94
UOʻK: 636.31
SUR RANGLI QORAKO‘L QO‘YLARINING JUN -TOLA QOPLAMI
KO‘RSATKICHLARI
M.A.Nazarova
-q.x.f.f.d.(PhD), katta o‘qituvchi
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universiteti
Annotatsiya. Maqolada qo‘zilarni seleksion ko‘rsatkichlariga qarab jun-tolalarining
ipaksimonligi, yaltiroqligi, uzunligi kabi ko‘rsatkichlari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: yaltiroqlik, ipaksimonlik, sur rang, yassi, zichlik.
Abstract. The article provides information on parameters such as silkiness, luster, and
length of wool fibers depending on lamb selection parameters.
Key words: luster, silkiness, gray color, flatness, density.
Kirish.
Chorvachilikda seleksiyaning amaliyoti o‘rganilayotgan belgilar orasida
bog‘liqlik to‘g‘risida ma’lumotlardan foydalanish hisobga olinadigan belgilar sonini
kamaytirish, seleksion jarayonni tezlashtirish, uning samaradorligini oshirish imkonini yaratadi.
Ushbu yo‘nalishda turli rangli gul tiplaridagi qo‘ylarning nasliy-mahsuldorlik ko‘rsatkichlarini
o‘rganish orqali mahsulot sifatini yaxshilash bo‘yicha qator olimlar tomonidan tadqiqot ishlari
bajarilgan va natijada qorako‘l qo‘ylarining irsiy – mahsuldorlik, qorako‘l terilarining tovarlik
xususiyatlarining yaxshilanishi kuzatilgan.
Tadqiqot maqsadi.
Qorako‘l qo‘zilarida seleksion belgilarning namoyon bo‘lish
xususiyatlarni o‘rganish yo‘nalishdagi tadqiqotlar ushbu xususiyatlarining turli urchitish
hududlariga bog‘liq holda ma’lum darajadagi farqlanishlari kuzatildi.
Tadqiqot natijalari.
Jun tolalarining ipaksimonlik va yaltiroqlik darajalari, optimal
uzunlikka ega bo‘lishi va teri sathida zich bo‘lishi qorako‘l mahsulotining sifatini, gullarning
qimmatliligini, mustahkamligini belgilaydi. Shu bilan bir qatorda ushbu ko‘rsatkichlarning
optimal va maksimal darajalarda namoyon bo‘lishi qo‘ylarning nasliy qimmatliligini va ular
bilan olib boriladigan seleksiya-naslchilik hamda urchitish ishlarining samaradorligini oshiradi.
Ko‘pchilik tadqiqotlarda ushbu ko‘rsatkichlarning turli gul tipiga mansub qo‘zilarda
namoyon bo‘lishining o‘ziga xos xususiyatlari, farqlanish va o‘zgaruvchanlikka ega bo‘lishi
kuzatilgan.
Jun tolalarining ipaksimonligi va yaltiroqligi
. Bu borada yassi gul tipiga mansub
qo‘zilarda ushbu ko‘rsatkichlarning namoyon bo‘lish xususiyatlari boshqa tipli qo‘zilar
ko‘rsatkichlari bilan qiyosiy o‘rganildi.
1-jadval
Turli gul tipiga mansub qo‘zilarning jun–tola sifat ko‘rsatkichlari
Koʻrsat-
kichlar
Gul tipi
Yassi n=65
Yarim doira
qalamgul n=72
Qovurg‘asimon
n=50
O‘sikgul
n=50
Jun – tola ipaksimonligi, % (X±Sx)
Kuchli
41,2±6,22
x)
32,7±5,56
x)
7,2±5,97
x
8,9±4,21
Me’yorli
41,7±6,27
55,7±5,94
58,2±7,12
53,3±7,43
Etarsiz
12,5±4,02
x)
12,7±3,98
x)
14,6±5,11
x
37,8±7,23
Jun-tola yaltiroqligi, % (X±Sx)
Kuchli
47,2±6,29
x)
33,3±5,63
x
31,5±6,70
x
13,3±5,06
Me’yorli
43,8±6,23
55,6±5,94
54,2±7,19
46,7±7,44
Etarsiz
9,2±3,62
x)
12,1±3,75
x)
14,5±5,05
x
40,1±7,30
X- P<0,05; X) – P<0,001
95
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rish mumkinki, har xil gul tipidagi qorako‘l qo‘zilari jun
tolalarining uzunligi bilan bir–biridan ma’lum darajada farqlanadi.
