249
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Лумбунов С.Г., Тохметов Т.М. Молочная продуктивность и обмен веществ у
коров при использовании кормление зерно-сенажа //Вестник Бурятский ГСХА им. В.О.
Филиппова. 2014 - №1
2. Чикалев А.И. Зоогигиена с основами проектирования животноводческих
объектов: учеб. Пособие Изд. «Лань» 2006.
3. Kuzibaevich, A. S., &Zulfiqorovich, J. O. (2021). Dependence of Clinical and
Morphological Indicators of Blood of Cows on the Seasons.
International Journal ofInnovative
Analysesand Emerging Technology
,
1
(5), 116-120.
4.
Javkharov, O., Amirov, S., &Abdulsaidov, B. (2021, August). MILK
PRODUCTIVITY OF SWISS COW BREED: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1.
1375. In
RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES
(No. 18.06).
5.
OZ Zhavkharov, IA Sobirov, TK Yulchiyev, BK Boboyev
BEHAVIOR OF COWS IN CONNECTION WITH PASTURE AND LIVESTOCK FARMING
CONDITIONS
NEUROQUANTOLOGY 11 (eISSN 1303-5150), 2440-2446
UOʻK: 585.5.582
CHOʻL OʻSIMLIKLARINING OʻZIGA XOS XUSUSIYATLARI
A.E.Aberqulov
–oʻqituvchi,
Sh.D.Tursunqulova-
biologiya yoʻnalishi III bosqich talabasi
Jizzax davlat pedagogika universiteti
Annotatsiya.
Oʻlkamiz ajoyibotlarga toʻla. Ona tabiatimizda uchraydigan har bir
zarraning oʻz vazifasi va xususiyatlari mavjuddir. Har bir narsa goh zarra boʻlsin, goh oʻsimlik
yoki umuman tirik jon boʻlsin. Bularning barchasi bir-biriga chambarchas bogʻlangan holda
hayot kechiradi.
Kalit soʻzlar:
choʻl, oʻsimlik, kaktus, tola, toʻqima, koloniya, baobob, gul, muhit, namlik,
daraxt, suv, ildiz.
Summary.
Our country is full of wonders. Every particle found in our mother nature has
its own function and characteristics. Let everything be a particle, a plant, or a living being. All
these live in close connection with each other.
Key words:
desert, plant, cactus, fiber, tissue, colony, baobab, flower, environment,
moisture, tree, water, root.
Choʻl oʻsimliklari haqida gapirganda, darhol kaktus kabi oʻsimlik yodga tushadi. Koʻp
sonli kaktuslar choʻlda oʻsadi, ularning shakli, oʻlchami turlicha, ba’zilari hatto, gullaydi. Ular
yakka yoki butun koloniyalarda oʻsadi. Kaktuslar seret tanaga va namlikni saqlaydigan maxsus
tolali toʻqimalarga ega. Ba’zi choʻl kaktuslari haqiqiy yuz yilliklardir, ularning yoshi 150
yoshga yetadi.
Gʻayrioddiy va ulug'vor oʻsimlikni baobab deb atash mumkin. Uning diametri 9 metrga
yetishi mumkin boʻlgan ulkan magistral bor. Yilning eng qurg'oqchil fasllarida daraxt namlik
miqdorini kamaytirish uchun shunchaki barglarini toʻkadi va baobab gullaydi, keyin sersuv va
juda mazali mevalar paydo boʻladi. Daraxt juda bardoshli va namlik yetishmasligiga chidamli, u
suv izlash uchun ildizlari tuproqqa chuqur kirib borishi mumkin.
Choʻl quruqlikning keng va juda quruq qismidir. Geograflarning taʼkidlashicha, haqiqiy
choʻlga yiliga oʻrtacha 250 mm dan kam yogʻin tushadi. Biroq, choʻlda yog'ingarchilik miqdori
yildan – yilga katta farq qilishi mumkin, bir yilda kuchli yog'ingarchilik va keyingi bir necha yil
ichida yomg'ir yog'maydi. Choʻlda omon qolish uchun odamlar va butun tabiat mavjudlikning
oʻzgaruvchan sharoitlariga moslashishi kerak. Janubi – gʻarbiy Afrikadagi Namib choʻli kabi
250
qirg'oq choʻllarida koʻplab mayda hayvonlar va oʻsimliklar uchun eng ishonchli suv manbai
tumandir. Choʻldagi suv yer yuzasiga chiqadigan yoki unga yaqin joylashgan joylar vohalar deb
ataladi. Bu yerning tuprog‘i unumdor boʻlib, ildizlari suvga yetib borishi bilan daraxtlar, butalar
va ekinlar oʻsadi. Sersuv poyalarida namlikni saqlaydigan kaktuslarning barglari oʻrniga mayda
ignalari bor. Shunday qilib, ular quruq choʻl havosida deyarli suv yoʻqotmaydi.
