“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
8
MILLIY LOYIHALARNI DAVLAT BYUDJETI ORQALI
MOLIYALASHTIRISH:
YIRIK INFRATUZILMA LOYIHALARINI MOLIYALASHTIRISH TAHLILI
VA
UNING IQTISODIYOTGA TA'SIRI
YULDASHEVA UMIDA ASANALIYEVNA
PhD. Toshkent davlat Iqtisodiyot universiteti “Xalqaro moliya
va kredit” kafedrasi professori
HTTPS://DOI.ORG/10.5281/ZENODO.14191117
JUMANOV HOSILBEK G’AYBULLA O’G’LI
Toshkent davlat Iqtisodiyot universiteti
4-kurs MMT-96H guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14191117
XAMRABOYEV FAXRIDDIN KAMOLIDDIIN O’G’LI
Toshkent davlat Iqtisodiyot universiteti
4-kurs MMT-96H guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14191117
Annotatsiya: Ushbu maqolada milliy loyihalarni davlat byudjeti orqali
moliyalashtirish masalalari tahlil qilinadi. Asosiy e'tibor yirik infratuzilma loyihalarini
moliyalashtirishning iqtisodiyotga ta'siri va ularning samaradorligini oshirish yo‘llariga
qaratilgan. Maqolada, avvalo, milliy loyihalarning iqtisodiy o‘sishda tutgan o‘rni va ularni
moliyalashtirishning huquqiy hamda iqtisodiy asoslari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, yirik
loyihalarning davlat byudjetiga yuklamasi va ularning iqtisodiyotga qisqa va uzoq muddatli
ta'siri tahlil qilinadi. Xalqaro tajriba asosida, moliyalashtirish samaradorligini oshirish
uchun innovatsion yondashuvlar, jumladan, davlat-xususiy sheriklik (PPP) modeli kabi
mexanizmlar tavsiya etiladi. Maqola yirik loyihalarni moliyalashtirish bo‘yicha amaliy
tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan bo‘lib, milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga
ijobiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
Kalit so’zlar: Milliy loyihalar, davlat byudjeti, infratuzilma loyihalari, davlat-xususiy
sheriklik, investitsiyalar, obligatsiyalar, kreditlar, moliyaviy samaradorlik, yirik loyihalar,
xalqaro tajriba.
KIRISH
Bugungi kunda milliy loyihalarni, xususan, yirik infratuzilma loyihalarini davlat
byudjeti orqali moliyalashtirish masalasi iqtisodiy siyosatning eng dolzarb yo‘nalishlaridan
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
9
biriga aylandi. Hozirgi kunda zamon talabi hisoblangan bu ishlar Prezidentimiz nutqida ham
o’z isbotini topdi “Bizning loyihalarimiz nafaqat iqtisodiy o‘sishni ta'minlashi kerak, balki
ularning asosiy maqsadi xalqimiz hayotini yaxshilash, odamlarning farovonligini oshirishdir.”
Infratuzilma loyihalari transport, energetika, telekommunikatsiya va boshqa muhim sohalarni
rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, ular mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishi, aholi
turmush darajasini yaxshilash va raqobatbardoshligini oshirishda katta ahamiyatga ega.
,,Jahon bankining ma'lumotlariga ko‘ra, infratuzilma rivoji bo‘yicha har bir qo‘shimcha 1
foizlik sarmoya mamlakat yalpi ichki mahsulotining (YaIM) o‘sish sur’atini 0,7 foizga
oshirishi mumkin”. Ushbu loyihalar nafaqat qisqa muddatli iqtisodiy faollikni oshirish, balki
uzoq muddatda iqtisodiy rivojlanishni mustahkamlash imkonini beradi.
O‘zbekiston iqtisodiy islohotlar jarayonida katta o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda.
So‘nggi yillarda mamlakatda ko‘plab yirik infratuzilma loyihalari amalga oshirilmoqda.
