48
5.
Акмаматов Х.А., Беленко А.А. Создание и совершенствование стада
каракульских овец мубарекского заводского типа, материалы международной научно-
практической конференции, “Проблемы пастбищного животноводства и экологии
пустынь” Самарканд 2000. 6-7 сентябрья 24-26 бетлар.
UOʻK: 636.32/.38.082.11.
Qorako‘l gullarining joylashish rasmining irsiy asoslarini baholash
G.S.Norboyeva
–tayanch doktorant
A.Gaziyev
–q.x.f.d., katta ilmiy xodim
Qorakoʻlchilik va choʻl ekologiyasi ilmiy-tadqiqot instituti
Annotasiya. Maqolada qora rangli qorako‘l qo‘ylarini gullarining joylashish rasmi
bo‘yicha turli variantlarda juftlashda ushbu xususiyatlarning namoyon bo‘lishi darajalarini
o‘rganish natijalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar: Qorako‘l qo‘ylari, qo‘zilari, gomogen va getrogen juftlash, naslga berilishi,
gullarining joylashish rasmi
Annotation. The article describes the results of the study of the levels of manifestation of
these characteristics during mating of black-colored Karakul sheep in different variants
according to the arrangement of flowers.
Key words: Karakul sheep, lambs, homogenous and heterogenous mating, forms of
offspring, picture of location of flowers
Kirish.
Dunyo miqyosida urchitiluchi qo‘y zotlari maxsuldorlik yo‘nalishlari bilan bir-
biridan farq qiladi. Bir guruh qo‘y zotlari mayin jun, boshqa guruhlar yarim mayin jun, yarim
dag‘al, dag‘al, jun-go‘sht, go‘sht-jun, sut, go‘sht-yog‘, mo‘yna yo‘nalishlariga ixtisoslashgan
bo‘lib, ularning asosiy maxsuloti qayd etilgan mahsulotlar hisoblanadi va ular bilan olib
borilgan seliksiya-naslchilik ishlari qayd etilgan mahsuldorlik ko‘rsatkichlarini takomillashga
yo‘naltiriladi.
Qorako‘l qo‘y zoti eng sifatli mo‘yna yo‘nalishidagi zot hisoblanib, baholanadigan
belgilarning
ko‘pligi
ular
bilan
olib
boriladigan
seliksiya-naslchilik
ishlarini
murakkablashtiradi.
Qorako‘l qo‘ylari bilan seleksiya ishlarini olib borishda eng muhim belgilar qatoriga
qorako‘l terilari sathida gullarning hosil qiladigan rasmi hisoblanadi.
Qorako‘l gullarining joylashish rasmi asosan 3 xil ko‘rinishda, ya’ni parallel-konsentrik,
parallel-to‘g‘ri va aralash holatlarda uchraydi. Birinchi ikki ko‘rinish maqsadga muvofiq
hisoblanib, ular asosan qimmatli yarim doira, qovurg‘asimon va yassi gul tiplarida, aralash
ko‘rinish esa qimmatsiz o‘siq gul tiplarida uchraydi.
T.U.Umirzakov (1977; 1992), M.A.Eakara, J.A.Parjanov, B.A.Ajibekov (2017),
R.G.Valiyev(1984), A.Gaziyev (2007) tadqiqotlarida qorako‘l gullari joylashish rasmining
seleksion ahamiyati yoritilgan.
Bajarilgan tadqiqotlarga qaramasdan ushbu ko‘rsatkichlarning seleksion ahamiyati va
genetik tabiatini to‘liqroq ochib berish qorako‘l qo‘ylari seleksiyasining hozirgi bosqichda ham
dolzarb muommosi hisoblanadi.
Tadqiqotning maqsadi.
Qorako‘l qo‘ylarini gullarining joylashish rasmi bo‘yicha turli
variantlarda juftlashda avlodlarda ushbu ko‘rsatkichlarning namoyon bo‘lish darajalari va
ehtimoliy chegaralarini aniqlash tadqiqotning maqsadi etib belgilandi.
Tadqiqot usulublari.
Tadqiqotlar Qashqadaryo viloyatining “Muborak” naslchilik MChJda
urchitiluvchi qora rangli qorako‘l qo‘ylarida olib borildi. Parallel-konsentrik va parallel-to‘g‘ri
49
rasmli qo‘chqorlar bilan parallel-konsentrik, parallel-to‘g‘ri va aralash rasmli ona qo‘ylar
juftlanib, olingan avlodlarda ushbu ko‘rsatkichlarning namoyon bo‘lish darajalari o‘rganildi.
Qo‘zilarni seleksion baholash “Qorako‘lchilikda naslchilik ishlarini yuritish va qo‘zilarni
baholash (banitirovka qilish) bo‘yicha qo‘llanma” (S.Yu.Yusupov va boshqalar, 2015) asosida
amalga oshirildi.
Olingan ma’lumotlarga variatsion statistika usullarida ishlov berildi (N.A.Ploxinskiy,
1969).
Tadqiqot natijalari.
Tadqiqotlarda olib borilgan juftlash ishlari natijasida olingan avlodlarning
gullarining joylashish rasmi bo‘yicha taqsimlanish darajalari o‘rganildi. Olingan ma’lumotlar 1-
jadvalda umumlashtirilgan.