Oʻlkamizda uchraydigan har bir oʻsimlik oʻz yashash muhiti, tashqi ta’sirlarga
moslashgan holda hayot kechiradi. Ular atrof-muhitda sodir boʻlayotgan hodisalar, ya’ni
oʻzgarishlar natijasida oʻzlaridagi ayrim xususiyatlarni butkul yoʻqotishi yoki yangi
xususiyatlarni oʻzlarida hosil qilishlari mumkin. Bunday holatlarda ular oʻzlaridagi belgilarni
oʻzgartirishi natijasida yangi bir oʻsimlikni hosil boʻlishini ta’minlashlari ham mumkin.
Tabiatimiz kutilmagan hodisalarga boy. Shu sababli oʻsimliklar har qanday sharoitga
moslashishga harakat qilishadi. Natijada oʻzlaridagi ayrim belgilarni yoʻqotib, oʻz yashash
sharoitiga moslashib boradi.
Choʻl muhitidagi oʻsimliklar hayoti, asosan qum, gipsli tuproqlar hamda shoʻrxok bilan
bogʻliq hisoblanadi. Bu muhitlarning har birida oʻziga xos oʻsimliklarni uchratishimiz mumkin.
Misol uchun qumli choʻllarda yirik buta va daraxtlardan oq saksovul, juzgʻun, cherkez yoki
butalardan oq boyalich, quyon suyak, qizilcha va shu kabi oʻsimliklarni uchratishimiz mumkin.
Bu oʻsimliklarning qumli choʻllarda oʻsishi ularning ildizlari tarqoq joylashganligini bildiradi.
Bu oʻsimliklarning ildizlari qumni ma’lum darajada mustahkam ushlab turadi.
Juzgʻun – ildizlari yon tomonga 20 m gacha oʻsib qumlarni ma’lum darajada ushlab
turadi. Barchamizga ma’lumki choʻllarda, ya’ni qumli choʻllarda qum koʻchishi kabi hodisalar
roʻy beradi. Bunday holatlarda choʻl oʻsimliklarining ildizlari qoʻl keladi. Ya’ni qumli
choʻllarda oʻsayotgan daraxt yoki butalarning ildizlari qum koʻchishini kamaytiradi yoki oldini
oladi.
Qumlarni mustahkamlashda koʻp yillik oʻsimliklardan selen alohida ahamiyaga egadir.
Selen oʻsimligi tarqoq ildizlari hamda yer ustki qismlari, ya’ni poyalari bilan qumlarning
koʻchishiga toʻsqinlik qiladi. Qolaversa, boshqa oʻsimliklar, ya’ni juzgʻun, saksovul kabi
oʻsimliklarning urugʻini tutib qolib, ularning oʻsishiga sharoit yaratib beradi. Choʻl oʻsimliklari
oʻz yashash muhitiga shu qadar moslashganki, hatto ular oʻzlarini har tomonlama koʻpaytira
olishadi. Bunga yana bir misol qilib qumli choʻllarda uchraydigan efemer oʻsimlik – iloqni
keltirishimiz mumkin. Iloq oʻsimligi ildiz poyasi orqali ham koʻpayadi. Iloq bahor oylarida tez
oʻsib, gullab, meva berishga ulguradi.
Choʻlda turli xil oʻsimliklar paydo boʻlishi mumkin, chunki ular maxsus moslashuvga ega
va oʻrmonlar va dasht oʻsimliklaridan keskin farq qiladi. Agar ushbu tabiiy zonalarning
oʻsimliklari kuchli poyalari va novdalariga ega boʻlsa, unda choʻl oʻsimliklari namlik
toʻplanadigan juda nozik jarohatlaydi. Barglar va novdalar umurtqa pog'onalarida va
jarayonlarida birlashadi. Choʻl oʻsimliklari kichik boʻlishiga qaramay, ular uzoq va kuchli ildiz
tizimiga ega, bu sizga qumli tuproqda tog'larni olish imkonini beradi. Oʻrtacha, ildizlarning
uzunligi 5 – 10 metrga etadi, ba'zi turlarda koʻproq. Bu ildizlarga oʻsimliklar oziqlanadigan yer
osti suvlariga yetib borishga imkon beradi.
Choʻl oʻsimliklaridan ayrimlarining oʻziga xos xususiyatlariga toʻxtalib oʻtsak. Har bir
oʻsimlik oʻz yashash sharoitiga moslashgan holda oʻziga xos boʻlgan koʻrinishga ega boʻladi.
Naraning qiziqarli xususiyatlari:
Oʻsimlikning barglari yoʻq, ammo uzunligi 12 metrgacha boʻlgan daraxt ildizi bor. Ildiz
suvni oʻzida saqlaydi.
