Патоген микобактерияларнинг эпидемиологик ва эпизоотологик муаммолари

CC BY f
333-335
0
1
Поделиться
Мамадуллаев, Г. (2023). Патоген микобактерияларнинг эпидемиологик ва эпизоотологик муаммолари . Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов, 1(1), 333–335. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/problems-desert-husbandry/article/view/25217
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Мақолада туберкулёз микобактериялари штаммларининг қишлоқ хўжалик ҳайвонлари, паррандалар ҳамда одамлар организмида патогенлигининг таҳлилий шарҳи натижалари баён қилинган. Турли хил худудларда ички аъзолар ва тўқималарда касаллик қўзғатувчисининг патологик ўчоқлар ҳосил қилиш хусусияти, юқумлилик даражаси ҳақида тушунчалар берилган


background image

333

1. Рузимуродов М.А. Новые инфекционные подходы в борьбе с бруцеллезом, ж.

Ветеринария тиббиёти, 2018, № 2, с.14-15.

2. ПатентRU № 2149183.
3. ПатентUZ № IAP 03422.
4. Ветеринарные препараты», справочник под ред. Д.Ф.Осидзе, с.181-183. Год

издание 1981


УДК: 619:614.48:616.98:579.873.21

Патоген микобактерияларнинг эпидемиологик

ва эпизоотологик муаммолари

Г.Х.Мамадуллаев

–в.ф.д., К.И.Х.

Ветеринария илмий тадқиқот институти


Аннотация.
Мақолада туберкулёз микобактериялари штаммларининг қишлоқ

хўжалик ҳайвонлари, паррандалар ҳамда одамлар организмида патогенлигининг
таҳлилий шарҳи натижалари баён қилинган. Турли хил худудларда ички аъзолар ва
тўқималарда касаллик қўзғатувчисининг патологик ўчоқлар ҳосил қилиш хусусияти,
юқумлилик даражаси ҳақида тушунчалар берилган.

Калит сўзлар: Микобактерия, туберкулёз, штамм, бактериология, M.tuberculosis,

M.bovis, M.avium, профилактика, препарат, резистентлик, сезувчанлик.

Summary. In article results of the anologous review about migration virulent strains of

mycobacteria a tuberculosis of the organisms of agricultural animals and bird, and also the
person are resulted. The explanation about a degree of susceptibility infection and ability to
organize ofthe pathological heorth in various bodies and fabrics of the different regions in the
countries CIS is given. (independent Ripublic).

Key words: Micobacterium, tuberculosis, strain, bacteriological, M.tuberculosis, M.bovis,

M.avium, prophylaxis, drug, resistant, sensivity.


Туберкулёз қўзғатувчисининг маълум бир турдаги ҳайвон организмига эволюция

давомида мослашишига қарамасдан, улар қишлоқ хўжалик, уй ва ёввойи ҳайвонлар
ҳамда паррандаларга ва ҳатто инсон организмига миграция қилади. Шунинг учун
туберкулёзни антропозооноз касалликлар қаторига киритилганлиги тиббиёт ва
ветеринария мутахассисларининг диагностика, олдини олиш ва қарши кураш
тадбирларини ўзаро бирдамликда ўтказишларини тақозо этади.

Туберкулёзнинг барча юқумли касалликларга хос бўлган хусусиятлари билан бир

қаторда алоҳида табиатига эга бўлган бир қанча хусусиятлари ҳам мавжуд. Касалликнинг
тарқалиши, инфекция келтириб чиқарадиган касалликнинг сурункали кечиши,
организмнинг касалликка нисбатан миқдорий ва сифатий тафовутда жуда кенг даврада
бўлиши жумласидандир. Инфекциянинг жамият ижтимоий тузилишига, аҳолининг
иқтисодий,яшаш ва маданий шарт-шароитларига узвий боғлиқлиги унинг энг муҳим
хусусияти ҳисобланади. Шу боис туберкулёз қадимдан бир вақтнинг ўзида юқумли ва
ижтимоий-иқтисодий касаллик саналади. Қорамол турининг одамлар организмидан
ажратилиш даражаси кўп жиҳатдан қорамоллар ва бошқа турдаги қишлоқ хўжалик
ҳайвонларининг туберкулёз бўйича эпизоотик вазиятига боғлиқ.