1-jadval
Turli juftlashda avlodlarda gul rasmlarining namoyon bo‘lishi
Juftlash
Jami olingan
avlod, bosh
Shundan, % (X±Sx)
♂
♀
PK rasmli
PT rasmli
aralash
rasmli
PK
PK
270
68,1
±
3,44
16,3
±
5,57
x)
15,6
±
5,6
x)
PT
145
23,4
±
7,26
x)
64,0
±
5,0
12,6
±
7,8
x)
Aralash
120
31,7
±
7,55
x)
18,3
±
8,2
x)
50,0
±
6,5
PT
PK
175
35,4
±
6,1
37,7
±
6,0
26,9
±
6,5
PT
142
27,5
±
7,15
50,7
±
5,9
21,8
±
7,42
Aralash
110
21,8
±
8,43
x
52,7
±
6,6
x
25,5
±
8,24
X)-P<0,001; X-P<0,05
Tadqiqotlarda qo‘ylarni gul rasmi bo‘yicha gomogen va getrogen juftlash asosida avlodlarda
maqsadga muvofiq gul rasmlari bilan xarakterlanuvchi avlodlar chiqishini boshqarish mumkinligi
aniqlandi. Ushbu holatda eng yuqori natijalarga gomogen juftlashda erishish imkoniyatlarining yuqoriligi
qayd etildi. Buni quydagi natijalarda ko‘rish mumkin, ya’ni parallel-konsentrik gul rasmli, ota-
onalarni juftlashning xususiyati avlodlar salmog‘ini 68,1
±
3,44 foizga, parallel-to‘g‘ri gul
rasmli, ota-onalarni juftlashda esa shunday qo‘zilar salmog‘ini 50,7
±
5,9 foizga yetkazish
aniqlandi.
Xulosa:
Qorako‘l qo‘ylarini seleksiyalash jarayonida ularning gul tipi bo‘yicha juftlash
bilan bir qatorda gullarning joylashish rasmiga ham alohida e’tibor berish maqsadga muvofiq
hisoblanadi. 1-rasmda ish jarayoni keltirilgan.
1-rasm. Terisidagi gullarining joylashish rasmi bo‘yicha parallel-konsentrik, parallel-to‘g‘ri
va aralash holatdagi qo‘zilar
50
Foydalanilgan аdabiyotlar roʻyxati
1. Валиев Р.Г. Теория и практика селекции и разведения черных каракульских овец.
Докт.дисс., Мoсква, 1984, 255 с
2. Газиев А. Cелекционно-генетические аспекты эффективного использования
потенциала каракульских овец в Узбекистане.“ Животнодство, кармороизводство и
ветеринария”, №2 Алматы-2007 с.28-30
3. Ескара М.А. Паржанов Ж.А. Ажибеков. А Наследование признаков смушковости
каракульских овец черной окраски скороспелого типа жомартовской популяции. Сб.
Науг. Трудов ЮЗНИИЖиР. Т.2. Шымкент, 2017, с.79-81
4. Плохинский Н.А. Руководство по биометрии для зоотехников. Москва
,
1969.
С.125-130
5. Умурзаков Т.У. Исследование генетических причин разнообразия каракульского
приплода по типу смушка при однородном подборе родителей жакетного типа. Автореф.
Канд.дисс., Чимкент, 1977, 23 с
6. Умурзаков Т.У. Изменчивосъ признаков и селекция каракульских овец. Алмата,
1992. 232 с.
7. Yusupov S.Yu. va boshqalar, “Qorako‘lchilikda naslchilik ishlarini yuritish va
qo‘zilarni baholash (banitirovka qilish) bo‘yicha qo‘llanma”. Toshkent, 2015. 31 bet.
УЎК: 636.32/.38.081:083.37
СУР РАНГЛИ ҚОРАКЎЛ ҚЎЗИЛАРДА ЖУН ТОЛАСИНИНГ ПИГМЕНТЛАНИШ
ДАРАЖАСИНИ БОШҚА ХУСУСИЯТЛАРГА БОҒЛИҚЛИГИ
М.В.Акбарова–
таянч докторант
Б.С.Маматов–
қ.х.ф.ф.д. (PhD), катта илмий ходим,
М.Х.Туранов–
қ.х.ф.ф.д. (PhD)
Қоракўлчилик ва чўл экологияси илмий-тадқиқот институти
Аннотация. Мақолада сур рангли қоракўл қўзиларида жун толасининг
пигментланиш даражасининг қўзилар ўлчами ва рангбаранглигига боғлиқлигини ўрганиш
бўйича олинган натижалар ёритилган.
Калит сўзлар: қоракўл қўйлари, қўзилари, сур ранги, рангбаранглик, жун
толасининг пигментланиш даражаси, қўзилар ўлчами.
Annotation.
The article presents data from a study of the properties of the pigmentation
level of hair of Karakul lambs of suras of various colors and sizes.
Key words:
Karakul sheep, lambs, sur coloring, coloring, level of hair, pigmentation, size
of lambs
Кириш.
Сур рангли қоракўл қўзиларининг бошқа селекцион белгилари билан бир
қаторда жун толаларининг пигментланиш даражаси муҳим аҳамиятга эга. Шу билан
бирга ушбу белгининг қўзилар ўлчами ҳамда уларнинг рангбаранглиги кесимида намоён
бўлиш хусусиятларини ўрганиш сур рангли қоракўл терилар товарлик хусусиятларини
аниқлашда муҳим аҳамият касб этади.
Ушбу кўрсаткичнинг селекцион аҳамияти
шундаки, юқори гул кўрсаткичлари шароитида ҳам жун-тола сифатининг қониқарли
бўлмаслиги баҳолаш пайтида қўзилар наслини, қоракўл териларининг товарлик
қимматлилигини пасайтиради.
Жун толасининг пигментланиш даражаси кўпгина селекцион белгилар билан ўзаро
боғлиқликда намоён бўлиши кўпчилик тадқиқотларда ўрганилган. Мазкур белгининг
намоён бўлиши ва унинг сифати бошқа муҳим белгилар билан боғлиқ. Бунга гулларнинг
