SHAHAR TURAR-JOY HUDUDLARIDA AVTOMOBIL TO’XTASH JOYLARINI
REJALASHTIRISH.
t.f.d., professor A.T. XOTAMOV, tayanch doktorant SH.A. AXMEDOV.,
magistr S.R. JO’RAYEV
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti
Annotatsiya:
Turar-joylarning tor qurilishi sharoitida to'xtash joylarining yetishmasligi muammosi ayniqsa
keskin. Shaxsiy avtotransport vositalarini toʻxtash uchun maxsus ajratilgan joylarda joyning yoʻqligi ham atrof-
muhitga, ham mahallalar aholisining turmush sifatiga salbiy taʼsir koʻrsatmoqda. Mashinalar maysazorlarda, dam
olish joylarida va yaqinida to'xtab, piyodalar va ko'p hollarda avtomobillar o'tishini qiyinlashtiradi.
Аннотация:
Проблема нехватки парковочных мест особенно остро стоит в условиях узкой застройки
жилых массивов. Отсутствие мест для парковки личного транспорта влияет как на окружающую среду, так
и на качество жизни жителей микрорайонов. Автомобили паркуются на газонах и возле них, в зонах отдыха,
что затрудняет проезд пешеходов и многих автомобилей.
Abstract:
The problem of lack of parking spaces is especially acute in conditions of narrow residential areas.
The lack of parking spaces for personal vehicles affects both the environment and the quality of life of residents of
neighborhoods. Cars park on and near lawns and in rest areas, making it difficult for pedestrians and many cars to
pass through.
Tayanch iboralar:
Yer usti avtoturargohi, Yer osti avtoturargohi, Ikki sathli avtoturargoh, qatnov qismi,
avtorurargoh, shaxsiy avtomobillar.
Ключевые слова:
Наземная парковка, Подземная парковка, Двухуровневая парковка, проезжая часть,
автостоянка, частные автомобили.
Keywords:
Surface parking, Underground parking, Two-level parking, roadway, parking lot, private cars.
Kirish.
Hozirgi vaqtda avtomobillarni doimiy saqlash joylarini tashkil etish muammosi
dunyoda motorizatsiyaning yuqori o'sish sur'ati tufayli dolzarbdir. So'nggi o'n yil ichida Toshkentda
shaxsiy transport vositalarining soni deyarli uch barobar oshdi (1a-rasm). Shu bilan birga, garajlar va
to'xtash joylari soni asta-sekin kamayib bormoqda, chunki vaqtinchalik ob'ektlar maqomiga ega
bo'lgan holda ular buzilib, keyinchalik boshqa ko'chmas mulk ob'ektlari - yo'llar, fabrikalar, biznes
markazlari va boshqalarni qurish uchun katta maydonlarni bo'shatishmoqda. Bundan tashqari,
Toshkentda hamma joyda ixcham rivojlanish, asosan, turar-joy va jamoat binolari mavjud bo'lib,
ularning ko'pchiligida to'xtash joylari yo'q yoki ularning soni avtomobil egalarining haqiqiy soniga
to'g'ri kelmaydi. Avtoturargohlar bilan ta'minlash asta-sekin kamayib bormoqda, bu transport
vositalari sonining o'zgarishiga teskari proportsionaldir.
Shaxsiy transport vositalarini saqlash hozirgi zamonning asosiy muammolaridan biridir.
Avvallari avtomobil sotib olish muammo bo’lsa, xozirgi vaqtga avtomobil turar joylari katta
muammo xisoblanadi. Bu muammo, ayniqsa, yirik shaharlar va megapolislarda, shuningdek, tor
turar-joy qurilishi sharoitida o'tkirdir va mashinalar joylarini optimallashtirish bo'yicha savollar
ko'pincha ko'tariladi.[1]
Agar biz 450 kishilik qurilish zichligi bilan vaziyatni ko'rib chiqsak. 1 gektarga, har bir
xonadonga 2-3 ta mashina bilan turar-joy maydoni chegaralarida to'xtash joyini tashkil qilish mumkin
emasligini ko'rishingiz mumkin. Ko'pincha, amaldagi me'yoriy hujjatlarda talab qilinadigan
hududlarga muvofiq to'xtash joylarini joylashtirishni oddiygina amalga oshirish mumkin emas.
