102
RAMZIY OBRAZ DORIS LESSING HIKOYALARI TALQINIDA
Temirboyeva M.
Talaba, O‘zDJTU, Toshkent, O‘zbekiston
Scientific advisor: Mukhammedova N.E.
PhD, docent, Ingliz tili amaliy fanlar 2, O‘zDJTU, Toshkent, O‘zbekiston
Tel: +998933964528
Annotasiya:
Mazkur maqolada ramziy obraz tushunchasi ingliz adabiyoti misolida tahlil qilinadi. Ingliz
adabiyoti tarixida ramziy obraz tushunchasi turli adiblar ijodida koʻzga tashlanadi. XX asr ingliz
adabiyotining taniqli adibasi Doris Lessingning "Parvoz" (Flight, 1957) hikoyasida ramziy obraz
tushinchasi turlicha talqin qilinadi. Mohir iste'dod sohibasi Doris Lessing hikoyasi sarlavhasida ozodlik,
hurriyat va yangi hayot boshlash uchun tashlangan ilk qadamni ilk marotaba parvoz etishga chog‘langan
qushning boshidan kechirgan qiyinchiliklariga qiyoslab tasvirlaydi.
Kalit so‟zlar:
iste'dod, madaniyat, ramz, ehtiros, ozodlik, qat‘iyat.
Abstract
: The presented article deals with the analysis of the concept of symbolic image in modern
English literature. In the history of English literature, the novel of the British writers illustrate different
concepts of the symbolic image. Famous English writer of the XX century Doris Lessing's story entitled
"Flight ", has a lot to convey to readers. With a single title "Flight", Doris Lessing describes the first step
to freedom, liberty and a new life as if the bird was flying for the first time and therefore experiencing
hardships
Key words:
talent, culture, symbol, passion, freedom, precession.
O‗z asarlaridagi g‗oyani ramziy ma‗no tufayli o‗quvchi yoshlarga va kitobxonlarga yetkazib
berayotgan yozuvchilar talaygina. Ramz so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, "ishora qilmoq" degan ma‘noni
anglatadi [Quronov D., Mamajonov Z., Sheraliyeva M.: 2013]. Ramziy obraz tushunchasi qadimdan
barcha xalqlar folklori va adabiyotida ma‘lum va mashhur. Ayris Myerdok, Jon Le Kar, Joan Xarris,
Julian Barns, Doris Lessing kabi ingliz ijodkorlari va O‘tkir Hoshimov, Chingiz Aytmatov, Xudoyberdi
To‘xtaboyev , O‘lmas Umarbekov kabi mashhur yozuvchilarimiz ramziy obrazlardan mohirona
foydalanishgan. Buni birgina Chingiz Aytmatovning "Oq kema" qissasida foydalangan "shoxdor ona
bug‘u" so‘zi orqali ezgulik, yaxshilik, oliyjanoblik, mehr-oqibat kabi tuyg‘ularni, "baliq" obrazi orqali esa
erk va qudratni ifodalashi yozuvchining yuksak iste‘dod egasi ekanligidan dalolat beradi.
Ingliz adabiyotining yetakchi vakillaridan biri sanalgan Doris Lessing ko‘plab romanlar,
hikoyalar, adabiyotshunoslik muammolariga bag‘ishlangan esselar va novellar muallifidir. U o‘z asarlari
orqali ko‘pincha insonlarning zamonaviy hayot tarzi hamda shu zamondagi ijtimoiy adolatsizliklarni
ko‘rsatib berishga harakat qilgan. "Maysa kuylamoqda" (The Grass is singing, 1950), "Zo‘ravonlik
bolalari" (The Children of Violence), "Yaxshi qo‘shnining kundaligi" (Diary of a Good Neighbour,
1983), "To‘rt darvozali shahar" (The Four-Gated City, 1969) kabi asarlari shular jumlasidandir. Yozuvchi
asarlarining aksariyati tarjimai hol mazmunidagi asarlar bo‘lib, ularda Afrikadagi ijtimoiy va siyosiy
kurashlar, ruhiy iztiroblar, madaniyatlar to‘qnashuvi, mustamlakachi va qora tanlilar o‘rtasidagi
munosabatlar to‘grisida hikoya qilinadi.
