287
UOʻK: 632.2.
Golshtin zotli sigirlarning o‘sish va rivojlanish ko‘rsatkichlari
F.S.Tashmatov
-magistr,
M.K.Narbayeva
-q.x.f.n., dotsent, ilmiy rahbar
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Samarqand viloyati Narpay tumanida “Agro Goldin
Spring” qoramolchilikka ixtisoslashgan fermer xo‘jaligida golshtin zotli sigirlar tanasining
mutanosib rivojlanganligini baholashda tana o‘lchamlari hamda tana o‘lchamlari asosida
hisoblab chiqilgan tana tuzilish indekslari haqida ma’lumotlar yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
qoramolchilikka ixtisoslashgan fermer xo‘jaligi, qora-ola, golshtin, zot, tana
o‘lchamlar, yag‘rin balandligi, ko‘krak chuqurligi, ko‘krak eni, tana tuzilish indekslari.
Abstract.
This article covers information about div size and div structure indices
calculated on the basis of div size when assessing the proportional development of the div of
Holstein cows in the specialized livestock farm “Agro Goldin Spring” in the Narpai district of
the Samarkand region.
Key words:
cattle breeding farm, black-and-white Holstein, breed, div dimensions,
withers height, chest depth, chest width, div composition indices.
Kirish.
Respublikamiz chorvachiligida qoramolchilik yetakchi o‘rinni egallaydi. Chunki
ishlab chiqarilayotgan va aholi iste’molidagi sutni asosiy qismini sigir suti tashkil qiladi. Go‘sht
strukturasida qoramol go‘shti birinchi o‘rinda turadi. Shuning uchun ham tarmoqni
rivojlantirishga katta e’tibor qaratilib, tashkiliy zootexnikaviy seleksion va iqtisodiy tadbirlar
o‘z vaqtida samarali ravishda tashkil etilmoqda.
Chorvachilik tarmog‘ini jadal rivojlantirish, zamonaviy va innovatsion uslublarini joriy
etish, mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini oshirish va turlarini kengaytirish, shuningdek aholini
mahalliy sharoitda ishlab chiqarilgan sifatli va arzon chorva mahsulotlari bilan uzluksiz
ta’minlash hamda chorvachilikka ixtisoslashgan korxonalarni davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlash maqsadidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29-yanvardagi PQ-
4576 sonli “Chorvachilik tarmog‘ini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni qo‘shimcha chora-
tadbirlari to‘g‘risida” gi qarori chorvachilikning barcha tarmoqlarini barqaror rivojlanishida
dasturi amal bo‘lmoqda.
Respublikamiz qoramolchiligida keyingi yillarda naslchilik bazasini mustahkamlash va
yuqori mahsuldor podalar yaratish maqsadida qoramolchiligi rivojlangan Yevropa davlatlaridan
turli mahsuldorlik yo‘nalishidagi zotlarga mansub qoramollar keltirilmoqda. Bu qoramollar
mahsuldorligi bo‘yicha yuqori irsiy salohiyatga ega. Lekin ular bunday mahsuldorligini faqat
to‘la qiymatli oziqlantirish va maqbul asrash sharoitlarida yuzaga chiqaradilar.
Bu zotlarni takomillashtirishda nafaqat to‘la qiymatli oziqlantirish, balki seleksiya-
naslchilik ishlarini yaxshilash, ayniqsa, avlodlarining nasl sifati bo‘yicha baholanib,
yaxshilovchi nasl toifasiga ega nasldor buqalardan keng foydalanish va podalarda yuqori
mahsuldor sigirlarning oilalarini va nasldor buqalarning yuqori mahsuldor podalarini yaratish
muhim ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqot uslublari.
Zootexniya sohasida hayvonlarning zot, zotdorlik, jinsi, yoshi va
mahsuldorlik yo‘nalishlari kesimida o‘tkazilgan har qanday ilmiy tadqiqot ishlarida o‘sish va
rivojlanish ko‘rsatkichlarini o‘rganish muhim amaliy va nazariy ahamiyat kasb etadi.
