Profilaktik tibbiyot va salomatlik
–
Профилактическая
медицина
и
здоровье
–
Preventive Medicine
and Health
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/preventive-medicine
Isolation of esherichias in diarrhea observed during the
teething period in children
Nizom ERMATOV
Tashkent Medical Academy
Samarkand State Medical University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2024
Received in revised form
10 May 2024
Accepted 25 May 2024
Available online
15 August 2024
Symptoms of diarrhea, often occurring in children during
teething, create difficulties for differential diagnosis and can lead
to erroneous hospitalization in infectious hospitals with a
diagnosis of "escherichiosis". This paper presents an analysis of
clinical cases aimed at studying the characteristics of this
phenomenon and developing recommendations for health
workers and parents.
2181-
3663/© 2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3663-vol3-iss4-pp58-63
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
teething,
diarrhea,
escherichia,
escherichiosis,
childhood diseases.
Bolalarning
tish
chiqarishi
davrida
kuzatilgan
diareyalarda esherixiyalarning ajralishi holati
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
tish chiqishi,
diareya,
esherixiya,
esherixioz,
bolalar kasalliklari.
Tish chiqarayotgan bolalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan
diareya belgilari sog‘liqni saqlash xodimlari va ota
-onalar
tomonidan vaziyatni to‘g‘ri baholashni, tashxislash yoki klinik
nazorat qilishni og‘irlashtiradi. Bu holat differensial
tashxislashda qiyinc
hiliklar tug‘dirib “esherixioz” tashxisi ostida
bolalarni
yuqumli
kasalliklar
shifoxonalarida
noo‘rin
davolanishiga ham sababchi bo‘lmoqda. Ushbu ishda mazkur
holatning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish va tibbiyot
xodimlari hamda ota-onalar uchun tavsiyalar ishlab chiqishga
qaratilgan klinik holatlar tahlili taqdim etilgan.
1
Doctor of Medical Sciences, Professor, Tashkent Medical Academy. E-mail: n.ermatov@tma.uz
2
Senior Lecturer, Samarkand State Medical University. E-mail: hamzashayqulov@gmail.com
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
3
№
4 (2024) / ISSN 2181-3663
59
Выделение эшерихий при диареях, наблюдаемых в
период прорезывания зубов у детей
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
прорезывание зубов,
диарея,
эшерихия,
эшерихиоз,
детские болезни
.
Симптомы диареи, часто возникающие у детей в период
прорезывания
зубов,
создают
сложности
для
дифференциальной диагностики и могут приводить к
ошибочной госпитализации в инфекционные стационары с
диагнозом «эшерихиоз». В данной работе представлен
анализ клинических случаев, направленный на изучение
особенностей
данного
феномена
и
разработку
рекомендаций для медицинских работников и родителей.
.
SUMMARY
Background. During teething, children may experience symptoms such as diarrhea,
various skin rashes, decreased or loss of appetite, salivation, sleep disturbances, and
irritability [1,3,4,7]. Studies have shown that during stress, local production of the
bioactive amine norepinephrine by the div in the intestinal mucosa changes the
composition of the intestinal flora, stimulating the growth of E. coli bacteria [9].
Aim of the study is to determine the state of Escherichia excretion in diarrhea in
young children during teething.
Methods. From 2021 to 2024, Escherichia isolated from feces in children aged 6 to
30 months were bacteriologically examined.
Results. When studying the number of Escherichia coli isolated from the stool of
children who showed signs of diarrhea during the period before teething, it was found that
in 6 children their number varied from 10⁷ to 10⁸, in 5 children
-
from 1.1×10⁸ to 3.0×10⁸,
in 7 children -
3.1×10⁸, in 4 children
-
from 5.1×10⁸ to 10⁹, and in 5 children
-
from 1.5×10⁹
to 2.0×10⁹. Hemolytic E. coli were isolated in the indicated quantities. In 9 children, non
-
hemolytic E. coli were also isolated in amounts from 10⁷ to 10⁸, in 6 children
-
from 1.1×10⁸
to 2.0×10⁸, and in 4 children
-
from 2.1×10⁸ to 4.0×10⁸.