Lessing yuksak va samarali adabiy faoliyati uchun 2007-yil 11-oktabr kuni Shvetsiya Fanlar
akademiyasi tomonidan "Nobel mukofati"ga loyiq yozuvchi deb topildi. U ushbu mukofotini 88 yoshida
olgan, eng keksa mukofotlanganlar orasida uchinchi keksa Nobel mokofoti sovrindoriga aylandi. U
adabiyot bo‘yicha "Nobel mukofoti"ga sazovor bo‘lgan 11-ayol edi. Lessing asarlarini ayol tajribasidan
paydo bo‘lgan ehtiros, shubha va kelajakka bo‘lgan qarashlarini boy kolleksiya o‘laroq saqlab qolinishi
kerakligini ta‘kidlaydi.
Doris Lessing ijodi davomida ramziy obrazlardan yuksak did ila, mohirona foydalangan yozuvchi
desak hech ham mubolag‘a bo‘lmaydi. Biz bu so‘zlarni isboti sifatida uning qalamiga mansub bo‘lgan
"Parvoz" (Flight, 1957) hikoyasini keltirishimiz mumkin. Yozuvchi ushbu mo‘jazgina hikoyasi va birgina
"Parvoz" -Flight so‘zi orqali, hayotimizda juda katta ahamiyat kasb etgan erkinlik, ozodlik, mas‘uliyat,
barcha go‘zal qizlarga xos qat‘iyat, sevgi va erkinlikka intilish tuyg‘ularini samimiy tarzda tasvirlab
bergan. Ushbu hikoyada yozuvchi endigina tuxumdan chiqqan polaponni inidan olib qo‘ygan insonni
qushchani parvozga undashini qanchalik mohir tarzda tasvirlaganligiga guvoh bo‗lamiz:
"Above the old
manʼs head was the devocate, a tall wire-netted shelf on stills, full of strutting, preening birds. The
sunlight broke on their grey breasts into small rainbows. His ears were lulled by their crooning, his
hands stretched up towards the favorite, a homing pigeon, a young plump-bodied bird which stood still
when it was saw him and cocked a shrewd bright eye. "Pretty, pretty" he said, as he grasped the bird and
drew it down, feeling the cold coral claws tighten around his finger. Content, he rested the bird lightly on
103
his chest and leaned against a tree, gazing out beyond the devocate into the landscape of a late afternoon
[Lessing: 1957]
Lessing polapon bilan Elis ismli sho‘x, go‘zal, qat‘iyatli, 18 bahorini qarshilagan qizning
hayotiga ramziy ma‘noda qiyoslaydi: "
His eyes travelled homewards along this road until he saw his
granddaughter swinging on the gate underneath a frangipani tree. Her hair fell down her back in a wave
of sunlight and long bare legs repeated the angels of the frangipani stems, shining brown stems among
patterns pale blosssom. Her grandfather's mood shifted. He delibrately held out his wrist for the bird to
take a flight and caught it again at the moment it spread it's wings
" [Lessing D.: 1957]. Chunki Elis
Stiven ismli yigitni yoqtirib qoladi va u bilan turmush qurish niyatida ekanligini bobosiga bildiradi. Lekin
bobosi uning bu fikriga qarshilik qiladi, Elis esa o‘z fikrini o‘zgartirish niyati yo‘q ekanligini aytadi va
o‘z uyini tark etadi. "
Alice was just waiting Steven in front of the gate, but her grandfather wass upset
from this. Alice said that l feel in love with him, Weʼll marry soon. Steven came suddenly with a present
for her. The couple were sauntering among the bushes, laughing. As he watched his granddaughter
escape from youth a sudden mischevious movement and run off through the flowers with Steven in
persuit."
