YO`L QOPLAMASINI TA`MIRLASH JARAYONIDA ZAMONAVIY QURILISH
MATERIALLARINI QO`LLASHNING TEXNIK IQTISODIY KO`RSATKICHLARI
assistent Z.X. QOSIMOV., assistent S.R. XOLBEKOV., erkin izlanuvchi – SH.X. JAMSHEDOVICH.
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti.
Annotatsiya:
Ushbu maqolada yo`l qoplamasini ta`mirlash uchun jahon tajribasida keng qo`llaniluvchi
zamonaviy qurilish materiallaridan foydalanish orqali yo`l qoplamasini ta`mirlash uchun ketadigan harajatlar va odatiy
ta`mir uchun sarflanuvchi harajatlar taqqoslangan.
Аннотация:
В данной статье сравниваются затраты на ремонт дорожного покрытия с
использованием современных строительных материалов, широко применяемых в мировом опыте, и затраты на
традиционный ремонт.
Abstract:
In this article, the costs of road pavement repair using modern construction materials widely used in
the world experience and the costs of conventional repair are compared.
Калит сўзлар:
йўл қопламаси, йўл қопламасининг сув шимувчанлиги, йўл қопламасининг бўйлама
узунлиги, silkouting, asfaltbeton
Клюchевые слова:
дорожное покрытие, водопоглощение дорожного покрытия, продольная длина
дорожного покрытия, силкированное покрытие, асфальтобетон
Keywords:
road surface, water absorption of road surface, longitudinal length of road surface, silcoating,
asphalt concrete
Sillkoutinglash jarayonida 1m
2
maydon uchun zarur materiallar va ularning xajmi 1 –
jadvalda keltirilgan.
1-jadval
Silkoutinglash uchun materiallar
1m
2
maydon uchun
ishlatiluvchi materiallar
miqdori
Sovuq asfalt (01 markali)
80 kg.
Yoriq va darzlar uchun mastika (” Urbalit — Mastika
05″)
0.5 l.
Asfalt qoplamani ximoyalovchi maxsus material (”
Urbalit — Зашита 02″)
1 l.
Sovuq asfaltni yoyish uchun maxsus qurilma
(Gladilka)
1 dona
(ko‘p marotaba
qo‘llaniladi)
Yuqorida keltirilgan markadagi materiallarning narxlari 2- jadvalda keltirilgan
2- jadval
Silkoutinglash uchun materiallar
Narxi
(so‘m)
01 markali Sovuq asfalt
(30 kg.li maxsus idishda)
123 177.80
” Urbalit — Mastika 05″ markali Yoriq va darzlar
uchun mastika
(10 l.li maxsus idishda)
499 872.70
” Urbalit — Zaщita 02″ markali Asfalt qoplamani
ximoyalovchi maxsus material
(20 l.li maxsus idishda)
714 717.70
Sovuq asfaltni yoyish uchun maxsus qurilma
(Gladilka)
98 828.70
Yuqoridagi taxlil qilingan ma’lumotlar asosida 1m2 yo‘l qoplamani silkoutinglash
xisobi 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval
Silkoutinglash
uchun materiallar
Materialning
sotuvdagi
standart xajmi
1 m2
qoplamani
silkoutinglash
uchun zarur
maxsulot
xajmi
Maxsulotning
narxi (so‘m)
1 m2 qoplamani
silkoutinglash
uchun
ishlatiladigan
maxsulotlarning
summasi (so‘m)
01 markali Sovuq
asfalt
30 kg.li maxsus
idishda
2.66 ta maxsus
idish
123 177.80
71 471,77
” Urbalit
— Mastika 05″
markali Yoriq va
darzlar uchun
mastika
10 l.li maxsus
idishda
0.05 ta maxsus
idish
499 872.70
24 993,64
” Urbalit
— Zaщita 02″
markali Asfalt
qoplamani
ximoyalovchi
maxsus material
20 l.li maxsus
idishda
0.1 ta maxsus
idish
714 717.70
327 652,95
Sovuq asfaltni
yoyish uchun
maxsus qurilma
(Gladilka)
dona
0.01 ta
(isxodya iz
iznosa)
98 828.70
988,29
Jami:
425 106,64
3 – jadvaldan kelib chiqib 1m
2
maydonni silkoutinglash uchun zarur materiallarning
umumiy qiymati 425 106 so‘m 64 tiyini tashkil etadi. Ushbu tannarx transport , saqlash va
ishchi xarajatlarini o‘z ichiga olmaydi. Qurilish statistikasiga asoslangan holatda barcha
qo‘shimcha xarajatlarni umumiy koeffitsient asosida umumlashtirib qurilishning umumiy
summasini taqribiy xisoblash imkonini beradi. Qurilishdagi ishchi xarajatini xisoblashda
o‘rnatilgan me’yoriy smeta ma’lumotlari mavjud emasligini inobatka olgan xolatda real vaqt
birligida xisob kitob ishlarini olib boramiz.
