997. №6. c.37-49.
2.
Лихачев Д.С. Концептосфера русского языка// Серия литературы и языка, т. 52, №1,
1993. c. 3-9.
3.
Воркачев С.Г. Методологические обоснования лингвоконцептологии. // Теоретическая и
прикладная лингвистика. Межвузовский сборник научных трудов. Выпуск 3. Аспекты
метакоммуникативной деятельности. - Воронеж, 2002. c. 79-95.
4.
Fergusson R. The Penguin Dictionary of Proverbs. - L.: Penguin Books, 1983. 411 c.
5.
Apperson G.L. The Wordsworth Dictionary of Proverbs. Wordsworth Reference, 1993. 644 c.
6.
Дубровин М. И. Английские и русские пословицы и поговорки в иллюстрациях. -М.:
Просвещение, 1993. 349 с.
7.
Кусковская С. Ф. Сборник английских пословиц и поговорок, — Мн.: Выш. шк., 1987.
253 с.