,,2022yilda O‘zbekistonda infratuzilmaga davlat tomonidan ajratilgan sarmoya hajmi 7,5
milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 12 foizga o‘sdi”. Bu ko‘rsatkich
O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sishini ta'minlashdagi yirik loyihalarning ahamiyatini yana bir
bor ta'kidlaydi. Biroq, bu loyihalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun davlat byudjeti
resurslarini samarali boshqarish va ulardan oqilona foydalanish talab etiladi.
,,O‘zbekistonning davlat qarzi 2023-yilda 29,2 milliard dollarga yetdi”, bu esa byudjet
resurslarini yanada samarali taqsimlash va yirik loyihalarni moliyalashtirishda ehtiyotkor
yondashuvni talab qilmoqda.
Prezident Shavkat Mirziyoyev O‘zbekistonda infratuzilmani rivojlantirish va
modernizatsiya qilish mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga xizmat qilishi kerakligini
ta'kidlaydi. U bir necha bor ta'kidlaganidek, transport, energetika, suv resurslari va sog‘liqni
saqlash sohalaridagi yirik infratuzilma loyihalari mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishi uchun muhim o‘rin tutadi.
Shu munosabat bilan Prezident 2022 yilda o‘tgan yig‘ilishlarning birida shunday dedi:
“Biz iqtisodiyotni transformatsiya qilish yo‘lida infratuzilma sohasini chuqur isloh qilamiz.
Yangi yo‘l, elektr stansiyalari, suv ta'minoti tizimlari, ijtimoiy infratuzilma loyihalari amalga
oshirilmasa, xalqimiz farovonligini oshirish va mamlakat iqtisodiy salohiyatini
mustahkamlash qiyin bo‘ladi.”
Maqolaning maqsadi milliy loyihalarni, xususan, yirik infratuzilma loyihalarini davlat
byudjeti orqali moliyalashtirish jarayonlarini tahlil qilish, ularning iqtisodiyotga ta’sirini
baholash hamda moliyalashtirish samaradorligini oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdir.
Shu bilan birga, xalqaro tajriba asosida moliyalashtirish usullarini o‘rganish va O‘zbekistonda
ularni qo‘llashning imkoniyatlari ham ko‘rib chiqiladi.
ADABIYOTLAR SHARHI
Osiyo Taraqqiyot Bankining hisobotida O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan yirik
infratuzilma loyihalari tahlil qilinadi. ADB O‘zbekistonda transport, energetika va suv
ta’minoti kabi sohalarda rivojlanayotgan loyihalarni moliyalashtirishning xalqaro tajribalari
va moliyaviy modellari haqida ma’lumot beradi. Hisobotda davlat-xususiy sheriklik (PPP)
modeli asosida amalga oshirilayotgan loyihalarning muvaffaqiyatli misollari ham ko‘rsatib
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
10
berilgan. Bu hisobot O‘zbekistonning infratuzilma rivojlanish strategiyasiga qaratilgan
zamonaviy yondashuvlarni tahlil qilishda dolzarb manba hisoblanadi.
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasining hisobotida O‘zbekistonda davlat moliyaviy
boshqaruvi va fiskal shaffoflikni oshirish bo‘yicha tahlil berilgan. IMF infratuzilma loyihalari
va ularning moliyalashtirilishi jarayonlarida davlatning rolini chuqur tahlil qiladi. Ushbu
hisobot infratuzilma loyihalari davlat qarzini qanday ta’sir qilishi va moliyalashtirishning
oqilona usullari haqida tavsiyalar beradi. Hisobot O‘zbekistonning iqtisodiy islohotlari
jarayonida davlat byudjetini boshqarishdagi ochiqlikni kuchaytirish masalasini muhim deb
hisoblaydi.