Jaxon tajribasidan kelib chiqib 1m2 qoplamani silkoutinglash uchun maksimal 12
daqiqa vaqt talab etiladi. Shunga asosan ishchi xarajatlarini xisoblab olamiz.
Silkoutinglash uchun sariflanadigan real vaqt – 0.2 soat
Toshkent shahri bo‘yicha 1 soatlik qurilish ishlariga smeta xisobi uchun belgilangan
minimal narx 15 000 so‘m sifatida qabul qilamiz.
Qo‘shimcha xarajatlarni inobatka olish uchu maxsus koeffitsient sifatida 0.2 qabul
qilamiz.
Barcha xarajatlarni umumlashtirib 4 – jadvalda ko‘rsatamiz.
4 – jadval
Xarajatlar nomi
Xarajatlar miqdori (so‘m)
Maxsulotlar uchun sarf xarajatlar
425 106,64
ishchi xarajatlari
3 000.00
Umumiy
428 106.64
Qo‘shimcha xarajatlar (0.2 koeffitsient)
85 621.33
Jami:
513 727.97
Ushbu ma’lumotlarga asoslangan holatda silkoutinglashning smetadagi xarajati 513 727
so‘m 97 tiyinni tashkil etadi.
Qurilish davrida inobatga olinishi zarur bo‘lgan geomaterial va geoto‘r uchun sarflanadigan
xarajatlarni ko‘rib chiqamiz.
Geotekstil va georeshyotkalarning jaxon bozoridagi narxi turi quyidagicha:
Geospan TN 340 M – 1m
2
uchun -6500 so‘m
Geospan TN 380 D (GI) – 1m
2
uchun -10800 so‘m
To‘qilgan geoto‘r – 1m
2
uchun – 11500 so‘m
Xajimli geopanjara (georeshyorka) – 1m
2
uchun – 21500 so‘m
Demak 1m
2
qoplama barpo qilish uchun yuqorida keltirilgan barcha faktorlarni inobatga
olgan xolda qoplamani qurishga ketgan umumiy harajatga 50300 so‘m qo‘shimcha mablag‘ talab
qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining 2022 – yil yakuni xisobotiga
asoslangan holda 1 m
2
yo‘l qoplamasini ta’mirlash uchun o‘rtacha (turli darajadagi qoplama
nuqsonlarini bartaraf etish uchun) miqdorda 618 300 so‘m mablag‘ sarflanadi.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra barcha faktorlarni inobatga olgan holda qo‘llaniluvchi chora
tadbirlar va ta’mirlash xarajatlari solishtirildi (5-6 - jadvallar).