Asosiy qism
Tadqiqotning maqsadi - tor turar-joy hududida to'xtash joyini tashkil qilish uchun maqbul
yechimni tanlash. Buning uchun ham me'yoriy hujjatlar talablari, ham rivojlanishning me'moriy
ko'rinishi, relfning topografiyasi va zarur texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlar talab qilinadi. Ushbu
muammoni hal qilishning bir usuli - o'ralgan avtoturargohlar qurish. Maqolada to'xtash joyini tashkil
qilishning maqbul variantini tanlash bilan turar-joy majmuasini qurishning bir qismi sifatida qirg'oqli
avtoturargoh loyihasi ko'rib chiqiladi, shuningdek, turar-joy binolarida ushbu turdagi yer osti to'xtash
joylaridan foydalanishning maqsadga muvofiqligi aniqlanadi.
Avtoturargohni tashkil qilish uchun eng yaxshi variantni tanlash
Toshkent shahrida joylashgan va cheklangan yer uchastkasida avtoturargoh qurishni ko'rib
chiqamiz.
Ko'rib chiqilayotgan yer uchastkasida avtoturargoh qurishning mumkin bo'lgan variantlari
qiyosiy tahlili 1-jadvalda keltirilgan.[1]
Jadval 1. Avtoturargohni tashkil qilish variantlari
Afzalliklar
Kamchiliklar
Yer usti
avtoturargohi
-
xavfsizlik, ehtimol
transportning video kuzatuvi;
arzon
-
transport salbiy ta'sirga
duchor bo'ladi - atrof-muhit;
-
turar-joy binolarining
jabhalariga kamida 15 m
masofada joylashganligi; -
to'xtash joylarining kam
mavjudligi
Yer osti
avtoturargohi
-
transportni atrof-muhitning salbiy
ta'siridan himoya qilish; -
-
transport xavfsizligi;
aholining avtomobillarga eng yaxshi
kirish imkoniyati
-
yuqori narx;
-
maxsus geologik sharoitlar;
-
me'yoriy hujjatlarning
maxsus talablari;
-
turar-joy binolari ostidagi
binolar asosan bir qavatda
ishlab chiqilgan bo'lib, bu
ularning sig'imini pasaytiradi,
kerakli miqdordagi to'xtash
joylarini ta'minlamaydi.
Ikki sathli
avtoturargoh
-
transport xavfsizligi
-
ikki darajali joylashtirish (atrof-
muhitdan himoyalangan /
himoyalanmagan);
-
xarajat joylashuvga qarab farq
qiladi;
-
relyef balandligi farqi sharoitida
qirg'oqni tashkil qilish uchun
qo'shimcha xarajatlar talab
etilmaydi;
turar-joy binolarining jabhalariga
masofani minimallashtirish
-
yuqori darajada joylashgan
transportning bir qismi atrof-
muhitga salbiy ta'sir ko'rsatadi;
-
quyi darajadan
qo'shni hududga
chiqishlarni tashkil etish
Qiyosiy tahlil shuni ko'rsatdiki, ko'rib chiqilayotgan yer uchastkasida to'xtash joyini
tashkil qilishning eng yaxshi varianti yer osti (ko’milgan), chuqur, botiq to'xtash joyi variantidir.
Avto turargoh dizayni
Ikki sathli avtoturargoh- bu yer sathidan chiqib turadigan, 50% dan ortig'i tuproq bilan o'ralgan
tashqi o'rab turgan inshootlardan iborat bo'lgan yer osti yoki ko'milgan avtoturargoh.Bu turdagi
garajlar asosan qiyin relefli hududlarda qoʻllaniladi. Birlashtirilgan garajlar atrof-muhitga (atrofdagi
rivojlanish) ta'sirini minimallashtirish va qurilish maydonchasini tekislash xarajatlarini kamaytirish
uchun saytning tabiiy topografiyasidan foydalanishga imkon beradi.
Shaxsiy avtomobillarni joylashtirish usuli orqali avtoturargohga maksimal darajada
foydalanish imkonini beradi. Bu esa turar joy massivlarida xovli hududidan unumli foydalanishga
imkon yaratadi. Bundan tashqari avtoturargohlarning kirish va chiqish joylari turar-joy binolaridan
kamida 15 metr masofada bo’lishi lozim. Shu bilan birga avtoturagoh dizayn jihatdan zamonaviy
holatda bo’lishi yon atrohi ko’kalamzorlashtirilishi lozim.