Касал мол билан узоқ вақт контакда бўлган чорвадорлар организмида 2,4%

туберкулёзнинг урогенитал шакли кузатилган [1]. Республикамизда бовис тур
қўзғатувчиси 11,6% одамлар организмидан ажратилган [6]. М.бовис тури билан
касалланган гўштхур ҳайвонлар ҳам одамлар учун инфекция манбаи бўлиб хизмат
қилиши мумкин. Дайди итларнинг туберкулёз билан зарарланиши 3,8% ни ташкил


background image

334

қилади [2]. Соғлом оилаларда итлар туберкулёз билан 3,7%, мушуклар эса 5,2%
касалланиши аниқланган. Туберкулёз билан касалланган оилаларда эса бу кўрсатгич 3
баробар юқори бўлиши мумкин.

Туберкулёз микобактерияси парранда (М.avium) турининг қорамолларга,

чўчқаларга ва бошқа турдаги қишлоқ хўжалик ҳайвонларига миграцияси одамлар учун
хавфли инфекция ўчоқлари ҳосил қилади. Парранда туберкулёзининг одамларга юқиши
ҳам эҳтимолдан холи эмас. Қорамолчилик ёки бошқа турдаги қишлоқ хўжалик
ҳайвонлари фермаларига туберкулёзнинг бу тури ёввойи қушлар орқали кириб келиши
мумкин. Кўплаб ёввойи синаптроп қушлар туберкулёз микобактериялари билан
зарарланган. Тадқиқотларнинг кўрсатишича, ола қарғалар, организмидан 8%,
загизгонлардан – 4,8%, балиқчи қушлардан 9,3%, каптарлардан 3,8%, қирғовуллардан
23%, қора қарғалардан 34,4% микобактерияларнинг парранда тури ажратилган [5].

Сутчилик, чўчқачилик фермаларида, паррандачилик фабрикаларида одамларни

микобактерияларнинг парранда тури билан зарарланиш эҳтимоли ҳам юқори даражада
бўлади.

Парранда фабрикасида ишлайдиган хизматчиларни аллергик текширилганда 11,2-

17,3% одамларда авиум сенситинига ижобий реакция аниқланган. Туберкулёз
диспансерида касалликнинг фибриноз-каверноз, гематоген-диссеминацияланган ва тизза
туберкулёзи билан оғриган 3 бемор организмидан авиум қўзғатувчиси ажратилган. Бу
одамлар маълум бир давр орасида парранда фабрикасида ишлаган экан. Одамларга
парранда тури қўзғатувчиси касалланган товуқ тухуми орқали юқиши тўғрисида ҳам
кўплаб маълумотлар мавжуд. Кузатишларга кўра қарамоғида товуқчилик билан
шуғулланган бир оилада товуқлар ўла бошлаган. Текширишларда паррандаларнинг
авиум турининг ўткир септик шакли аниқланган. Ушбу товуқ тухумини истеъмол қилган
уй эгалари ва бошқа одамлар касаллик қўзғатувчиси билан зарарланган [1].

Суяк-бўғин туберкулёзи билан оғриган беморлардан ажратилган микобактериялар

типизация қилинганда 19,7% ҳолатда туберкулёзнинг қорамол (бовис) тури, ва 3,2% -
парранда тури (авиум) ва 77,1% - да одамларда касаллик чақирувчи тур аниқланган.
Қорамол ва парранда тури қўзғатувчилари оқибатида ҳосил бўлган суяклар
туберкулёзида уйғунлашган жароҳатлар етказилади, скелет тизимида тарқалган
деструктив ўзгаришлар сурункали жараёнида кечади ва касаллик давомида
интоксикациялар пайдо бўлиб туради [3].

Парранда тури келтириб чиқарган суяк-туберкулёзи узоқ муддатли септик жараён

шаклида давом этиб, касалликнинг клиник белгилари турлича намоён бўлади,
рентгенограммада суякларда доғли-тўрсимон остеопороз, некроз ўчоқлари, суяк
трабекулаларининг кескин лизиси кузатилади.

Қорамол тури қўзғатувчиси таъсирида ҳосил бўлган суяк туберкулёзидаги

патоморфологик ўзгаришларда тўқималар структурасида полиморфизм ва жараённинг
кенг тарқалганлиги, казеозли некрознинг турли ўлчамдаги ва ривожланиш стадиясидаги
ўчоқлари кузатилади. Яллиғланишнинг гиперэргик типи кечади ва казеозли – некротик
массанинг петрификацияси- оҳакланиши кузатилади. Грануляцион тўқима эпителиод –
лимфоид, плазматик ва гигант ҳужайралар ҳисобига бойитилган таркибга эга бўлади.
Тўқиманинг тикланиш жараёни дағал толали ва тогайлашган бириктирувчи тўқимадан
ташкил топади. Яллиғланиш ўчоғида суяк тўқималари қалинлашади ва склерозлашади,
суяк кумиги фиброзга учрайди. Қон томирлари деворларининг ички қисмида тўқималар
кузатилади. Натижада яллиғланиш ўчоғида туберкулёз жараёни кучайиб, генерализация
шаклига айланиб боради.