Conclusion. In children who had signs of diarrhea during the teething period, the
number of Escherichia coli, especially hemolytic E.coli, increased significantly, in some
cases up to two times compared to children whose teeth had already erupted (mainly due
to hemolytic variants).Bolalar tishining chiqishi - bu barcha bolalar boshdan kechirishi
kerak
bo‘lgan
fiziologik jarayonlardan biridir. Bu jarayon taxminan ikki yillar davom etadi
va odatda 6 oydan 30 oygacha
bo‘lgan
davrda sodir
bo‘ladi
Bu jarayonga
bog‘liq
bo‘lgan
yoki
bog‘liq
bo‘lmagan
kasalliklarni, yoki ularning alomatlarini namoyon
bo‘lishi
ota-
onalardan tortib tor mutaxassislikdagi tibbiyot xodimlari uchun ham yetarlicha tashvishli
ekanligi, ularni bilimli va omilkor
bo‘lishini
talab etadi.
KIRISH
Tishlarning chiqishida
ko‘pincha
turli kasalliklarning belgilari hamrohlik qiladi.
Bunda isitmaning
ko‘tarilishi
, ich ketishi (diareya), terida turlicha toshmalarning paydo
bo‘lishi
, ishtaha pasayishi yoki
yo‘qolishi
,
so‘lak
oqishi, uyqu buzilishi va asabiylashish kabi
bir qancha tizimli alomatlar kuzatilishi mumkin [1,3,4,7].
Tarixiy
ma’lumotlarga
ko‘ra
, tish chiqarishdek qiyin davrdan oson
o‘tgan
bolalar
boshqa kasalliklarga ham kamroq moyil
bo‘lishadi
deb taxmin qilishgan.
O‘tgan
asrlarda
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
3
№
4 (2024) / ISSN 2181-3663
60
chaqaloqlar
o‘limi
juda yuqori
bo‘lib
, odatda olti oylikdan
to‘rt
yoshgacha
bo‘lgan
davrda
bu
ko‘rsatkich
cho‘qqisiga
yetgan, mos holda ilk tishlarning chiqishi bu davirga
to‘g‘ri
kelgan. Shuning uchun tishlarning chiqishi bolalaring
o‘limga
ham sababchi
bo‘lgan
deb
ishonishi ajablanarli emas edi [4,5].
Tishlarning chiqishi jarayoni va organizmning tizimlarida kuzatilayotgan
o‘zgarishlarning
o‘zaro
bog‘liqligi
haqida ilmiy dalillar yetarlicha deb
bo‘lmaydi
. Agar
chaqaloqning organ yoki
to‘qima
tizimlarida kasallik belgilarining
og‘ir
shakillari kuzatilsa,
hamma vaqt ham bolaning tish chiqarishi bilan
bog‘lash
to‘g‘ri
emas [2,7,9].
Sog‘liqni
saqlash mutaxassislari ota-onalarni norozi qilmaslik uchun tish chiqarishida zarur
bo‘lmagan
keraksiz dori-darmonlarni ham tez
–
tez buyuradilar. Masalan, ikki yoshgacha
bo‘lgan
bolalarda ishlatilmasligi kerak
bo‘lgan
"tish chiqarish vositalari" deb ataluvchi
gellarning ayrimlari chaqaloqning
sog‘lig‘i
uchun xavfli
bo‘lishi
, tarkibidagi benzokain
ekstremal holatlarda metgemoglobinemiyaga olib kelishi mumkin [6
–
8]. Bundan tashqari,
tish chiqarish gellari tomoqning orqa qismini uvushib qolishi (hissizlanishi) va yutinish
hamda qayd qilishdek reflekslarga
to‘sqinlik
qilishi oqibatida
bo‘g‘ilib
qolish xavfini
tug‘diradi
[10,12].
Yosh bolalar tish chiqarishi davrida pediatriya shifoxonalari yoki tez yordam
bo‘limlariga
yuqori isitma, suvsizlanish alomatlari bilan kechuvchi
og‘ir
diareya yoki
infeksiya shubhalari bilan murojaat etish holatlari ham kam emas. Tishlarning chiqishi
boshqa tizimlarga ham
ta’sir
etishi, xususan
me’da
- ichak tizimi meyoriy faoliyatini
ta’sirlovchi
sabab deb hisoblasak, bu davrda ichak shartli patogenlari, xususan ichak
tayoqchalari tomonidan kolienteritlarga olib kelishi shubhasizdir. Turli xil tadqiqotlar,
stress vaqtlarida organizm tomonidan bioaktiv aminlardan
bo‘lgan
noradrenalinning
ichak shilliq qavatlarida mahalliy ishlab chiqarilishi ichak florasining tarkibini
o‘zgartirishi
mumkinligini: in vitro tajribalarda, bu neyrotransmitter patogen va patogen
bo‘lmagan
E.coli bakteriyalarini
o‘sishini
rag‘batlantirishini
ko‘rsatib
o‘tgan
[9]. Shunday qilib, miya
va ichak kommensallari bir-biri bilan
bog‘langan
va bu hamkorlik gomeostazning bir qismi
bo‘lib
, u nafaqat mikrofloraning barqarorligini
ta’minlaydi
, balki miya funksiyasi va xatti-
harakatlarini ham modulyatsiya qilishi yoritilgan [Bondarenko V.M., Ryabichenko Ye.V.