Ilmiy tadqiqot ishining tajriba qismi Samarqand viloyati Narpay tumanida “Agro Goldin
Spring” qoramolchilikka ixtisoslashgan fermer xo‘jaligida amalga oshirildi. Tajriba uchun 1-
guruhga sof zotli qora-ola, II-guruhga F
1
(1/2 qora-ola x ½ golshtin) va III- guruhga F
2
(1/4
qora-ola x ¾ golshtin) 1-tug‘im sigirlar olingan.
288
Sut ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda sigirlarning ozuqani sut bilan qoplash
darajasi alohida amaliy ahamiyat kasb etadi va sigirlardan sutbop podalarda foydalanish
samaradorligini ko‘rsatadi. Ayniqsa turli genotipga ega sigirlarning o‘sishi organizmidagi
hujayralarning bo‘linishi natijasida, tana massasining ortishi bilan ifodalansa, o‘zgaruvchanlik
hujayralarning ixtisoslashishi natijasida tana shaklining o‘zgarishi bilan xarakterlanadi. Eng
asosiysi bu ikki jarayon, yoki ko‘rsatkich hayvon organizmining boshqa xo‘jalik foydali
belgilarining ko‘rsatkichlari bilan bevosita bog‘liqliqda bo‘ladi.
Tadqiqot natijalari.
Sigirlarning ekster’erini baholashda tana o‘lchamlarini o‘rganish
muhim ahamiyatga ega ekanligidan dalolat beradi. Shuni e’tiborga olgan holda biz ham o‘z
tajribamizdagi sigirlarning yag‘rin balandligi, ko‘krak chuqurligi, ko‘krak eni, va pocha
aylanasi kabi o‘lchamlarni aniqlab guruhlararo farqni hisobladik.
1- jadval ma’lumotlari shuni ko‘rish mumkinki laktatsiya davrida III tajriba guruhidagi
sigirlarining tanasining rivojlanganlik darajasi bo‘yicha I va II tajriba guruhlaridagi sigirlaridan
biroz yuqoriroq bo‘ldi. Masalan, III tajriba guruhdagi sigirlarining yag‘rin balandligi 132,5 sm-
ni tashkil etib I va II tajriba guruhlaridagi sigirlarni ko‘rsatkichlaridan 5,5 sm (P>0,99) yoki
1,92 foiz; 3,4 sm yoki 1,22 foiz; dumg‘aza balandligi 5,1 sm yoki 1,5 foiz; 3,0 sm yoki 0,7 foiz;
(P>0,95) ko‘krak eni 3,4 sm yoki 3,41 foiz; 1,2 sm yoki 2.53 foiz; ko‘krak aylanasi 3,2 sm
(P>0,95) yoki 1,41 foiz; 2,6 sm yoki 0,7 foiz; ko‘krak chuqurligi 5,1 (P>0,99) sm yoki 3,0 foiz;
3,6 sm yoki 2,27 foiz; tananing qiya uzunligi 6,6 sm (P>0,95) yoki 1,35 foiz; 5.3 sm yoki 1,04
foiz; orqa do‘ng suyak eni 2,5 sm yoki 1,0 foiz; 2,3 sm yoki 0,6 foiz; poycha aylanasi 4,2 sm
yoki 1,0 foiz; 2,1 sm yoki 0,5 foiz; yuqori bo‘lganligini ko‘rsatdi. Sut mahsuldorligi bilan
bevosita bog‘liq bo‘lgan ko‘krak eni, ko‘krak aylanasi hamda ko‘krak chuqurligi kabi
o‘lchamlar I va II tajriba guruhlaridagi sigirlarga qaraganda III tajriba guruhidagi sigirlarda
biroz yuqori ko‘rsatkichga ega bo‘lganligi tadqiqotlarimizda aniqlandi.