Ushbu belgining turli gul tipli qo‘zilarda o‘zgaruvchanlik va o‘rtacha kvadratik og‘ish
ko‘rsatkichlarining bir-biridan sezilarli darajada farqlanishi tadqiqotlarda aniqlandi. Ushbu
ko‘rsatkichlarning yarim doira qalamgul tipidagiga nisbatan qovurg‘asimon tipida qo‘zilarning
ipaksimonlik, yassi tipida va o‘sikgul tipida qo‘zilardagi farq sezilarli darajada o‘zgargan,
ushbu holatdan seleksiya jarayonida foydalanish maqsadga muvofiq.
Jun–tola uzunligi va zichligi
. Ma’lumki, qorako‘lchilikda hayvonlarning nasl qimmati
ularda 30 ga yaqin seleksion belgilarning namoyon bo‘lishi bilan belgilanadi. Ularning yuqori
darajada namoyon bo‘lishi nasliy qimmatlikni oshiradi, past darajada namoyon bo‘lishi esa
kamaytiradi.
Ko‘pchilik seleksion ko‘rsatkichning namoyon bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatuvchi muhim
belgilardan biri – bu jun tolalarining uzunligi va zichligidir. Shu nuqtai nazardan ushbu
belgilarga seleksiya jarayonida doimiy e’tibor qaratiladi.
Ushbu belgilarning irsiylanishi, naslga berilishi, turli sharoitlarga bog‘liq holda
o‘zgaruvchanligi ko‘pchilik tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan va uning seleksion ahamiyati
ko‘rsatib berilgan.
Belgining o‘zgaruvchanlik xususiyatlari unga doimiy e’tiborni talab qiladi. Shu jihatdan
ularni seleksiya jarayonida doimo nazoratda ushlash, uning namoyon bo‘lishini boshqarib turish
yo‘llarini aniqlash qorako‘lchilikda dolzarb muammolardan biridir.
Tadqiqotlarda turli gul tipidagi qo‘zilarga xos jun – tola uzunligini va uning
o‘zgaruvchanlik xususiyatlarini hamda qoplami zichligini o‘rganish bo‘yicha izlanishlar olib
borildi. Ma’lumotlar 2-jadvalda umumlashtirilgan.
2-jadval
Turli gul tipidagi qo‘zilarda jun – tola uzunligi va zichligi
Gul tipi
n
Jun – tola uzunligi, mm
Jun tola zichligi, % (X±Sx)
(X±Sx)
Sv %
O‘ta zich
Zich
Siyrak
Yassi
63
9,8±0,10
x)
9,21
31,4±5,85
56,7±6,26
12,9±4,22
Yarim doira
qalamgul
70
10,7±0,14
x)
11,20
37,1±5,80
50,8±5,98
12,1±3,75
Qovurg‘asimon
48
9,1±0,12
x)
9,03
39,5±7,06
52,2±7,21
8,3±3,98
O‘sikgul
45
11,54±0,20
12,30
33,3±7,03
48,9±7,45
17,8±5,70
X) - P<0,001
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rish mumkinki, har xil gul tipidagi qorako‘l qo‘zilari jun
tolalarining uzunligi bilan bir – biridan ma’lum darajada farqlanadi. Jun–tolalarining eng kalta
ko‘rsatkichiga qovurg‘asimon tipli qo‘zilar (9,1±0,12 mm) ega bo‘lsa, o‘sikgul tipli qo‘zilar jun
tolalarining eng uzun (11,54±0,20 mm) ko‘rsatkichi bilan xarakterlanib, yarim doira qalamgul
va yassi tipli qo‘zilar oraliq holatni egallaydi.
Ushbu belgining turli gul tipli qo‘zilarda o‘zgaruvchanlik va o‘rtacha kvadratik og‘ish
ko‘rsatkichlarining bir- biridan sezilarli darajada farqlanishi tadqiqotlarda aniqlandi. Ushbu
ko‘rsatkichlarning yarim doira qalamgul tipida 10,20% va 1,10 mm ni, qovurg‘asimon tipida
2,10% va 0,20 mm ni, yassi tipida 9,0% va 0,90 mm ni o‘sikgul tipida 12,3% va 1,42 mm ni
tashkil etishi qayd etilgan fikrni tasdiqlaydiki, ushbu holatdan seleksiya jarayonida foydalanish
maqsadga muvofiq.