Kishechno-mozgovaya os. Neyronn
ы
e i immunovospaliteln
ы
e mexanizm
ы
patologii
mozga i kishechnika // Jurnal mikrobiologii, epidemiologii i immunobiologii
. 2013. №2.].
TADQIQOT MAQSADI
Yosh bolalar tish chiqarishi davrida sodir
bo‘lgan
diareyalarda esherixiyalarning
ajralishi holatini aniqlanish.
TADQIQOT MATERIALLARI VA USLUBLARI
Ilmiy kuzatuv 2021 yil mart va 2024 yil sentabr oylari orasida
o‘tkazilgan
kesma
tadqiqot. Tadqiqot kamida bitta asosiy tishi chiqqan va tish chiqishi arafasida
bo‘lgan
,
tibbiy yoki tizimli kasalliklar tarixi
bo‘lmagan
, 0-30 oylik bolalarning 20
–
40 yoshdagi 79
nafar onalari va ularning bolalaridan olingan najas bakteriologik tahlili natijalari asosida
olib borildi.
Tish chiqishi arafasida
bo‘lgan
va diareya belgilari kuzatilayotgan bolalardan 1 g.
dan najas ashyo sifatida olinib bakteriologik usulda esherixiyalar miqdorini aniqlash
uchun ketma-ket suyultirilib 10
-2
dan 10
-12
darajaga yetkizildi va Endo muhitiga ekilib
koloniyalar sanaldi.
Bundan tashqari, bolaning yoshi va
tug‘ilish
tartibi, onaning yoshi,
ma’lumoti
darajasi, kasbi, oiladagi bolalar soni, tish chiqarish davrida kuzatilgan simptomlar kabi bir
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
3
№
4 (2024) / ISSN 2181-3663
61
qancha savollardan iborat maxsus
so‘rovnoma
ishlab chiqildi. Tadqiqotda ishtirok
etishdan oldin har bir onadan
og‘zaki
roziligi olindi.
OLINGAN NATIJALAR
Tish chiqishi arafasida
bo‘lgan
va diareya belgilari kuzatilayotgan bolalar najasidan
ajratilgan esherixiyalar miqdori
o‘rganilganda
6 nafaridan 10
7
dan 10
8
gacha, 5 nafarida
1,1×10
8
dan
3,0×10
8
gacha, 7 nafarida
3,1×10
8
, 4 nafarida
5,1×10
8
dan 10
9
gacha va 5
nafarida
1,5 ×10
9
dan
2,0 ×10
9
gacha miqdorlardagi gemolitik E.coli ajratildi. Ushbu
bolalarning 9 nafaridan 10
7
dan 10
8
gacha, 6 nafaridan
1,1×10
8
dan
2,0×10
8
va 4 nafaridan
2,1×10
8
dan
4,0×10
8
miqdorda gemoliz bermaydigan ichak tayoqchalari ham ajraldi.
1-jadval
Diareya belgilari kuzatilayotgan bolalar najasidan esherixiyalarning ajralish
miqdori.
Aniqlangan
holatlar soni
Gemolitik E.coli
Gemolitik
bo‘lmagan
E.coli
Abs (KHB/g)
%
Abs (KHB/g)
%
16-20 holatda
5,6
×
10
8
67,8±0,005
2,6
×
10
7
32,2±0,005
11-15 holatda
8,2
×
10
6
29,0±0,04
6,7
×
10
7
71,0±0,04
6-10 holatda
7
×
10
4
1,8±0,05
3,8
×
10
8
98,2±0,05
1-5 holatda
-
-
4,6
×
10
8
100±0,005
Diareya belgilari yaqqol kuzatilgan bolalarda gemolitik E.coli ning ajralish miqdori
o‘rtacha
5,6×10
8
KHB/g kuzatilib
o‘rganilgan
koloniyalarning 67,8 % ni tashkil qildi,
gemolitik
bo‘lmagan
ichak tayoqchalari esa
2,6×10
7
KHB/g aniqlanib, ular barcha
o‘rganilgan
koloniyalarning 32,2 % ini tashkil qildi (1-jadv.).