5- jadval
Geotekstil, georeshyotka i geoto‘r ishlatilishining texnik - iqtisodiy ko‘rsatkichlari
1 m
2
asfalt yo‘lning ananaiy qurilishdagi narxi, so‘m
583693
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallaridan
foydalanishda talab etiladigan qo‘shimcha xarajat miqdori,
so‘m
50300
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallaridan
foydalanishda qurilish narxining o‘zgarishi, %
8,62%
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallaridan
foydalanishda qurilish narxining o‘zgarishi, so‘m
633993
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallaridan
foydalanish orqali ta’mirlash xarajatlarining kamayishi, %
2%
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallaridan
foydalanish orqali ta’mirlash xarajatlarining kamayishi,
so‘m
12365
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallari uchun sarf -
xarajatlarning o‘z o‘zini oqlashi, yil
4,06793
Ananaiy qurilish usullari orqali qurilgan asfalt yo‘lning
xisobiy ekspluatatsiya davri
15
geotekstil, georeshyotka i geoto‘r materiallaridan foydalanib
qurilgan asfalt yo‘lning xisobiy ekspluatasiya davri
18
Foydaga ishlash muddati, yil
13,9321
Umumiy foyda keltirish summasi, so‘m
172270
Umumiy foyda foiz ko‘rinishida
342,49%
6-jadval
Asfalt qoplamani silkoutinglash texnik - iqtisodiy ko‘rsatkichlari
1 m2 asfalt yo‘lning ananaiy ta’mirlash uchun xisobiy sarf
xarajat, so‘m
618250,5
1 m2 asfalt yo‘lni silkoutinglash uchun xisobiy sarf xarajat,
so‘m
513727,97
ananaiy ta’mirlash va silkoutinglash uchun xisobiy sarf
xarajatlar o‘rtasidagi farq, %
16,91%
ananaiy ta’mirlash va silkoutinglash uchun xisobiy sarf
xarajatlar o‘rtasidagi farq, so‘m
104522,53
3.5- jadval Geotekstil, georeshyotka i geoto‘r ishlatilishining texnik - iqtisodiy
ko‘rsatkichlariga asoslangan holatda ananaviy qurilish va geomateriallardan foydalanilgan qurilish
o‘rtasidagi tafovvutlarni 1-2-3-4 – rasmlarda ko‘rishimiz mumkun.
1-rasm. Asfalt yo‘lning ananaviy qurilish va geotekstil, georeshyotka, geoto‘r
materiallaridan foydalanib qurilgan xolatida ekspluatatsiya davrlari o‘rtasidagi farqi
13,5
14
14,5
15
15,5
16
16,5
17
17,5
18
Ананаий қурилиш усуллари орқали
қурилган асфальт йўлнинг хисобий
эксплуатация даври
геотекстиль, георешётка и геотўр
материалларидан фойдаланиб
қурилган асфальт йўлнинг хисобий
эксплуатасия даври
15
18
Хи
зм
ат
м
удд
ати
, й
ил
2-rasm. Asfalt yo‘lning geotekstil, georeshyotka, geoto‘r materiallaridan foydalanib
qurilgan xolatida ekspluatatsiya davrlarining iqtisodiy bo‘linishi
3-rasm. 1 m
2
uchun asfalt yo‘lning ananaviy qurilish va geotekstil, georeshyotka,
geoto‘r materiallaridan foydalanib qurilgan xolatidagi sarf xarajatlari
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
4,067930394
13,93206961
Эксп
лу
атац
ия
дав
ри
, й
ил
Фойдага ишлаш муддати, йил
геотекстиль, георешётка и геотўр материаллари учун сарф - харажатларнинг ўз ўзини
оқлаши, йил
550000
560000
570000
580000
590000
600000
610000
620000
630000
640000
583692,58
633992,58
С
ар
ф
хар
ажат
м
иқ
до
ри
, сў
м
1 м2 асфальт йўлнинг ананаий қурилишдаги нархи, сўм
геотекстиль, георешётка и геотўр материалларидан фойдаланишда қурилиш нархининг
ўзгариши, сўм
4-rasm. 1 m
2
uchun asfalt yo‘lga geotekstil, georeshyotka, geoto‘r materiallaridan
foydalanishning iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari
Ushbu texnologiyalarning samaradorligi O‘zbekiston Respublikasida qo‘llaniluvchi ananaviy
qurilish – ta’mirlash ishlariga nisbatan iqtisodiy va texnik jixatdan yuqori ekanligi aniqlandi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan innovatsion materiallar va chora tadbirlarning xar birining qamrab
oluvchi qoplama qismi, bartaraf etuvchi nuqsonlari to‘liq aks ettirilgan.
