65
Uzbek form "bir tovuqqa ham don kerak, ham suv kerak".
English form: ―One chicken needs both grain and water‖.
In short, proverbs have very deep meaning, regardless of the language or culture. We are also
convinced that proverbs are the jewel of folklore, which reflects the wisdom of the people, the spirit of
the nation, its culture. The number of religious, cultural, and morally similar proverbs, especially in
English and Uzbek, is invaluable. When we consider the genre of proverbs, which is folklore from each
country, we can see how distinct it is.
REFERENCES:
1.
The Book of Proverbs (1965), ed. by Paul Rosenzweig, and The Oxford Dictionary of English
Proverbs (1970), ed. by W. G. Smith and F. P. Wilson.
2.
Mieder W. International Proverb Scholarship. New York: Garland Publishing, 1993. P. 27-63.
3.
―O‘zbek xalq maqollari‖ T.Mirzayev, A. Musaqulov. «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik
kompaniyasi bosh tahririyati. Toshkent (2005)
4.
Usmonova, G. (2020). Borrowings of English vocabulary and their distinctive features.
ФРАНЦУЗ ТИЛИДА ФРАЗЕОЛОГИК БИРИКМАЛАР ТАСНИФИ
Маматов A.E.
профессор, Ўзбекистон Миллий университети, Ташкент, Ўзбекистон
Абдуллаева
Ф.
стажѐр ўқитувчи, Бердақ номидаги ҚДУ
Нукус, Ўзбекистон
firdavsxonabdullayeva92@gmail.com
тел: +998937711666
Бизга маьлумки тиллар, сўз бирикмалар ва иборалар орқали нутқ жараѐнида ўз ифода
имкониятини, маьносини янада кучайтиради.
Шу мақсадда ушбу битирув малакавий ишини француз тили фразеологик ибораларини
ифодаланиши ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари кенг маънода ѐритиб беришга бағишланди.
―Фразеология‖ сўзи икки маънода, яъни умумий тилшуносликнинг турғун сўз
бирикмаларини ўрганувчи махсус қисми бўлиб, кенг маънода мустақил шахобчадир. Тор маънода
бирон бир ѐзувчининг асарларидаги фразеологик ибораларни ўрганишдир. Одатда, сўз
бирикмалари иккига: эркин сўз бирикмалари ва турғун сўз бирикмалари (фразеологик
ибораларга)га ажратилади.
Агар эркин сўз бирикмалари нутқ жараѐнида хосил қилинса
(un bon livre-яхши китоб, un
livre intèressant-қизиқарли китоб)
,турғун сўз бирикмалари (фразеологик иборалар) тайѐр
бирликлар, лексик бирликлар сифатида олдиндан ясалган бўлади. Фразеология айнан шу
тайѐр,олдиндан ясалган турғун сўз бирикмаларини ўрганади. Нутқ жараѐнида, одатда, эскирган
иборалар қўлланилади. Бир феълнинг ҳар-хил тўлдирувчилар билан бирикиши фразеологик
бирликларни юзага келтиради. Масалан:
on vise un but
(мақсадни кўзламоқ), бироқ:
on vise à un
emploi
(пайига тўшмоқ),
on manque une visite (une leçon un train)
– дарсга, поездга келмаслик,
бироқ
on manque de patience, de respect
(сабрсизлик қилмоқ,ҳурмат қилмаслик).
Фразеологик ибораларнинг кўпчилиги семантик (маъно) бутунлиги (бирлиги) билан
характерланади.
Фразеологиянинг мақсади турғун сўз бирикмаларини (фразеологик ибораларни) аниқлаш,
уларни таснифлаш, уларнинг тилда пайдо бўлиш сабабларини очиб бериш, уларнинг характерли
хусусиятларини ўрганишдан иборатдир. Эркин ва турғун сўз бирикмалари ўртасида кескин чегара
йўқ. Турғун сўз бирикмалари тилда эркин сўз бирикмаларининг лексик бирликка ўтиши
натижасида пайдо бўлади. Масалан:
laver la tète à son fils
– (ўғлининг бошини ювмоқ- эркин сўз
бирикмаси) –
laver la tète pour sa mauvaise conduite
(ѐмон хулқи учун бошни қотирмоқ – турғун сўз
бирикмаси),
prendre le taureau par les cornes
(хўкизнинг шохидан тутмоқ ) эркин сўз бирикмаси) –
prendre le taureau par les cornes
(фурсатни ўтказмай, дадиллик билан ишга киришмоқ – турғун сўз
бирикмаси).
Эркин ва турғун сўз бирикмаларининг чуқур узвий боғланганлиги грамматика билан
лексикологиянинг ўзаро чамбарчас боғланганлигини билдиради. Уларнинг тез-тез метафорик
ишлатилиши туфайли илгари эркин сўз бирикмаси бўлган иборалар боғланган фразеологик
бирикма ва фразеологик иборага айланади ва ягона маъно бирлигига эга бўлади.
66
Худди лексик синонимлар сингари фразеологик синонимлар бир тушунчанинг ѐки яқин
тушунчанинг ҳар хил кўринишларини акс эттиради. Фразеологик синонимларда бир тасвирга (ѐки
яқин тасвирга) асосланган синонимик вариантларни фарқлаш ва яна хилма-хил тасвирга
асосланган соф фразеологик синонимларни ажратади. Масалан:
qui a bu boira
(оққан ариқ яна
оқади),
le renard mourra dans sa peau
(ит итлигини қилади) (сут билан кирган жон билан чиқади)
кабилар.