33,4% bolalardan gemolitik E.coli ajralmadi. Bemorlarning 66,6% dan gemolitik
E.coli
o‘rtacha
1 g najasdan
8,2×10
6
KHB/g miqdorida ajratilib,
o‘rganilgan
barcha
koloniyalarning
29,0 ± 0,04%
tashkil qildi.
Gemoliz bermaydigan tipik ichak tayoqchalarining miqdori ortib 1 g najasdan
6,7×10
7
KHB/g miqdorigacha
ko‘tarilganligi
aniqlandi va
o‘rganilgan
barcha
koloniyalarning 71,0 % tashkil qildi.
Qachonki,
sog‘lom
bolalar najasida (meyorda
) 7,0×10
4
KHB/g gacha miqdorida
gemolitik E.coli aniqlanishini unutmasligimiz kerak.
Bizning kuzatuvimizdagi bolalarda gemoliz bermaydigan tipik ichak
tayoqchalarining miqdori 1 g najasda
3,8×10
6
KHB/g miqdorida aniqlanib,
o‘rganilgan
barcha koloniyalarning 98,2 % tashkil qildi (1
–
jadval).
Shunday qilib,
sog‘lom
bolalarga nisbatan tish chiqishi arafasida
bo‘lgan
va diareya
belgilari kuzatilayotgan payti, najasidagi gemolitik E.coli larining miqdori bir necha
barobar ortib ketishi kuzatildi. Xususan, bu paytdagi fiziologik holatda E.coli ning umumiy
miqdori diareya kuzatilmagan bolalardagiga nisbatan deyarli 2 martagacha (asosan
gemolitik variantlari hisobiga) oshishi kuzatildi.
Savolnomalarda qanashgan barcha (100%) onalar tishlarning chiqishi kamida bitta
shikoyat bilan
bog‘liq
deb hisoblashdi. Respondentlar tomonidan isitma (70%), diareya
(68,5%) va uyqu buzilishi (63,5%), tish chiqishi bilan
bog‘liq
eng
ko‘p
uchraydigan
alomatlar deya, teri toshmasi (6%) esa eng kam kuzatiladigan alomatlardan degan
javoblarni berishdi (2-jadval).
2-jadval
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
3
№
4 (2024) / ISSN 2181-3663
62
Tish chiqarish bilan
bog‘liq
belgilarni onalar tomonidan kuzatilganlik holati
Shikoyat
Kuzatilganlik soni
%
Isitma
55
69,6
Diareya
54
68,4
Ishtahaning
yo‘qolishi
44
55,7
Uyquning buzilishi
50
63,3
So‘lak
oqishi
41
51,9
Teri toshmasi
5
6,3
Rinit
8
10,1
Ishtirokchi onalar, birinchi tishlarning chiqishi bolalarda
ko‘proq
bezovtalanishi,
haroratining ortishi, ishtahasining
yo‘qolishi
kabi belgilar 55,7% dan 69,6% 5 gacha
ortishini
o‘z
fikrlarida bayon etishdi.
Tish chiqarish davri tana haroratining biroz oshishiga olib kelishi mumkin, ammo
yuqori isitma kuzatilmaydi, yuqori isitma infeksion jarayonning muhim belgisidir.
XULOSA VA TAVSIYALAR
Shunday qilib, tish chiqishi arafasida
bo‘lgan
va diareya belgilari kuzatilayotgan
bolalar najasida esherixiyalar, xususan, gemolitik E.coli larining miqdori bir necha barobar
ortib ketishi ayni fiziologik holatda tish chiqib
bo‘lgan
bolalardagiga nisbatan deyarli 2
martagacha (asosan gemolitik variantlari hisobiga) oshishi kuzatildi.
Savolnomalarda qanashgan onalarning fikricha tishlarning chiqishida 68,5%
holatda bolalarda ich ketishi (diareya) kuzatiladi deb bilishadi.