Yuqorida keltirilgan tahlillarni umumlashtirgan holda quyidagi xulosalarni keltirish mumkin:
1.
Geotekstil, geoto‘r va georeshyotka innovatsion materiallarining kompleks
qo‘llanilishi yo‘l qoplamasining ekspluatatsiya muddatini 20% ga uzaytiradi va ekspluatatsiya
davridagi ta’mirlash xarajatlarini 2% ga kamaytiradi.
2.
Yo‘l qoplamasini silkoutinglash ananaviy ta’mirlash uchun talab etiladigan
xarajatlarni deyarli 17% ga qisqartiradi va qoplamani tashqi omillardan to‘liq ximoyalaydi.
3.
Yo‘l qoplamasining ekspluatatsion muddatini uzaytirish va kutilmagan texnik avariya
xolatlarida qoplama bir butunligini saqlab qolish uchun yuqorida aytib o‘tilgan barcha chora-
tadbirlan birgalikda kompleks tarzda qo‘llanilishi maqsadga muvofiqdir.
4.
Yo‘l qoplamasining ekspluatatsion muddatini uzaytirish va loyixalash buyicha barcha
qo‘llaniladigan chora-tadbirlarning aniq iqtisodiy ko‘rsatgichlari batafsil keltirildi.
FOYDALANILGAN ADABIYОTLAR RO‘YXATI:
1.
Abdixalilov F.A., Qosimov Z.X., Avazbekov S.U. Ekspluatatsionnыe meropriyatiya gorodskix dorog. Arxitektura,
qurilish va dizayn jurnali -2022 yil S.214-218
2.
Usmonov Q.T., Orazbaeva N.M., Qosimov Z.X. Murakkab iqlim sharoitida joylashgan, qoraqalpog‘iston respublikasi
va xorazm viloyati xududlarida ko‘cha-yo‘l tarmog‘ini rivojlantirish istiqbollari. Arxitektura, qurilish va dizayn
jurnali -2022 yil S.203-208
3.
Xotamov A.T., magistr S.R. Xolbekov., magistr Z.X.Qosimov. binolarda uchraydigan nuqsonlar tahlili.
“shaharsozlikning innovatsion rivojlantirish muammolari, fan va ta’lim istiqbollari"mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy
konferensiya 2023 yil s. 327-329
4.
Avazbekov S.U., magistr N.M Orazboeva., Z.X Qosimov TOSHKENT SHAHRINING HAVO SIFATI INDEKSI
(AQUAR INDEX) TAHLILI “shaharsozlikning innovatsion rivojlantirish muammolari, fan va ta’lim
istiqbollari"mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2023 yil.
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
геотекстиль,
георешётка и геотўр
материалларидан
фойдаланишда талаб
этиладиган қўшимча
харажат миқдори,
сўм
геотекстиль,
георешётка и геотўр
материалларидан
фойдаланиш орқали
таъмирлаш
харажатларининг
камайиши, сўм
Умумий фойда
келтириш суммаси,
сўм
50300
12365,01
172270,18
иқ
ти
со
ди
й
кў
рса
тк
ич
лар
, сў
м
5.
Muminov N. S. et al. RESEARCH OF TRANSPORT ECOLOGICAL SYSTEM OF TASHKENT CITY
INFRASTRUCTURE: PROBLEMS, REQUIREMENTS AND SOLUTIONS //British Journal of Global Ecology and
Sustainable Development. – 2022. – Т. 11. – С. 112-125.
6.
Jo’rayev M. B., Tugalov B. Q., Xolbekov S. R. ARMATURA QURILISH MATERIALLARIGA DOIR
XAVFSIZLIK TALABLARINI BELGILASHDA TEXNIK REGLAMENTLARNING AFZALLIKLARI
//Conferencea. – 2022. – С. 72-77.
