27
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
CHINGIZ AYTMATOV ASARLARI QORAQALPOQCHA
VARIANTLARINING BADIIY O‘ZIGA XOSLIKLARI
Berdyeva Bagdagul Turganbekovna
Nukus davlat pedagogika instituti o’qituvchisi
Annotatsiya:
Maqolada qirg‘iz elining mahoratli yozuvchisi Chingiz Aytmatov
haqida, uning asarlari borasida so‘z ketadi. Adib asarlarining boshqa tillarga
tarjimalari, kitobxonlar tomonidan sevib o‘qilishi haqida ma’lumotlar beriladi.
Kalit so‘zlar:
asar, badiiy mahorat, tarjima, tasir, badiiylik.
Qirg‘iz xalqining sevimli farzandi bo‘lgan Chingiz Aytmatov nafaqat qirg‘iz
elining balki jahon xalqlarining sevimli adibiga aylanib ulgurgan adiblar sirasiga
kiradi. U yaratgan asarlar allaqachon o‘z shinavandalarining qalbidan joy olib
bo‘ldi. Buga aslo shubha yo‘q chunki adibning asarlarida barcha uchun umumiy
bo‘lgan, barcha kitob sevarlarning qalbidagi tuyg‘ularni qalamga olgan.
Chingiz Aytmatov bolaligidanoq badiiy adabiyotga ulkan mehr qoʻygan boʻlib,
nasriy asarlar yaratish bilan astoydil shugʻullanadi. Adib nomini ilk bor xalqaro
miqyosda mashhur qilgan, 1958-yilda yozilib, jahon xalqlarining 40 dan ortiq
tillariga tarjima qilingan asar «Jamila» qissasi boʻldi. «Jamila» qissasini Lui
Aragon «Muhabbat haqida yozilgan jahondagi eng ajoyib qissa» deb atagan.
Chingiz Aytmatov davlat va jamoat arbobi sifatida ulkan ishlarni amalga
oshirmoqda. U Q. Muhammadjonov bilan hamkorliqda «Fudziyamadagi
uchrashuv» nomli drama yozgan. Chingiz Aytmatov Qirgʻiziston xalq yozuvchisi
(1968), 1995-yildan Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati assambleyasi
Prezidentidir. U Mustaqil Oʻzbekistonning «Do`stlik» (1995), «Buyuk xizmatlari
uchun» (1998) ordenlari bilan mukofotlangan. Qirgʻiziston Reslublikasida Chingiz
Aytmatov nomidagi Xalqaro «Oltin medal» mukofoti taʼsis etilgan (1999). Chingiz
28
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
Aytmatovning asarlari 80 dan ortiq xorijiy tillarga tarjima qilingan. Chingiz
Aytmatov «Momo yer», «Qizil durrachali sarvqomatim» kabi asarlarini avval
qirgʻiz tilida yozib, soʻng oʻzi rus tiliga tarjima qilingan. Baʼzi asarlari esa, avval
rus tilida yozilib (masalan, «Oq kema», «Alvido, Gulsari») soʻng qirgʻiz tiliga
oʻgirildi
2
.
Chingiz Aytmatovning sovet vaqtidan keyingi barcha asarlari Fridrix Xitser
tarjimonligi ostida “Unionsverlag” shveytsariya nashriyotida nemis tilida chop
etilgan. Fridrix Xitserning o‘limidan so‘ng uning yozuvchi bilan uzoq yillik
faoliyati, ijodga bo‘lgan muhabbati va sadoqati uchun unga Chingiz Aytmatov
xalqaro mukofoti berilganligi 2011- yil Londonda qayd etilgan
3
.
Aytmatov asarlari juda ko‘plab tillarga tarjima qilingan bo‘lib, bunda asosan
asl nusxadagidek yozuvchining qalb kechinmalarini, uning asosiy g‘oyasini
yetkazib berish avvalo tarjimon ma’suliyati hisoblanadi. Mohir tarjimon asardagi
barcha his-tuyg‘ularni tarjimada ham asl variantdagidek qilib berishga erisha oladi.