Jun qoplamining zichligi bo‘yicha olingan ma’lumotlar yassi tipida o‘ta zich
ko‘rsatkichga ega qo‘zilar salmog‘ining ma’lum darajada yarim doira qalamgul va
qovurg‘asimon tipli qo‘zilar ko‘rsatkichlaridan pastligini (6,7-8,1%) ko‘rsatadi.
96
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Yusupov S.Yu. va boshqalar. Qorako‘lchilikda naslchilik ishini yuritish va qo‘zilarni
baholash (bonitirovka qilish) bo‘yicha qo‘llanma. Toshkent 2015 y.
2. Gaziev A., Yusupov S.Yu., Fazilov U.T. Qora rangli qorako‘l qo‘ylari seleksiyasi
samaradorligini oshirish usullari. //Uslubiy ko‘rsatmalar. Samarqand, 2001, 9 b.
3. Газиев А., Юсупов С.Ю., Фазилов У.Т. Селексионные основы повышения
эффективности селексии черных каракулских оветс. //«Чўл-яйлов чорвачилиги ва озуқа
этиштириш муаммолари» ҚЧEИТИнинг 85 йиллигига бағишланган ҳалқаро ил.-амал.
конф. материаллари. Самарқанд. 2015. 51-55.
4. Mamatov B.S., Gaziev A. Sur qorako‘l qo‘zilar jun–tola uzunligining ota – onalar gul
tipi bilan bog‘liqligi. “Cho‘l–yaylov chorvachiligini rivojlantirish va cho‘llanishning oldini
olishning ilmiy amaliy asoslari” mavzusidagi xalqaro ilmiy – amaliy konferensiya materiallari.
Samarqand, 2019. 43-44 bet.
UO‘T:636.32
QO‘YCHILIKNI HOZIRGI HOLATI VA UNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
S.Boshmonov., D.T.Rizayeva.,
M.Q.Sulaymonova
Samarqand davlat veterinariya medisinasi,
chorvachilik va biotexnologiyalar universiteti
Annotatsiya: Mazkur maqolada qo‘ychilikning halq xo‘jaligidagi ahamiyati, hozirgi
holati, rivojlantirish istiqbollari, dunyo miqiyosida va mamlakatimizdagi qo‘ylarning bosh
soni, shuningdek, qo‘ychilikda mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish va ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini yaxshilash bo‘yicha amalga oshirilishi kerak bo‘lgan
ishlar taxlil qilingan, tegishli xulosa va tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar: Chorvachilik, qo‘ychilik, otlar bosh soni, oziq-ovqat mahsulotlari,
mahsuldorlik, samaradorlik, qo‘y zotlari, jaydari, hisor, qorako‘l, xom ashyo, go‘sht, jun, teri.
Abstract: This article discusses the importance of sheep breeding in the national
economy, its current state, development prospects, the number of sheep in the world and in our
country, as well as the implementation of increasing production in sheep breeding and
improving quality. manufactured products, analyzed the work done, and gave appropriate
conclusions and recommendations.
Key words: Livestock breeding, sheep breeding, horse population, food products,
productivity, productivity, sheep breeds, Jaidari, Hisar, Karakol, raw materials, meat, wool,
leather.
Kirish.
Qo‘ychilik chorvachilikning eng qadimiy va muhim tarmoqlaridan biri
hisoblanib, asrlar mobaynida kishilik jamiyatining iqtisodiy va ijtimoiy hayotida muhim o‘rin
tutgan. Aholi uchun oziq-ovqat va daromad olishning muhim manbai hisoblangan.
Qo‘ylar chorva hayvonlari orasida eng ko‘p sonlisi bo‘lib, yer yuzining barcha
mintaqalarida tarqalganligi bilan ajralib turadi.
Qo‘ychilik aholini sifatli oziq-ovqat, jumladan go‘sht va go‘sht mahsulotlari bilan
barqaror ta’minlash, sanoatni esa sifatli xom-ashyo hisoblanadigan jun, po‘stinbop, mo‘ynabop
va barra teri bilan ta’minlashda muhim o‘rin tutadi.
Keyingi yillarda yer yuzida aholi sonining keskin ko‘payishi oziq-ovqat mahsulotlariga
bo‘lgan talabning ortishiga sabab bo‘lmoqda. Shu sababli qo‘ychilik sohasini rivojlantirish,
qo‘ylar bosh sonini ko‘paytirish va mahsuldorligini oshirish ilmiy va amaliy jihatdan muhim
ahamiyat kasb etadi.