Zohidjon Axmedov tomonidan yozilgan ilmiy ish O‘zbekistonda infratuzilma
loyihalarini moliyalashtirishning zamonaviy manbalari va samaradorlikka oid masalalarni
chuqur tahlil qiladi. Muallif davlat byudjeti, davlat-xususiy sheriklik (PPP) va xalqaro
moliyaviy institutlar tomonidan taqdim etilayotgan kreditlar va grantlar orqali infratuzilmani
rivojlantirish usullarini yoritadi. Kitobda milliy loyihalarni moliyalashtirish bo‘yicha
O‘zbekiston tajribasi, xususan, 2017–2022yillarda amalga oshirilgan loyihalar misolida ko‘rib
chiqilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy nashrida davlat byudjeti
jarayonlarini modernizatsiya qilish va infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish usullarini
takomillashtirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar berilgan. Nashrda davlat xarajatlarini
samaradorligini oshirish, xususan, yirik loyihalar uchun davlat mablag‘larini ajratish va ularni
boshqarish jarayonidagi islohotlar yoritilgan. Bu kitob O‘zbekiston davlat moliyaviy tizimini
rivojlantirish bo‘yicha dolzarb ilmiy va amaliy jihatlarni o‘z ichiga oladi.
Ergashevning kitobi O‘zbekistonda davlat-xususiy sheriklik modeli orqali
infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish masalalarini ko‘rib chiqadi. Kitobda PPP modellari
orqali amalga oshirilayotgan yirik loyihalar, jumladan, energetika, transport va sog‘liqni
saqlash sohalaridagi islohotlar haqida batafsil ma’lumot berilgan. Muallif O‘zbekiston
sharoitida davlat va xususiy sektorning hamkorligini muvaffaqiyatli amalga oshirish yo‘llarini
tahlil qiladi.
O‘zbekiston uchun milliy loyihalarni davlat byudjeti orqali moliyalashtirish va
infratuzilma loyihalarining iqtisodiyotga ta’siriga bag‘ishlangan zamonaviy adabiyotlar
iqtisodiyotning dolzarb masalalarini yoritadi va amaliy yechimlarni taklif qiladi.
TADQIQOT METODOLOGIYASI
Maqolada guruhlash, abstraksiyalash, qiyosiy tahlil, tarkibiy tahlil, ilmiy prognozlash,
iqtisodiy-statistik, grafik-tahlil va boshqa usullardan foydalanilgan.
NATIJA VA MUHOKAMA
MILLIY
LOYIHALARNI
DAVLAT
BYUDJETI
ORQALI
MOLIYALASHTIRISH
Milliy loyihalarni davlat byudjeti orqali moliyalashtirish jarayonlarini o‘rganish, yirik
infratuzilma loyihalarini moliyalashtirishning iqtisodiyotga ta'sirini tahlil qilish va bu
loyihalarni moliyalashtirish samaradorligini oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
11
1-rasm. Milliy loyihalarni moliyalshtirishning maqsad va vazifalari
Bu maqsad va vazifalar milliy loyihalarni moliyalashtirishning samaradorligini oshirish
va infratuzilma loyihalarining iqtisodiyotga ijobiy ta'sirini ta'minlashga qaratilgan.
Milliy loyihalar davlatning iqtisodiy rivojlanishini ta'minlash va yaxshilash uchun
muhim ahamiyatga ega. Ular odatda iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, ish o'rinlarini yaratish,
infratuzilmani rivojlantirish, va ijtimoiy servislarni yaxshilash kabi maqsadlarni ko'zlaydi.
O‘zbekiston Respublikasida 2023–2024 yillarda davlat byudjeti orqali milliy
loyihalarga ajratilayotgan mablag‘lar sezilarli darajada oshdi. Davlat xarajatlarining asosiy
yo‘nalishlari ijtimoiy va iqtisodiy infratuzilmalarni modernizatsiya qilish, energetika,
transport va logistika, sog‘liqni saqlash, ta’lim va qishloq xo‘jaligiga qaratilgan.
O‘zbekistonning milliy loyihalarni amalga oshirishga yo‘naltirgan sarmoyalari, shu jumladan
davlat-xususiy sheriklik dasturlari orqali moliyalashtirilgan loyihalar ham iqtisodiy o‘sishning
asosiy omillaridan biri bo‘lib xizmat qilmoqda.
2023 yil uchun davlat byudjeti xarajatlari umumiy miqdori 254 trillion so‘mni tashkil
etdi, bu 2022 yilga nisbatan 16% ga o‘sdi. Bu o‘sish, asosan, infratuzilma loyihalariga
qo‘shimcha mablag‘ ajratilishi bilan bog‘liq.