[Lessing D.; 1957]. Bobosi o‘zi yolg‘iz qoladi, keyin esa xayolga berilib ketadi: ertalab daraxt
shoxidagi qushlarning inini va polaponni koz oldiga keltiradi va hammasini tushunib yetadi."
He looked
at his granddaughter with sardonic hatred, hating himself. They were caught and finished both of them
but the girl was still running free. Now, you can go, he said aloud. He held the bird poised, ready for
flight while he looked down the garden towards the boy and the girl. Then clenched in the pain of loss, he
lifted the bird on his wrist and watched it soar. A whirr and a spatter of wings and a cloud of a bird rose
into the evening from the dovecote"
[Lessing D.: 1957].
U o‘ziga nabirasi Elis ulg‘ayib qolganini va yangi
hayot sari parvoz qilish vaqti kelganini tushunib yetadi. Xuddi, qushlar katta bo‘lib, uchishni o‘rganganini
va erkin, ozod holda parvoz qilganini kabi.
Ramziy obraz muayyan tizimni tashkil etadi va ayrim hollarda koʻpchilik xalqlar adabiyoti va
sanʼatida mushtarak mazmunni ifodalaydi. Masalan: sher- mardlik, tulki - makkorlik, boʻri - ochkoʻzlik,
gul - goʻzallik va boshqalar. Baʼzi ijodkorlar anʼanaviy ramzlar bilan bir qatorda tabiatdagi har bir hodisa
va detallardan ramziy tasvir uchun foydalanadilar. Bunda u yoki bu narsa tasvir jarayonida yozuvchi
maqsadiga xizmat qiluvchi muayyan ramziy maʼnoga ega boʻladi. Lekin mohir ingliz adibasi Doris
Lessing "Parvoz" (Flight,1957) hikoyasida ramziy obrazdan noanʼanaviy tarzda foydalangan va u birgina
sarlavha uchun foydalangan "Parvoz" soʻzi orqali juda koʻp maʼnolarni tasvirlab bergan.
ADABIYOTLAR
:
1.
Quronov.D., Mamajonov Z., Sheraliyeva M. Adabiyotshunoslik lug‘ati. Toskent. Akademnashr.
2013.
2.
Normatov U. "Ijod sehri". "Sharq" nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati.
Toshkent -2007.
3.
Jovliyev B. "Til va adabiyot" jurnali. 2013- yil 25- iyul.
4.
Ulugʻov A. "Adabiyotshunoslik nazariyasi". Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy
uyi. Toshkent-2018.
5.
Lessing D. ―Flight‖ in Short Story Collection ―The Habit of Loving‖. 1957.
ИНГЛИЗ-ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДА ЕНГИЛ САНОАТГА ОИД ТЕРМИНЛАРНИ ИШЛАБ
ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ
Сратдинова Г.Б.
Ассистент, Бердақ номидаги ҚДУ, Нукус, Ўзбекистон
tel: +99891 3732232
Ҳозирги глобаллашув даврида амалга оширилаѐтган ислоҳатлар халқимизнинг турмуш
фаровонлигини юксалтиришда муҳим аҳамият касб этувчи соҳаларни ривожлантиришга
қаратилган. Жамиятдаги маънавий ва техник ривожланишлар илм-фаннинг тилшунослик соҳасида
ўз таъсири билан яққол кўзга тошланади. Шунки жамиятдаги маданий ва техник ривожланишлар
тилнинг лексик бирликларида катта ўзгаришларни келтириб чиқаради, яъни ҳар қандай соҳадаги
янгилик дастлаб тилнинг лексик системасида, терминлар орқали ифода қилинади. Шу боис
тилшунослар ҳар бир соҳа бўйича терминларни алоҳида шакллантиришга эътибор қаратиб, уларни
ўз илмий ишларининг текшириш объектига айлантирди.
Махсус сўзларни яратиш, мавжуд терминологик тизимларни такомиллаштириш, янги
термин ва уларнинг тизимларини яратишнинг мақбул усулларини аниқлаш, билимларнинг турли