Bunda tarjimondan faqat til bilish emas, balki tarjima qilinayotgan asardagi xalq
madaniyati bilan yaqindan tanishligi, balki shu xalq va millat bilan ular
yashayotgan muhitda yashagan bo‘lishi zarur. Shundagina tarjima asl shakldagidek
bo‘lib chiqadi va ko‘zlangan natijani beradi. Boshqa tillar kabi Chingiz
Aytmatobning asarlari qoraqalpoq tarjimonlarining ham diqqat markazidan chetda
qolmagan ular ham bu yuksak iste’dod egasining asarlarini o‘z ona tillariga tarjima
qilishga harakat qilishgan. Qoraqalpoqcha tarjimalarda asardagi badiiylikni
saqlashga bo‘lgan harakatlari sezilib turadi. Tarjimalar orasida mahorat bilan
tarjima qilingan asarlar ham bor, lekin shu bilan birga kamchiliklarni ham
uchratish mumkin. Kamchiliklarning asosiy sababi esa yuqorida takidlaganimizdek,
2
https://kitobxon.com/oz/yozuvchi/chingiz_aytmatov
3
https://arboblar.uz/uz/people/ajtmatov-chingiz-torekulovich
29
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
millatning hayoti bilan, ularning milliyligi, urf-odatlarini unchalik yaxshi
anglamaslikdan kelib chiqqan desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
"Asirga ta'tigulik kun", "Qiyomat", “Kassandra tamg'asi" romanlarida
zamonamizning umuminsoniy tomonlari Ona Sayyoramizning taqdiri, kuchli,
falsafiy, axloqiy va ijtimoiy muammolari ko'tarilgan. Chingiz Aytmatov asarlari
haqida juda ko'p gapirsak bo'ladi, chunki u har bir asaridan inson o'zi uchun hulosa
mumkin. Hatto 2018- yilda adib tavalludining 90 yilligini nishonlash haqida
O'zbekistonning birinchi prezidenti tomonidan qaror qabul qilindi. Unga ko'ra
Chingiz Aytmatov va O'zbekiston nomli xotira kitobini nashirga tayyorlash va
ijodi faoliyati haqida hujjatli film yaratish yozuvchi asarlari asosida yangi spektakl
sahnalashtirish va boshqa narsalar keltirib o'tiladi
4
.
Bugungi kunda ham qirg‘iz adibining asarlari kitobxonlar tomonidan sevib o‘qib
kelinmoqda. Bunga asosiy sabab esa asr g‘oyasi, unda e’tirof qilingan tuyg‘ular va
badiiy tasviriy ifoda qilish yo‘sini bo‘lsa ajab emas.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
https://kitobxon.com/oz/yozuvchi/chingiz_aytmatov
2.
https://arboblar.uz/uz/people/ajtmatov-chingiz-torekulovich
3.
https://fayllar.org/chingiz-aytmatov-asarlari-haqida.html
4.
https://civil.uz/asrga-tatigulik-kun-romani-haqida-chingiz-aytmatov/
5.
Norov, I., & Uldawlet, D. (2021). Psychological mechanisms that increase
the effectiveness of the educational process.
6.
Hayitov, A. I., & Miltikboyeva, Z. (2022, May). METHODS OF
ORGANIZATION OF NATIVE LANGUAGE CLASSES IN PRIMARY
CLASSES ON THE BASIS OF INTERACTIVE METHODS. In E
Conference Zone (pp. 11-13).
4
https://fayllar.org/chingiz-aytmatov-asarlari-haqida.html
30
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
7.
Ибрагимов, А. Т. (2015). Влияние экологических факторов при
занятиях физической культурой и спортом. Молодой ученый, (11),
1884-1885.
8.
Раджапов, У. Р., & Мирахмедов, Ф. Т. (2018). Строго
регламентированные методы при обучении движениям и воспитании
физических качеств. Молодой ученый, (5), 185-187.
9.
Ibragimova, L. A. (2022). Formation of children's logical thinking concepts
in people's pedagogy through puzzles. ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal, 12(5), 1058-1059.
SINFDA PAST O’ZLASHTIRUVCHI O’QUVCHILAR BILAN ISHLASH
TEXNOLOGIYASI
Orazbaeva Gulparshin Amankeldievna
Nukus davlat pedagogika institute Pedagogika va psixologiya fakulteti
o’qituvchisi
Annotatsiya:
O`quvchilar bilim sifatini oshirish hamda ularning tartib intizomini
mustahkamlash. Darsdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va
ularni o`tkazish. O`quvchilarning ota - onalari bilan olib boriladigan ishlar ham
sinf rahbarining asosiy vazifalaridan biridir. O`quvchilar jamoasi - sinf rahbarining
tayanchi. O`quvchilarni tarbiyalashda sinf jamoasidagi barcha o`quvchilarning bir-
birlariga ta’sirlari katta ahamiyatga ega.
Kalit so’zlar:
o’qituvchi, pedagogika, past o’zlashtiruvchi, dars texnologiyasi.
Sinf rahbarining faoliyati ko`p qirrali va sermazmundir. U o`zi rahbarlik qilayotgan
sinf o`quvchilarini tarbiyalash bilan bir qatorda o`quv yili yoki chorak davomida