Turar-joy hududlarida avtoturargohlar uchun joy yetarli bo’lmaganligi bois, Ikki sathli
avtoturargoh eng qulay usuldir.
Ko‘rib chiqilayotgan yer uchastkasida turar-joy majmuasi qurilishi doirasida o‘rnatilgan
avtoturargoh loyihasi ishlab chiqilgan.
Avtoturargohlarni ta'minlash muammosini hal qilish uchun qurilishning 5-6-bosqichlari
hududida o'ralgan avtoturargohni tashkil etish rejalashtirilgan (2, 3-rasm).
1-rasm. Qurilish bosqichlarini 2-rasm. Loyihalashtirilgan
tashkil etish sxemasi avtoturargohning joylashuvi
Yer usti avtoturargohining asl nusxasi qurilishning ushbu bosqichi uchun yetarli bo'lmagan
to'xtash joylari sonining joylashishini anglatadi. To'g'ridan-to'g'ri to'xtab turish joyini loyihalash
uchun ajratilgan maydon qurilish sharoitlarining torligi, yer osti kommunal tarmoqlarining
joylashishi va qurilayotgan avtoturargoh va turar-joy binolari o'rtasida maxsus xizmatlarning
avtomashinalari o'tishi uchun zarur masofa tufayli cheklangan. Barcha tashqi cheklovlarni hisobga
olgan holda, avtoturargohning dizayni 27,0 x 160,0 m o'lchamlarga mos kelishi kerak.[3]
Ikki qavatli bog'langan to'xtash joyining tartibini tashkil qilishda asosiy vazifa avtomobillarni
to'xtash va saqlash uchun qulay sharoitlarni tashkil qilishdir. Shu munosabat bilan to'xtash joyini
tashkil qilishning bir nechta variantlari ko'rib chiqamiz.
O'rnatilgan to'xtash joyini loyihalashda qoidalar [2] tomonidan belgilangan talablar va cheklovlar
hisobga olingan:
-
yong'in bo'limining maydoni 3000 m
2
dan oshmaydi;
-
eng yaqin favqulodda chiqish joyigacha bo'lgan masofa kamida 20 m, saqlash joyining berk joyi
va avariya chiqishlari orasidagi masofa kamida 40 m;
-
to'xtash joyining minimal o'lchamlari 5,3 * 2,5 m, nogironlar uchun esa - 6,0 x 3,6 m;
-
90 ° burchak ostida arenani saqlash va tartibga solish paytida garaj ichidagi o'tish kengligi aniq
kamida 6,1 m bo'lishi kerak; 60° - 4,8 m burchak ostida joylashtirilganda, 45 ° - 3,6 m burchak
ostida joylashganda.
4-rasm. To'xtash joyi
Avtoturargohning yuk ko’taruvchi elementlari ustunlar orasidagi masofa 7,9 m tashkil etadi,
bu sizga kerakli himoya zonalarini hisobga olgan holda 3 ta avtomobilni joylashtirishga imkon beradi
(rasm. 4).
Avtomobillarning xavfsiz harakatlanishi va joylashishini ta'minlash uchun ko'ndalang
yo'nalishda ustunlarning qadami o'zgaruvchan, ammo avtomobillarni joylashuvi bo’yicha ustunlar
orasidagi masofa 5,5 m.
Yer osti qavati tizimli ravishda ikkita yong'in bo'limiga bo'lingan.
Yuqoridagi cheklovlarni hisobga olgan holda, avtomobillarni joylashtirishning bir nechta
variantlari ko'rib chiqildi (2-jadval).
2-jadval. Avtoturargoh imkoniyatlari
+ Burchak bilan to'xtash uchun qulay usul-
59 ta avtomobil.
-
Avtomobillarni 45 ° burchak ostida
joylashtirishda
maydondan
oqilona
foydalanish. Ustunlar orasidagi katta
masofa,
bu
qo'shimcha
dizayn
echimlarini talab qiladi
+
To'xtash
joyidan
oqilona
foydalanish - 62 ta avtomobil.
-
Bo'shliqni kamaytirish uchun
qo'shimcha strukturaviy elementlardan
foydalanish, bu esa material sarfini
oshirishga olib keladi.
Avtomobillarni o'rta qatorga
qo'yishda
mumkin
bo'lgan
qiyinchiliklar.