Byudjetning 2024 yilga mo‘ljallangan qismi esa umumiy davlat xarajatlarining 19% ni
infratuzilmaga yo‘naltirishni ko‘zda tutadi. Bu ajratmalar energetika va transport
infratuzilmasini rivojlantirishni maqsad qilgan milliy loyihalarni moliyalashtirishga
qaratilgan.
Shu jumladan hozirgi kundagi o’z ish faoliyatini amalga oshirayotgan loyiharni ko’rib
chiqishimiz mumkin. 2022 yilda yakunlangan rekonstruktsiya loyihasi natijasida Toshkent va
Sirdaryo o‘rtasidagi transport harakatlari yaxshilandi. Yo‘llarda harakat xavfsizligi oshdi va
yuk tashish xarajatlari kamaydi. Bugungi kunda yo‘llar yuk va yo‘lovchi tashishida muhim
ahamiyat kasb etmoqda.
Milliy loyihalarni moliyalashtirishning nazariy asoslarini
o'rganish
Yirik infratuzilma loyihalarini moliyalashtirishning
amaliy tahlilini o'tkazish
Yirik infratuzilma loyihalarining iqtisodiyotga ta'sirini
baholash
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
12
2-rasm. Milliy infratuzilmalar
Navoi GES 2022 yilda ishga tushirilgan. Bugungi kunda stansiya yiliga 250 million
kVt/soat elektr energiyasini ishlab chiqaradi. Energiya ishlab chiqarish jarayoni
muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda va energiya ta’minotida ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ushbu loyiha doirasida boshqa energiya ishlab chiqaruvchi ob’ektlar bilan hamkorlik davom
etmoqda .
2023 yilda yangi liniyalar ishga tushirildi, bu Toshkentning transport tizimida yirik
o‘zgarishlarga olib keldi. Metropoliten tizimi kengayib bormoqda va zamonaviy transport
vositalari bilan ta’minlanmoqda. Yangi liniyalar orqali har yili 1,5 milliondan ortiq yo‘lovchi
tashiladi .
2022 yilda ochilgan ushbu markaz, Samarqand shahrining turizm salohiyatini oshirishda
muhim rol o‘ynaydi. 2023 yilda 1 milliondan ortiq turistlarni qabul qilgan, shuningdek, turizm
sohasida yangi ish o‘rinlari yaratmoqda. Markazda ko‘plab xizmatlar va zamonaviy inshootlar
mavjud bo‘lib, Samarqandning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo‘shmoqda .O‘zbekiston milliy
loyihalari mamlakat iqtisodiyotining turli sohalarini rivojlantirishga, aholi farovonligini
oshirishga va barqaror rivojlanishga xizmat qildi.
Ushbu loyihalar orqali transport, energiya, turizm, qishloq xo‘jaligi va sog‘liqni saqlash
sohalarida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi. Milliy loyihalar O‘zbekistonning iqtisodiy
o‘sishiga, yangi ish o‘rinlari yaratishga, va umumiy ravishda mamlakatning barqaror iqtisodiy
rivojlanishiga muhim hissa qo‘shdi.
Bundan tashqari, bu loyihalar xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga, shuningdek,
O‘zbekistonning global iqtisodiy tizimda o‘rnini mustahkamlashga yordam beradi.
YİRİK İNFRATUZİLMA LOYİHALARİNİ MOLİYALASHTİRİSH TAHLİLİ
O‘zbekistonda yirik infratuzilma loyihalari so‘nggi yillarda sezilarli darajada
kengaymoqda. Hukumat iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish, sanoat, energetika va transport
Navoi GES
gidroelektr
(
stansiyasi) qurilishi
•
Mablag‘ miqdori
:
128 million AQSh dollari.
•
Amalga oshirilgan yili
:
Qurilish ishlari 2018 yilda boshlangan va 2022 yilda to‘liq yakunlandi.
•
Moliyalashtirish manbasi
:
Davlat byudjeti va xalqaro moliyaviy hamkorlar, shu jumladan, O‘zbekiston Energetika vazirligi va
xalqaro moliyaviy tashkilotlar ko‘mag
ida moliyalashtirilgan.