Tishlarni chiqishida kuzatilayotgan isitma va diareya kabi belgilar tibbiy maslahat
olish va tezkor tashxis
qo‘yishga
xalaqit beradi. Bu fiziologik jarayon shifokorlar va
sog‘liqni
saqlash sohasi mutaxassislari tomonidan
to‘g‘ri
talqin etilishi va
to‘g‘ri
tashhislanishi zarur.
Tishlarni chiqishida bolalar parvarishiga talluqli
sog‘liqni
saqlash
bo‘yicha
bilim
birlamchi tibbiy yordam xodimlari va ota-onalarga kengroq sodda va tushunarli tarzda
taqdim etilishi lozim.
Ushbu tadqiqot hajmining katta emasligi va tadqiqotning chegaralangan hududda
o‘tkazilganligi
olingan
ma’lumotlarning
ishonchliligiga
ta’sir
etgan
bo‘lishi
mumkin.
Shuning uchun ushbu tadqiqotning ishonchliligini yanada oshirish va mos
ta’lim
dasturlarini yaratish uchun aholi soni kattaroq
bo‘lgan
, jumladan, turli ijtimoiy-madaniy
maqomga ega
bo‘lgan
shahar va qishloq hududlarida keyingi tadqiqotlarni
o‘tkizish
tavsiya etiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
:
1.
Кисельникова Лариса Петровна, & Дроботько Людмила Николаевна (2017).
Прорезывание временных зубов у детей. Педиатрия. Consilium Medicum, (3), 70
-73.
2.
Дроботько, Л. Н., & Зуева, Т. Е. (2022). Прорезывание временных зубов у
детей. Медицинский совет, 16(12), 21
-27.
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
3
№
4 (2024) / ISSN 2181-3663
63
3.
Казюкова, Т. В., Котлуков, В. К., Шевченко, Н. Н., & Русакова, В. Д. (2013).
Симптомы прорезывания зубов у младенцев: состояние или болезнь. Педиатрия,
92(4), 3.
4.
Заплатников, А. Л., Касьянова, А. Н., & Майкова, И. Д. (2018). Синдром
прорезывания зубов у младенцев: новый взгляд на старую проблему. РМЖ, 26(5
-2),
68-71.
5.
Ermatov, N., & Duschanova, R. (2024, March). HYGIENIC ANALYSIS OF WATER-
SOLUBLE VITAMINS IN THE COMPOSITION OF FOODS CONSUMED BY ELEMENTARY
SCHOOL STUDENTS. In E Conference Zone (pp. 15-19).
6.
Ermatov, N. J., Khaydarov, N. K., Abdulkhakov, I. U., Shukurov, A. N., & Ortikov, B.
B. (2023). SOCIO-HYGIENIC ANALYSIS OF RISK FACTORS IN PATIENTS WITH DISEASES
OF THE ENDOCRINE SYSTEM. Central Asian Journal of Medicine, (1), 150-157.
7.
Эрматов, Н., & Мустанов, А. (2022). Анализ результатов гигиенической
оценки случаев пищевых отравлений. Models and methods in modern science, 1(18),
32-34.
8.
Shodievich, S. X., & Aynakulovna, M. M. (2024). ILK YOSHDAGI BOLALARDA
ESHERIXIOZ KASALLIGINING KECHISHI. INDEXING, 1(1), 1-9.
9.
Шайкулов, Х. Ш., & Исокулова, М. М. (2024). РОЛЬ ENTEROBACTERIACEAE В
ЭТИОЛОГИИ ВНЕБОЛЬНИЧНЫХ ОСТРЫХ КИШЕЧНЫХ ИНФЕКЦИЙ У ДЕТЕЙ.
Экономика и социум, (3
-1 (118)), 1142-1147.
10.
Шайкулов, Х. Ш. (2024). Изменению микробиоценоза кишечника при
поносах у детей. Молодой ученый.–
2024, 8(507), 24-26.
11.
Mardanovna, I. M., & Shodievich, S. H. (2023). GEMOLITIK ESHERIXIYALARNING
ADGEZIVLIK XOSSALARI. INTERNATIONAL JOURNAL OF RECENTLY SCIENTIFIC
RESEARCHER'S THEORY, 1(6), 198-202.
12.
Mardanovna, I. M., & Shodievich, S. H. (2023). DIAREYA KUZATILGAN
BOLALARDA ICHAK MIKROBIOTSENOZINING O ‘ZGARISHI. INTERNATIONAL JOURNAL
OF RECENTLY SCIENTIFIC RESEARCHER'S THEORY, 1(6), 186-190.