+
Avtomobillarni
joylashtirish
uchun
to'xtash
joyidan
maksimal
foydalanish - 74 ta mashina.
-
Ustunlar yonida joylashgan yo'lakka
kirishning noqulayligi.Bir tomonlama
avtoulovlarni joylashtirish yo'li tor, bu
esa
avtoulovlarni
to'xtashda
qiyinchiliklarga olib keladi.
+
To'xtash
joyidan
oqilona
foydalanish - 63 ta avtomobil.
-
Kalonnalar orasidagi oshirish, alohida
konstruktiv yechimlarni talab qiladi.
Avtomobillarning joylashuvi faqat parkingning chap tomonida, o'ng tomoni simmetrik
Avtomobillarni joylashtirishning mumkin bo'lgan variantlarini tahlil qilish natijasida yer osti
qavatining yarmida 63 ta avtoulov uchun to'xtash joyi eng maqbul ekanligi aniqlandi. Shunday qilib,
parkingning umumiy sig'imi 264 ta mashina joyini tashkil etdi: ko'milgan qavatda 126 ta mashina va
ochiq maydonda 138 ta mashina joyi mavjud. (rasm. 5, 6).
5-rasm. Yer ostida joylashgan qismi.
6-rasm. Yer ustida joylashgan qismi.
Ochiq maydon parapet bilan o’ralgan bo’lib, turar-joy maydoni tomonidan panjara
devorlari yashil qoplamali tuproq bilan qoplangan (7-rasm), yo'lning chetidan parapet
teshilgan metall plitalardan yasalgan.
7-rasm. Qirqim ko’rinishi.
Ushbu turdagi to'xtash joyi mo'ljallangan me'moriy tasvirni buzmasdan va ker akli
miqdordagi avtomobillarni saqlash joylarini ta'minlamasdan, mavjud turar-joy qurilishiga ham,
rejalashtirilganiga ham osongina mos keladi.
8-rasm.
Avtoturargohlarning mavjudligi
8-rasmdan ko’rinib turubdiki, qo'shimcha to'xtash joylaridan foydalangan holda
qurilishning 5-6-bosqichlarida haqiqatda joylashtirilgan avtomashinalar soni talab qilinadigan
miqdordan oshadi va qurilishning oldingi bosqichlarining etishmasligini qoplashi mumkin.
Xulosa
Amalga oshirilgan ishlar davomida aholi turar joylarida ushbu turdagi yer osti to‘xtash
joylaridan foydalanishning maqsadga muvofiqligi haqidagi taxminlar o‘z tasdig‘ini topdi.
Shunday qilib, ikki sathli avtoturargoh turar-joy binolari sharoitida avtomobillarning
yetishmasligi va atrof-muhitga zarar yetkazmaslik bilan bog'liq bir qator muammolarni hal qiladi.
Ikki sathli avtoturargohlar ko'p qavatli yer osti parklariga qaraganda arzonroq va qurilish paytida
yer osti suvlari ta'sir qilmaydi, bu ayniqsa Toshkent sharoitiga to'g'ri keladi. Avtoturargohning
o'lchamlari hovli maydonchasining imkoniyatlariga qarab har qanday bo'lishi mumkin,
shuningdek, avtoturargohning yer ustki qismida dam olish zonasi, bolalar va sport maydonchalarini
tashkil qilish uchun ishlatish mumkin.
ADABIYOTLAR:
1. Дуванова И.А. Автомобильные стоянки и парковки в мегаполисах // Строительство уникальных зданий и
сооружений. № 12(39). С. 67-80.
2. Львова О.М., Тулин П.К. Подземные автоматизированные паркинги в центре города //
Инженерностроительный журнал. № 4. С. 11-15
3. Xotamov A.T., Axmedov Sh.A. Bo’ronov S.B. Turar joy hududida avtomobil to’xtash joylarini tashkil etish masalalari
// Ilmiy texnik jurnal ISSN:2091-5004
4. Shaxidov A.F., Xotamov A.T. Shahar ko’cha yo’llari va transport // O’quv qo’llanma MinVUZ. Toshkent 2020
5.
Muminov N. S. et al. RESEARCH OF TRANSPORT ECOLOGICAL SYSTEM OF TASHKENT CITY
INFRASTRUCTURE: PROBLEMS, REQUIREMENTS AND SOLUTIONS //British Journal of Global Ecology
and Sustainable Development. – 2022. – Т. 11. – С. 112-125.