•
Natijasi
:
Stansiya yiliga 250 million kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqaradi. Bu loyiha mamlakatning energiya
mustaqilligiga va yashil energiya salohiyatini oshirishga hissa qo‘shdi.
Samarqand xalqaro
turizm markazi
loyihasi
•
Mablag‘ miqdori
:
580 million AQSh dollari.
•
Amalga oshirilgan yili
: 2021
–
2022
yillarda amalga oshirilgan.
•
Moliyalashtirish manbasi
:
Davlat
-
xususiy sheriklik (PPP) modeli va davlat byudjeti.
•
Natijasi
:
Samarqandda yirik turizm markazi qurildi, bu loyiha turistlar oqimini 40% ga oshirdi va shahar iqtisodiyotiga katta
daromad olib keldi.
Toshkent
-
Sirdaryo
avtomagistrali
rekonstruksiyasi
•
Mablag‘ miqdori
:
330 million AQSh dollari.
•
Amalga oshirilgan yili
: 2019
–
2022
yillarda amalga oshirilgan.
•
Moliyalashtirish manbasi
Davlat byudjeti va xalqaro kreditlar (Osiyo Taraqqiyot Banki
).
:
•
Natijasi
:
Toshkent va Sirdaryo viloyatlarini bog‘lovchi avtomagistral rekonstruksiya qi
lindi, transport oqimi va xavfsizligi
oshdi, yuk tashish xarajatlari kamaydi.
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
13
tarmoqlarini rivojlantirish, shuningdek, aholining turmush sifatini oshirishga qaratilgan
strategiyalar ishlab chiqmoqda. Bu loyihalar ko‘plab sohalarni qamrab oladi, jumladan:
3-rasm. O’zbekistondagi yirik infratuzilma loyihalar
O‘zbekistonda yirik infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish turli manbalar orqali
amalga oshiriladi:
1.
Davlat byudjeti: Ko‘plab infratuzilma loyihalari davlatning o‘z mablag‘lari
hisobidan moliyalashtiriladi. O‘zbekistonda yirik davlat dasturlari, jumladan, yo‘l, ko‘prik,
maktab va shifoxonalar qurilishi bo‘yicha katta mablag‘lar ajratiladi.
2.
Xalqaro moliya institutlari:
o
Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki (OTB), Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki
(YeTTB) kabi tashkilotlar infratuzilma loyihalarini moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi.
o
Xitoy bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan loyihalar, ayniqsa, energetika va transport
sohalarida faol moliyalashtirilmoqda. Masalan, “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi orqali
Xitoydan investitsiyalar jalb qilinmoqda.
3.
Xorijiy investitsiyalar: Xalqaro investorlar O‘zbekistonning energetika, transport
va sanoat infratuzilmasiga katta qiziqish bildiradi. Energetika, ayniqsa, gaz va quyosh
energiyasi sohasida xorijiy kompaniyalar o‘z mablag‘larini jalb qilmoqda.
4.
Davlat-xususiy sheriklik (DXSH): So‘nggi yillarda O‘zbekiston davlat-xususiy
sheriklik (DXSH) tizimini joriy etmoqda. DXSH orqali xususiy sektor va davlat birgalikda
loyihalar amalga oshirishi, xususiy sektor o‘z tajribasi va kapitalini olib kirishi, davlat esa
infratuzilma rivoji va xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishi mumkin. Masalan, quyosh va shamol
elektr stansiyalari DXSH asosida amalga oshirilmoqda.
Navoiy va Surxondaryo
viloyatlaridagi issiqlik elektr
stansiyalari (IES) loyihalari
"O‘zbekiston
–
Xitoy" gaz quvuri
Yangiyer va Jizzax viloyatlarida
quyosh energiyasi stansiyalari
Toshkent
–
Andijon
temir yo‘l
loyihasi: Farg‘ona vodiysi bilan
boshqa hududlarni bog‘lash.
Toshkent
–
Samarqand yuqori
tezlikdagi poyezd yo‘li
:
Bu loyiha
mintaqalar o‘rtasida tezkor
transportni ta’minlaydi.