Қорамол ва парранда турлари қўзғатувчисининг оқибатида ҳосил бўлган суяк

туберкулёзини даволаш етарлича самара бермайди. М.tuberculosis тури оқибатида ҳосил


background image

335

бўлган суяк туберкулёзини даволаш 76,6% гача, бовси туридан даволаш 25% самара
беради. Авиум тури чақирган суяк туберкулёзини даволаш самарасиз.

Туберкулёзнинг қорамол тури билан касалланган одамлардан қўзғатувчисини

ҳайвонларга миграция қилиш эҳтимоли тадқиқотларда исбот қилинган. Айниқса бу тур
билан касалланган одамлар хўжаликларида хизма кўрсатаётган бўлса бундай одам
фермада касаллик ўчоғи бўлиб хизмат қилиши ва унинг тарқалиб боришига сабабчи
бўлади [4]. Масалан, 127 бош қорамоли бўлган фермада туберкулёз инфекцияси авж олиб
кетади. 45 бош касалланган мол аниқланади. Касалликнинг манбаи эса фермада
туберкулёзнинг фиброз-каверноз шакли билан касалланган хизматчи эканлиги
аниқланади.

Одамларда туберкулёзни асосан М.tuberculosis тури чақиради. Лекин бу тур бошқа

кўп ҳайвон турларига жумладан, қорамол мушук, ит, чўчқа, от, эчки, шер, айиқ, маймун,
эшак, фил, антилопаларга юқиши аниқланган.

Шунинг учун одам туберкулёзи қўзғатувчисининг қишлоқ хўжалик ва уй

ҳайвонларига миграция қилиши жиддий эпидемиологик ва эпизоотологик хавф
тўғдиради.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1.

Блогадарный Я.А. Туберкулёз как антропозооноз. Алма-Ата, «Қайнар», 1972.

2.

Басыбеков С.Д. Туберкулёз домашных животных и его связь с туберкулёзом

человека. – В кн.: Современные вопросы эпидемиологии и выявления туберкулёза. М.-
Алма-Ата, 1977, С. 30-32.

3.

Тузова Р.В. туберкулёз крупного рогатого скота, методы его диагностики и

профилактики. Минск. «Урожай», 1978. 94 с.

4.

Туберкулёз сельскохозяйственных животных /Под ред. В.П. Шишкова и В.П.

Урбана. – М.: во Агропромиздат, 1991, - 246 с.

5.

Тузова Р.В. Туберкулёз сельскохозяственых птиц. Минск; «Ураджай» 1975,-

207с.

6.

Содиқов Э.С., Ҳамроқулов Р.Ш, Н.Д.Лысовская и др. Частота выделения

микобактерий туберкулёза бычего типов некоторых районах Узбекской ССР.//В КН
Современные вопросы эпидемологии и выявления туберкулёза. М.-Алма-Ата, 1977. стр.
23-25.












Библиографические ссылки

Блогадарный Я.А. Туберкулёз как антропозооноз. Алма-Ата, «Қайнар», 1972.

Басыбеков С.Д. Туберкулёз домашных животных и его связь с туберкулёзом человека. – В кн.: Современные вопросы эпидемиологии и выявления туберкулёза. М.-Алма-Ата, 1977, С. 30-32.

Тузова Р.В. туберкулёз крупного рогатого скота, методы его диагностики и профилактики. Минск. «Урожай», 1978. 94 с.

Туберкулёз сельскохозяйственных животных /Под ред. В.П. Шишкова и В.П. Урбана. – М.: во Агропромиздат, 1991, - 246 с.

Тузова Р.В. Туберкулёз сельскохозяственых птиц. Минск; «Ураджай» 1975,-207с.

Содиқов Э.С., Ҳамроқулов Р.Ш, Н.Д.Лысовская и др. Частота выделения микобактерий туберкулёза бычего типов некоторых районах Узбекской ССР.//В КН Современные вопросы эпидемологии и выявления туберкулёза. М.-Алма-Ата, 1977. стр. 23-25.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов