71
united by one idea in its various modifications. This ability of the lexeme is formally reflected at different
levels - morphological, syntactic. In the linguistic literature, it is unanimously indicated that the participial
forms have a relative temporal meaning, that is, simultaneity and precedence of the main action. The
difference between a participle and a verb is found in the "point of reference". In verbs, it is the moment
of speech, in participles - some other main action in relation to it. The main means of forming the
opposition "simultaneity - precedence" are participle I and II.
REFERENCES
:
1.
Chomsky
, N.
The logical Basis of Linguistic Theory / N. Chomsky. - «Preprints of Papers for the
9-th International Congress of Linguistics». Cambridge.Mass.1962.-137p.
2.
Curme
,
G.
English
Grammar
/
G.
Curme.
-
New
York.1966.320
p.
Israel
;
Johnson
,
Ch
.,
Brooks
,
P.J.
Cognitive Linguistics / M. Israel, Ch. Johnson, P.J. Brooks // From
states to events: The acquisition of English passive participles II - 1/2. - 2000. - P. 103-129.
3.
Leech
,
G.N.
An A-Z of English Grammar and Usage / G.N. Leech. - London
Melbourne Auckland, 1989. - 578 p.
4.
Swan, M. Practical English Usage / M. Swan. - M.: Vysshaya Shkola, 1984. -552 p.
O„ZBEK TILIDAGI MATEMATIK TERMINLARNING
SINTAKTIK-DERIVATSION XUSUSIYATLARI.
Ruzmetova O.A.
tayanch doktorant, ―Ingliz tili va adabiyoti‖ kafedrasi, Xorijiy filologiya fakulteti
Urganch davlat universiteti, O‘zbekiston
Annotatsiya:
Matematika sohasiga oid terminlar yasalishida sintaktik derivatsiya muhim ahamiyatga ega.
Sintaktik usulda matematika sohasia oid terminologiya birliklarini hosil qilishning bir necha ko‗rinishlari
mavjud. Maqolada belgilangan sintaktik aloqalarga ko‗ra matematik terminlar struktur komponentlarini
aniqlash to‗g‗risida muhokama boradi.
Kalit so‟zlar:
sintaktik derivatsiya, termin, komponent, so‗z birikmasi, ikki komponentli termin.
Аннотация:
Синтаксическая деривация важна при формировании математических терминов.
Существует несколько способов синтаксического создания математической терминологии. В
статье рассматривается определение структурных компонентов математических терминов по
выявленным синтаксическим связям.
Ключевые
слова:
синтаксическое
деривация,
термин,
компонент,
словосочетание,
двухкомпонентный термин.
Annotation:
Syntactic derivation is important in the formation of mathematical terms. There are several
ways to create mathematical terminology syntactically. The article deals with the issues of the structural
components of mathematical terms based on the identified syntactic links.
Keywords:
syntactic derivation, term, component, word combination, two-component term.
Matematika sohasiga oid terminologik birliklarning shakllanishida sintaktik derivatsiya o‗ziga
xos xarakterga ega hisoblanadi. Sintaktik xarakterdagi terminologik birliklar so‗z birikmalari bo‗lib, ular
ikkita alohida mustaqil bo‗lgan birliklarning semantik jihatdan yaxlit birikmaga birlashtirish orqali hosil
qilingan bo‗ladi . Sintaktik derivatsiya derivatsiyaning formal turi sifatida qaraladi, chunki bunda so‗zda
semantik jihatdan emas, forma ya‘ni shakl jihatdan o‗zgarish kuzatiladi. Sintaktik derivatsiyaning
shakllanishi uchun tayanch struktura asos bo‗lib xizmat qiladi, ya‘ni tayanch strukturasiz sintaktik
derivatsiya shakllanmaydi. Demak derivat tayanch struktura orqali shakllanadi.
Sintaktik usulda matematika sohasia oid terminologiya birliklarini hosil qilishning bir necha
ko‗rinishlari mavjud bo‗lib, ular quyidagicha:
-
so‗zlarni qo‗shish;
-
bir necha komponentlarni qo‗shish;
-
abbreviatsiya.
Belgilangan sintaktik aloqalar orqali matematik terminlar struktur komponentlarini aniqlash
mumkin. Muhokama asosan terminlar komponentlarining maksimal miqdori xususida boradi. D.S.Lotte
terminlarning komponentlari borasida, agar uning tarkibiy qismlarini cheklamasa, termin hosil qilish
oson, lekin bunday termin bir so‗zli termin uchun xos bo‗lgan yasamalilik xususiyatiga ega emas, degan
fikrni bildirgan [1]. So‗z birikma terminlarining tarkibiy qismlarini chegaralash muammosi ancha
murakkab hisoblanadi. Bu terminologiya nazariyasi va uning amaliy sohalarining dolzarb
72
muammolaridan biri bo‗lib kelgan[2]. Komponentlarning maksimal soni xususida S.V Grinevning fikriga
ko‗ra, terminologik birikmalarnig komponentlari soni chegarasi yettitadir deb ta‘kidlaydi va buni inson
xotirasida saqlab qolishi mumkin bo‗lgan so‗zlar soni bilan bog‗laydi[3]. B.N Golovin va R. Yu Kobrin
ba‘zan birikma terminlar o‗ntagacha komponentdan tashkil topgan deb ta‘kidlaydilar[4]. Bir necha
komponentlar orqali yasalgan matematika sohasiga oid birikma terminlarni biz quyidagicha tasnifladik:
-
ikki komponentli;
-
uch komponentli;
-
to‗rt va undan ortiq komponentli;
Ikki komponentli birikmalarning asosiy tiplarini quyidagicha tasniflash mumkin:
-
Birinchi komponent sifat va ikkinchi komponent, ya‘ni bosh bo‗lak ot bilan ifodalangan so‗z
birikma terminlar. Bunday birikmalarning tuzilish modeli Sifat + Ot ko‗rinishida bo‗ladi:
harfiy ifoda,
erkli o‗zgaruvchi, egri chiziq;
-
O‗zbek tilidagi Sifat + Ot ko‗rinishidagi modelli birikmalar ingliz tilida –ing hozirgi zamon
sifatdoshi bo‗lgan uch komponentlibirikma orqali berilgan bo‗lishi mumkin:
qavsli ifoda - expression
involving parentheses
-
Ikki komponentli terminologik birliklarning har ikkala qismi ham ot orqali ifodalangan bo‗lishi
ham mumkin. Ular Ot + Ot shaklidagi model bilan belgilanadi:
burchak gradusi, koordinata o‗qi;
O‗rganilayotgan sohamizda ham ingliz va o‗zbek tillarida ham so‗z birikma terminlarning
komponentlari miqdoriga ko‗ra eng keng tarqalgani ikki komponentli termin birikmalardir. Bunda asosan
asosiy bosh komponent bosh kelishik shaklidagi ot orqali ifodalanadi va asosiy ma‘noni
anglatuvchihisoblanadi. Tobe bo‗lak asosiy tayanch komponentni to‗ldirib keladi.
ADABIYOTLAR:
1.
Лотте, Д. С. Образование системы научно-технических терминов: основные требования,
предъявляемые к термину Москва, 1948. С154.
2.
Волкова, И. Н. Стандартизация научно-технической терминологии. Москва, 1984. С79.
3.
Гринев, С. В. Введение в терминоведение. Москва. Издательский центр «Академия», 2008.
С83.
4.
Головин, Б. Н., Кобрин, Р. Ю. Лингвистические основы учения о терминах. Москва.
Высшая школа, 1987. С100.
ОТРАЖЕНИЕ КУЛЬТУРЫ В ПОСЛОВИЦАХ АНГЛИЙСКОГО И КАРАКАЛПАКСКОГО
ЯЗЫКОВ (лингвокультурологический анализ)
Сарсенбаева З.Ж.
Докторант, НГПИ имени Ажинияза,
Нукус, Узбекистан
Процессы глобализации в современном мире способствуют развитию международных
отношений на экономическом, политическом, культурном и дипломатическом уровнях и играют
важную роль в изучении иностранных языков. Формирование межкультурной компетенции
студентов является одним из важнейших компонентов в процессе изучения иностранных языков.
В процессе обучения межкультурной компетентности формируются социокультурные знания
студентов.
Изучение как иноязычной культуры, так и родной языковой культуры способствует
наиболее успешной подготовке к реальному межкультурному общению студентов и дает им
возможность увидеть не только различия, но и найти общие черты в этих двух культурах.
Развивающие
лингвокультурные
компетенции
погружаются
в
грамматические
структурные секреты каракалпакского и английского языка, понимают законы правил в речи,
усваивают механизм построения предложений. А без компетентности недокументированные
навыки теоретической комплементарности превращаются в подготовку единого плато. В
осознанном масштабе языковые компетенции учащихся становятся необходимым условием
организации их языковых навыков и умений. В некоторых других случаях текст метафоричен
настолько ясно, что смысл можно определить, не обращаясь к форме пословицы и ее значению,
как в следующем, далее примеры даны на каракалпакском и английском языках:
1.
Appearances deceive; the cover is not the best guide to the book – Sırtqı kórinis aldamshı, Sırtı
pútin, ishi tútin – Внешность обманчива; обложка не лучший путеводитель по книге
[Рушди, 1998:
257].