Toshkent xalqaro aeroportini
kengaytirish va modernizatsiya
qilish
loyihalari.
Turkmaniston, O‘zbekiston,
Tojikiston, Qirg‘iziston va Xitoyni
bog‘lovchi transport yo‘llari
:
Bu
mintaqaviy hamkorlik va savdoni
rivojlantirishni ko‘zlaydi.
Toshkent shahrida metroni
kengaytirish loyihalariIchimlik suvi
va kanalizatsiya tizimlarini
modernizatsiya qilish
Ichimlik suvi va kanalizatsiya
tizimlarini modernizatsiya qilish
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
14
5.
Obligatsiyalar va kreditlar: Davlat yirik loyihalarni amalga oshirish uchun xalqaro
moliya bozorlarida obligatsiyalar chiqarishi yoki xorijiy banklardan kreditlar olishi mumkin.
Shu yo‘l bilan uzoq muddatli infratuzilma loyihalariga katta mablag‘lar jalb qilinadi.
Bu yirik infratuzilma loyihalari mamlakat iqtisodiyotini ko‘tarish, yangi ish o‘rinlarini
yaratish, aholi uchun turmush sharoitlarini yaxshilash va O‘zbekistonni mintaqaviy savdo va
transport markaziga aylantirish yo‘lidagi muhim qadamlar hisoblanadi.
INFRATUZİLMA LOYİHALARİNİNG İQTİSODİYOTGA TA'SİRİNİ BAHOLASH:
QİSQA VA UZOQ MUDDATLİ TA’SİRLAR
Infratuzilma loyihalari iqtisodiyotning o‘sishi va rivojlanishi uchun muhim rol o‘ynaydi.
Ular qisqa va uzoq muddatli nuqtayi nazardan turli xil iqtisodiy ta'sirlarni keltirib chiqaradi.
Ushbu ta'sirlarni tushunish, loyihalarni rejalashtirish va amalga oshirishda strategik qarorlar
qabul qilish uchun juda muhimdir.
Qisqa muddatli ta'sirlar
Ish o‘rinlari yaratilishi: Yirik infratuzilma loyihalari ish o‘rinlari yaratish orqali aholi
bandligini ta'minlaydi. Misol uchun, Angren–Pap temir yo‘li loyihasi davomida 2021 yilda
5,000 dan ortiq ish o‘rni yaratildi. Bu loyiha, aholi bandligini oshirish va mahalliy
iqtisodiyotga ijobiy ta'sir ko‘rsatdi. Infratuzilma yaxshilanishi: Transport va energiya
infratuzilmasining yaxshilanishi iqtisodiy faoliyatni tezlashtiradi. Masalan, Toshkent
metropolitenining yangi “Yunusobod” liniyasi 2022 yilda foydalanishga topshirildi, bu yillik
1,5 million yo‘lovchini tashishga imkon beradi. Investitsiya oqimining oshishi: O‘zbekiston
iqtisodiyotiga kiritilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar hajmi 2022 yilda 3,5 milliard dollarni
tashkil etdi, bu 2021 yilga nisbatan 15% ko‘payishdir. Bu investitsiyalar infratuzilma
loyihalariga yo‘naltirilishi, iqtisodiy rivojlanishni tezlashtiradi. Aholi farovonligining oshishi:
Sog‘liqni saqlash infratuzilmasining modernizatsiyasi natijasida 2023 yilda yangi tibbiy
muassasalar 2 milliondan ortiq aholi uchun tibbiy xizmatlar taqdim etdi. Bu aholi uchun sifatli
tibbiy xizmatlarga kirishni yaxshiladi.