1-jadval
Tajribadagi sigirlarning tana o‘lchamlari (n=10), sm
Koʻrsatkichlar
Guruhlar
I
II
III
X±Sx
Cv,%
X±Sx
Cv,%
X±Sx
Cv,%
Yag‘rin balandligi
132,0±0,57
1,63
134,9±0,49
1,41
137,5±0,59
1,67
Dumg‘aza balandligi
133,5±0,78
2,22
135,6±0,56
1,58
138,6±0,58
1,62
Ko‘krak eni
48,9±0,52
4,16
49,3±0,44
3,46
51,5±0,33
2,58
Ko‘krak aylanasi
197,4±0,91
1,72
198,8±0,59
1,10
200,2±0,65
1,22
Ko‘krak chuqurligi
72,8±0,58
3,11
75,3±0,44
2,35
77,9±0,42
2,18
Tananing qiya uzunligi
166,8±0,66
1,52
169,3±0,55
1,28
174,0±0,55
1,25
Orqa do‘ng suyak eni
55,1±0,67
4,92
57,3±0,36
2,63
59,6±0,23
1,66
Poycha aylanasi
19,2±0,21
4,15
21,3±0,20
3,90
23,4±0,20
3,80
Sigirlar tanasining mutanosib rivojlanganligini baholashda tana o‘lchamlari asosida
hisoblab chiqilgan tana tuzilish indekslari alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki tana tuzilish
indeksi bu anotomik-morfologik jihatdan bir-biroviga bog‘liq bo‘lgan bir o‘lchamni nisbatan
farq hisobida ifodalanishidir.
2-jadval ma’lumotlarining tahlili shuni ko‘rsatdiki tajriba guruhlaridagi sigirlarning tana
tuzilish indekslarini hisoblaganimizda uzunoyoqlilik indeksi 44,3-45,3; cho‘zinchoqlik indeksi
125,7-126,5; ko‘krak indeksi 65,17-65,85; tos-ko‘krak indeksi 94,0-94,2; no’lishganlik indeksi
123,0 -123,1; hamda suyakdorlik indeksi esa 14,5-17,0; % oralig‘ida bo‘lganligini ko‘rishimiz
mumkin.
2-jadval
Tajriba guruhidagi sigirlarning tana tuzilish indekslari, %
289
Indekslar
Guruhlar
n-10
n-10
n-10
Uzunoyoqlilik
44,3
44,18
45,3
Cho‘zinchoqlik
125,7
126,0
126,5
Ko‘krak
65,17
65,47
65,85
Tos-ko‘krak
94,0
94,2
94,2
Toʻlishganlik
123,0
122,9
123,1
Boʻydorlik
183,3
183,5
183,9
Suyakdorlik
14,5
15,7
17,0
O‘rganilgan tana tuzilish indekslari bo‘yicha guruhlararo keskin farq kuzatilmadi. Barcha
tajriba guruhlaridagi sigirlarning tanasi mutanosib, rivojlanganligini ma’lumotlarining tahlili
ko‘rsatdi.
Xulosa.
Tadqiqotlar natijalarining ko‘rsatishicha, F
2
III-tajriba guruhidagi sigirlarning
ko‘krak qafasi, ko‘krak chuqurligi hamda ko‘krak eni yaxshi rivojlangan bo‘lib, ularning tanasi
mutanosib, cho’ziluvchan va sut yo’nalishiga ixtisoslashganligini ko‘rsatdi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.
Sobirov P.S., Kaxarov.A.K., Do‘stqulov S.D. Chorva mollarini urchitish. Toshkent.
2003. 352 b.
2.
Maksudov I.M., Jo‘raev J.Y., Amirov Sh.K. Chorvachilik asoslari. Toshkent. 2012. 230
b.
3. Nosirov U.N. va boshqalar. SHaxsiy, yodamchi va dehqon xo‘jaliklarida zoti
yaxshilangan mahalliy yosh qoramollarning o‘sish va rivojlanishi. //Zooveterinariya. 2012.
№11. 33-35 b.
4.
Egamberdieva, Z. K., & Narbaeva, M. K. (2022). USE OF HYDROPONIC GREEN
FODDER IN CATTLE FEEDING.
5.
Nortasheva, M., & Narbayeva, M. K. (2022). QORAMOLLARNI PODANI QAYTA
TO
‘LDIRISH
XUSUSIYATLARI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA
VA
VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 605-607.
6. Nayimovich X. J. et al. TAJRIBADAGI XAYVONLARNING KLINIK
KO‘RSATKICHLARI //AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI
ILMIY JURNALI. – 2023. – С. 198-203.
7. Nomozov H. I., Nortasheva M., Narbayeva M. K. GOLSHTIN ZOTLI
SIGIRLARNING HAR 100 KG TIRIK VAZN HISOBIGA SUT MAHSULOTI ISHLAB
CHIQARISH KURSATKICHLARI //AMALIY VA TIBBIYOT FANLARI ILMIY JURNALI.
– 2023. – С. 25-30.