Бундан ташқари фразеологик ибораларни синонимик турларга ҳам ажратишимиз мумкин:
1. Хар хил отлардан тузилган синонимик иборалар айнан отнинг семантик (маъно)
доирасига мансуб бўлади. Масалан:
ne pas desserrerles dents (les lèvres)
(гапни чалғитмоқ),
avoir le
coeur sur la bouche (sur les lèvres)
(сидқидилдан гапирмоқ),
prendre à l‘oeil (au nez, à l‘oreille)
(иложсиз гапирмоқ), bourrer la tète (la cervelle, le cràne) (мияни гангитмоқ) кабилар.
2. Феъл бўлакларидан ташкил топган синонимик иборалар. Масалан:
tendre
(prèter dresser)
l‘oreille
(тингламоқ),
ètre tout yeux (tout oreille)
(қош-кўз бўлмоқ),
rompre
(casser) la tète
(қулоқ-
мияни қоқиб қўлига бермоқ),
donner (gager,mettre,parier) sa tète à couper
(бошини кесиб танлашга
бермоқ).
3. Грамматик фарқланувчи синоним иборалар. Масалан:
prendre la raison (sa raison)
–
ақлини йўқотмоқ,
avoir la dent longue (les dents longues)
– тили узун бўлмоқ,
n‘ètre pas dans (en) son
assisette
– ўзида бўлмаслик,
baisser l‘oreille – porter bas l‘oreille – porter bas l‘oreille – avoir l‘oreille
basse
– ғамгин бўлмоқ.
Фразеологик синонимлар ҳар хил тасвирларга асосланган бўлиб, лексик тузилиши
жиҳатидан бир-биридан фарқ қиладилар. Масалан:
pain tendre et bois vert mettent la maison au
dèsert
– (борида чора-чора, йўғида банда бечора, баъзан ҳар нарса мўл-кўл, баъзан бўм- бўш икки
қўл),
qui ne sait se moderer ne peut ètre heureux
(қорнинг оғриса, нафсингни тий);
qui vit sans compte,
vit à honte
(хисоб-китобсиз яшаган уятга қолар), la parole est d‘ argent, le silence est d‘or (сўз –
кумушу, сукунат - олтиндир) ;
il faut une aiguille pour la bourse et deux pour la bouche
(қопчиққа
битта тўғнағич, оғизга иккита кам).
Фразеологик синонимлар маъно даражасининг кучлилиги, таъсирчанлиги ва шу кабилар
билан ажралиб туради. Масалан:
ce n‘est pas un grand clerc
(унчалик саводхон эмас),
il n‘a pas
inventè la poudre
(у осмондаги юлдузни уриб тушира олмайди),
il n‘a pas inventè le fil à couper le
beurre
– (у унчалик маълумотли эмас),
il a une araigneè dans son plafond
(у аҳмоқ одам)
il est bète
comme ses pieds
(ўта аҳмоқ),
il est bète comme un chou
(ўта аҳмоқ),
il est bète à manger du foin
(эшакдай аҳмоқ),
il est sot en trois lettres
– (бутунлай аҳмоқ) ва ҳоказо.
Шуни ҳам айтиб ўтиш жойизки ҳозирги замон француз тилининг аналитик тенденцияси,
турғун сўз бирикмаларининг ясалиши луғат фондининг бойиши учун битмас – туганмас манбадир.
Шунинг учун ҳам тинчлик учун кураш бутун ер юзида фразеологик ибораларнинг юзага
келишига сабаб бўлди. Масалан:
colombe de la paix
(тинчлик кабутари)
partisan de la paix
(тинчлик
тарафдори),
combattant de la paix
(тинчлик учун курашчи),
messager de la paix
(тинчлик элчиси),
la
lutte pour la paix
(тинчлик учун кураш),
le conseil mondial de la paix
(Бутун жаҳон тинчлик
кенгаши),
les hommes de bonne volontè
(темир иродали кишилар),
la cause de la paix
(тинчлик иши)
ва ҳоказо.
Хулоса қилиб йтганда фразеологик ибораларнинг барча турлари ҳам образлиликка эга
бўлгани учун, нутқни ифодали ва таъсирчан қилиб кўрсатиш орқали бадий адабиѐт ва
тилшуносликда мухим ахамиятга эгадир [1].
АДАБИЁТЛАР:
1. Абдулхамид Нурманов "Ўзбек тилшунослиги тарихи". Тош."Ўзбекистон" 2002
2. Bally Ch. Précis de stylistique. Genève, 1905.
3. Bally Ch. Traité de stylistique fr se.T.2- Heidelberg, 1909.
4. Cgernyseva I.I. Feste Wortkomlexe des Deutschen in Sprache und Rede. - Moscau, 1980.
5. Dubois J., etc. Dictionnaire de linguistique. P., 1973.
6. Dineton CI. La puce à l'oreille. Antologie des expressions populaires avec leur origine. -P., 1978.
7. Маматов А.Э. Очерки по французкой фразеологической стилистике Т., укитувчи 1989.