Uzoq muddatli ta'sirlar
Iqtisodiy o‘sish: O‘zbekiston iqtisodiyoti yillik o‘sish sur'ati 2023 yil uchun 5,5% deb
belgilangan. Bu iqtisodiy o‘sish yirik infratuzilma loyihalari samaradorligini ko‘rsatadi va
mamlakatning umumiy iqtisodiy salohiyatini oshiradi. Barqaror energiya ta'minoti: Navoi
GES ishga tushirilishi natijasida yillik 250 million kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarish
imkoniyati yaratildi. Bu energiya ta'minotini barqarorlashtiradi va iqtisodiy o‘sish uchun zarur
energiya resurslarini taqdim etadi.Ijtimoiy rivojlanish: Yangi infratuzilma orqali, masalan,
Qisqa muddatli
ta'sirlar
Uzoq muddatli
ta'sirlar
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
15
2024 yilgacha 100 ga yaqin yangi tibbiyot muassasalarini qurish rejalashtirilgan. Bu aholi
salomatligini yaxshilashga xizmat qiladi va sog‘liqni saqlash sohasida ijtimoiy rivojlanishni
ta'minlaydi. Mintaqaviy rivojlanish: 2022 yilda transport yo‘llarining yaxshilanishi natijasida
qishloq va shaharlar o‘rtasidagi yuk tashish hajmi 15% ga oshdi. Bu mintaqaviy iqtisodiy
o‘sishni ta'minlaydi va mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirishga yordam beradi. Mahalliy
ishlab chiqarishni rivojlantirish: 2023 yilga kelib, qishloq xo‘jaligida suv resurslaridan
samarali foydalanish natijasida 300 ming gektar yer suvni tejaydigan tizimlar orqali
sug‘orilgan. Bu hosildorlikni oshiradi va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sifatini
yaxshilaydi.
O‘zbekistonning yirik infratuzilma loyihalari qisqa muddatda ish o‘rinlarini yaratish va
iqtisodiy faoliyatni oshirishga xizmat qilsa, uzoq muddatda barqaror iqtisodiy o‘sishni,
ijtimoiy rivojlanishni va mamlakatning global iqtisodiyotdagi o‘rnini mustahkamlashga
yordam beradi. Statistik ko‘rsatkichlar ushbu loyihalarning ta'sirini yanada aniqroq ko‘rsatadi.
XULOSA
O‘zbekistonning yirik infratuzilma loyihalari mamlakat iqtisodiyotiga sezilarli ta'sir
ko‘rsatmoqda. Ushbu loyihalar, birinchi navbatda, iqtisodiy o‘sish, ish o‘rinlari yaratish va
aholi farovonligini oshirishga qaratilgan. Mamlakatda amalga oshirilayotgan infratuzilma
loyihalari nafaqat iqtisodiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash, balki ijtimoiy barqarorlikni
ta'minlashga ham xizmat qiladi.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning fikrlari O‘zbekistonning iqtisodiy islohotlari va
infratuzilma loyihalarini rivojlantirish jarayonidagi muhim yo‘nalishlarni belgilab beradi.
Uning tashabbuslari natijasida yirik milliy loyihalar, davlat byudjeti orqali moliyalashtirilgan
va xususiy hamkorlikka asoslangan loyihalar, mamlakatning iqtisodiy o‘sishi va xalq
farovonligini oshirish uchun samarali vositaga aylangan. “Bizning infratuzilma loyihalarimiz
– bu xalqaro hamkorlikning mevalaridir. Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi yirik
moliyaviy institutlarning yordami va xalqaro investitsiyalarni jalb qilish orqali
loyihalarimizning keng ko‘lamda amalga oshirilishi ta'minlanmoqda.”
Birinchidan, infratuzilma loyihalari orqali yangi ish o‘rinlari yaratilmoqda. Masalan,
Angren–Pap temir yo‘li loyihasi doirasida 2021 yilda 5,000 dan ortiq ish o‘rni yaratilgani
keltirilishi mumkin. Bu ish o‘rinlari mahalliy aholi uchun bandlik va daromad manbai bo‘lib
xizmat qilmoqda.
Ikkinchidan, transport va energiya infratuzilmasining yaxshilanishi iqtisodiy faoliyatni
tezlashtiradi. 2022 yilda Toshkent metropolitenining yangi “Yunusobod” liniyasi ishga
tushirilishi yillik 1,5 million yo‘lovchini tashishga imkon berdi. Bu transport xizmatlarining
sifatini oshirish va shahar ichidagi trafikni yengillashtirishga yordam berdi.