Qovoqlarning sopi tarvaqaylab ketgan va tikanlar bilan qoplangan, ular suv toʻplanib,
oʻsimlikni hayvonlar tomonidan yeyilishdan saqlaydi.
Urug'lar hayvonlarning oshqozonida hazm boʻlmaydi. Buning yordamida oʻsimlik yanada
tarqaladi va keyin hayvonlarning najasidan oʻsadi.
Qovoq daraxtining qiziqarli xususiyatlari:
251
Qovoqchaning daraxti qalin magistralga ega, oʻsimlik balandligi 9 metrga etadi.
Soqol daraxti hamisha yashil boʻlib, asal oʻsimlikidir.
Oq-kulrang novdalarning uchlarida juda qalin barglarning rozetlari va yorqin sariq
gullarning panikuli mavjud.
Qalin barglarda oʻsimlik suv toʻplaydi. Barglari mum bilan qoplangan, bu namlikning
bug'lanishini kamaytiradi.
Tribulus terrestrisning qiziqarli xususiyatlari:
Oʻsimlikda suv barglarida toʻplanadi. Sopi va barglari namlikni yoʻqotishdan saqlaydigan
tuklar bilan qoplangan.
Tribulus terrestris madaniy rivojlangan va MDH mamlakatlari hududida tarqalgan.
Dorivor maqsadlarda ishlatiladi. Oʻsimlik qon shakarini kamaytiradi, jinsiy quvvatsizliklarni,
siydik pufagi kasalliklarini da`volaydi va qon bosimini pasaytiradi. Bundan tashqari, ushbu
oʻsimlikning terapevtik ta'siri inson tadqiqotlari bilan tasdiqlangan.
Oʻsish joyiga qarab, oʻsimliklar tarkibida turli xil kimyoviy moddalar mavjud.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1. OʻzME. Oʻn ikkinchi jild. Toshkent 2000-yil.
2. Lauren Cocking (2017). Meksikaning aql bovar qilmaydigan daraxtlari, oʻsimliklari va
gullari.
3. Oʻsimliklar geografiyasi. Termiz 2008-yil
УЎК: 581.55+631.613
БУХОРО ВИЛОЯТИНИНГ АМУДАРЁ ҚИРҒОҚБЎЙИ ВА ЧЎЛ ҲУДУДЛАРИДА
ЎРМОНЗОРЛАР ВА МАҲСУЛДОР ЯЙЛОВЗОРЛАР БАРПО ЭТИШНИНГ
ИСТИҚБОЛЛИ ЙЎНАЛИШЛАРИ
Г.Арифджанов, Х.Талипов, Т.Мукимов
Экология вазирлиги, БМТ ТД, Ўзбекистан, g.arifdjanov@mail.ru
Аннотация.
Мақолада БМТ ТД /ГЭФ ва Экология қўмитасининг “Кўллар, ботқоқ
ерлар ва қирғоқ йўлакларини сақлаш, барқарор бошқариш, ерларнинг деградациясига
қарши курашиш ва нейтрал ҳолатга келтириш орқали Орол денгизи ҳавзаси
ландшафтида барқарор ҳаётни қўллаб қувватлашга эришиш” лойиҳаси доирасида
Бухоро вилоятининг иҳтисослашган давлат ўрмон хўжалигига қарашли тўқай ва чўл
ҳудудларида ўрмонзорлар ва маҳсулдор яйловзорлар барпо этишнинг истиқболли
йўналишлари баён этилган.
Калит сўзлар:
тўқай, чўл худудлари, кўчма қумлар, махсулдор яйловзорлар.
Summary.
In the article within the framework of the UNDP/GEF and the Committee on
Ecology project "Conservation and sustainable management of lakes, wetlands and coastal
corridors as the basis for a sustainable and land degradation-neutral landscape of the Aral Sea
basin supporting sustainable livelihoods"
In tuga forest, belonging to the specialized state forestry of the Bukhara region, promising
areas for the creation of forests and productive pastures in desert areas are presented.
Keywords:
Tugai forest, desert territories, shifting sands, pasture productivity
Кириш.
Бухоро вилояти
Қоракўл туманининг ғарбий қисми Туркманистон билан
чегарадош бўлиб, 50 км узунликдаги масофадан Амударё суви оқиб ўтади. Бу ҳудуд
Қоракўл ихтисослашган давлат ўрмон хўжалигига қарашли бўлиб, 561 гектар майдонда
туранғил, тол, жийда ва бошқа дарахт буталар ва чирмовуқ ўсимликлардан иборат
тўқайзор мавжуд. Ушбу тўқайзор биологик хилма-хилликга жуда бой ҳудуд
ҳисобланади. Унинг бойликларидан бири бухоро хонгулилир.