Uchinchidan, 2022 yilda O‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
investitsiyalar hajmi 3,5 milliard dollarni tashkil etib, 2021 yilga nisbatan 15% ga oshdi.
Ushbu investitsiyalar infratuzilma loyihalariga sarflanib, iqtisodiy o‘sishni tezlashtiradi.
To‘rtinchidan, yirik infratuzilma loyihalari aholi farovonligini yaxshilaydi. 2023 yilda
yangi tibbiy muassasalar ochilishi natijasida 2 milliondan ortiq aholi uchun yuqori sifatli
tibbiy xizmatlar taqdim etilgan. Bu sog‘liqni saqlash sohasidagi xizmatlardan foydalanishni
oshiradi va aholi salomatligini yaxshilaydi.
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
16
Umuman olganda, O‘zbekistonning yirik infratuzilma loyihalari qisqa muddatda
iqtisodiy faoliyatni oshirish va ish o‘rinlarini yaratish orqali ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Uzoq
muddatda esa, bu loyihalar mamlakatni barqaror iqtisodiy o‘sish, ijtimoiy rivojlanish va global
iqtisodiyotdagi o‘rni mustahkamlashga olib keladi.
Bunday o‘zgarishlar O‘zbekistonni rivojlanayotgan iqtisodiy davlat sifatida
shakllanishiga imkon yaratadi. Statistika va amaldagi loyihalar tahlili bu jarayonning
samaradorligini ko‘rsatib, mamlakatning kelajagi uchun yangi imkoniyatlar ochmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1.
Ahmedov, Z. (2022).
O‘zbekiston iqtisodiyotida infratuzilma loyihalarining
moliyalashtirish manbalari va ularning samaradorligi
. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot vazirligi.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi. (2023). "Yirik infratuzilma loyihalari
bo‘yicha ma'lumotlar". O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi rasmiy veb-sayti.
3.
Toshkent Metropoliteni boshqaruvi. (2022). "Yangi liniyalar haqida ma'lumotlar".
Toshkent Metropoliteni rasmiy sayti.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi. (2023). "2022
yilgi investitsiya hisobotlari". O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo
vazirligi rasmiy sayti.
5.
O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi. (2023). "Tibbiy muassasalar statistikasi,
2023 yil". O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi rasmiy veb-sayti.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi. (2023). "Iqtisodiy o‘sish statistikasi,
2023 yil". O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi rasmiy sayti.
7.
O‘zbekiston Energetika vazirligi. (2022). "Navoi GES haqida ma'lumotlar".
O‘zbekiston Energetika vazirligi rasmiy veb-sayti.
8.
O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi. (2023). "Suv resurslari
boshqarish statistikasi, 2023 yil". O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi rasmiy
sayti.
9.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo‘mitasi. (2023). "O‘zbekiston
iqtisodiyotining asosiy ko‘rsatkichlari".
10.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2021). "Milliy infratuzilma
rivojlanishi
strategiyasi". O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy veb-sayti.
11.
Тураев, Шавкат. "Совершенствование методики расчета налоговой
нагрузки." Научные исследования и инновации в индустрии 4.0. 1.1 (2022): 55-62.
12.
Бекмуродов, А., Тураев, Ш., Хасанов, Т., & Бозоров, Р. (2022).
Социально-экономическое значение бедности и пути ее снижения: передовой
зарубежный опыт и национальная практика. in Library, 22(2), 3-13.
13.
Тўраев, Шавкат Шухратович. "СОЛИҚ ЮКИГА ОИД ИЛМИЙ
ҚАРАШЛАРНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ." Иқтисодиёт
ва
инновацион технологиялар” журнали 4 (2021): 324-335.
“Raqamli iqtisodiyot va sun’iy intellekt texnologiyalarining jamiyat rivojlanishidagi ahamiyati”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2024-yil 22-noyabr, Tоshkеnt, O‘zbekiston
17
14.
Тўраев, Шавкат Шухратович. "БЮДЖЕТ-СОЛИҚ СИЁСАТИНИНГ
АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ." INTERNATIONAL CONFERENCES. Vol. 1. No. 2. 2023.
