149
and their users adopted English, and to what extent have they done so? Is English on its way to becoming
the dominant language of science and scholarship, or has it already arrived?
Even in countries like Germany, which was formerly regarded as the epicenter of global research
and study in the early twentieth century, English is gaining traction. Kachru (1996) found that, while
English is not yet widely used as a language of instruction at the undergraduate level, it is featured on
university Web pages, and English is typically the language of instruction at the graduate level, as well as
the language of publication, in fields such as medicine and natural science. The decision to use English in
education differs by country and is frequently influenced by the status of the country's original language.
Students whose native language is well-known and has a large number of speakers conduct
Internet searches in both their native language and English. Students whose native language is not widely
spoken or supported by economic prosperity, on the other hand, are increasingly turning to English. Some
people are concerned about the growing popularity of English in higher education. Altbach (2004) used
the dispute over the major language of teaching in the Netherlands as an example, citing concerns about
the survival of the Dutch language if English began to dominate higher education.
In higher education, the usage of English is linked to reputation and job advancement. Pakir
proposed that Singaporeans adapt English to make it "glocal"—globally appropriate while remaining
culturally relevant—in order to retain their cultural identity.
In summary, the advantages of using English in higher education include greater institutional and
individual status and popularity locally and/or worldwide. There are also financial benefits, such as higher
student enrollment and graduation compensation. Collaboration and information access are also
commonly mentioned. The disadvantages of English adoption include the risk of the native language's
decline and loss of status, especially if there are few speakers.
REFERENCES:
1.
Kachru, B. B. (1996). World Englishes: Agony and Ecstasy. Journal of Aesthetic Education, 30,
135-155.
2.
Wei and Kolko's (2005).
Resistance to Globalization: Language and Internet Diffusion Patterns in
Uzbekistan.
New Review of Hypermedia and Multimedia, Vol.11, #2, 205-220.
3.
Graddol, D. (1997). The future of English? London: British Council.
4.
Warschauer M. (2002) Networking into academic discourse. Journal of English for
Academic
Purposes 1(1), 4558.
КЛАСТЕР АСОСИДА ЛОЙИҲАЛАШ ФАОЛИЯТИНИ ТАКИЛ ҚИЛИШ
Абдиримова
И.К.
катта ўқитувчи, Чирчиқ давлат педагогика институти, Ўзбекистон
тел: +998907386573
Жалилов Ж.
Чирчиқ давлат педагогика институти талабаси, Ўзбекистон
Аннотация:
Мақолада лойиҳа фаолияти ва педагогик таълим кластери тушунчаларига таъриф
берилиб, кластер усулини таълим жараѐнида ўқувчиларнинг лойиҳалаш фаолиятида қўллаш
механизмлари, усуллари ҳамда йўналишлари кўрсатиб ўтилган. Лойиҳалаш фаолиятида кластер
усулидан фойдаланиш таълим самарадорлигини оширишда муҳим ўрин тутиши илмий жиҳатдан
ѐритилган.
Калит сўзлар:
кластер, кластер тамойиллари, лойиҳалаш фаолияти, педагогик таълим кластери,
кластер ѐндашув, инновацион технология, инновацион ѐндашув, таълим тизими, лойиҳа.
Давлатимиз мустақилликни қўлга киритгандан кейин таълим давлат сиѐсатининг устувор
соҳасига айланиб, ушбу соҳада туб ислоҳотлар амалга оширила бошланди. Ҳукуматимиз
томонидан таълим соҳасини тубдан ислоҳ қилиш мавжуд камчиликларни бартараф этиш
мақсадида таълим ва кадрлар тайѐрлаш соҳаларига оид бир қатор қарорлар қабул қилинди.
Педагогик таълим соҳасида инновацион иқтисодиѐтнинг тараққий этиш шароитида инновацион
фикрловчи, мустақил изланувчи ва қарорлар қабул қилишга қодир, келажакда ижтимоий ва
профессионал муҳитга мослашувчан, жамоа бўлиб ишлайдиган ва муаммоларни ҳал қила оладиган
ўқувчиларни тайѐрлаш муҳим аҳамият касб этади. Лойиҳа фаолиятида турли таълим
муассасалари, жамоат ва давлат ташкилотларининг ҳамкорлигини назарда тутувчи лойиҳалар
асосий ўрин тутади. 1918 йилда Колумбия университети қошидаги педагогика коллежи
150
ўқитувчиси Вильям Килпатрик лойиҳалаш методининг моҳиятига бағишлаб ―Лойиҳалаш методи‖
номли мақолани чоп қилдирди. Муаллифнинг кейинги мақолаларида ушбу атама куйидагича
талқин қилинади: ―Лойиҳа‖ атамаси фаолиятнинг ҳар бир имкониятини, тажриба жараѐнининг
боғлиқлигини англатиши зарур. Бунда мақсад ички омил сифатида:
- фаолиятнинг мақсадини англатади, тажрибага эга бўлиш жараѐнини бошқаради;
- шахснинг ўз фаолиятини ва ички қобилиятини рўѐбга чиқаришга хизмат қилади. [Porter, 1980:
454]
Таълимга лойиҳалаш методининг кириб келиши XIX асрга бориб тақалади. ―Кластер‖
назарияси эса даставвал иқтисодиѐт тармоғида юзага келди. ―Кластер‖ назариясининг кўп
қирралилиги, унинг замирида бир нечта назарий ѐндашувлар шаклланишига йўл очади. Кластер –
муайян масофа нуқтаи назаридан яқин бўлган, фаолияти ўзаро боғлиқликни тақазо этадиган
ишлаб чиқариш, хом ашѐ етказиш, товарни сотиш ва сервис ҳамда уларга алоқадор хизматларни
кўрсатишдир. [Болоний, Лыскова, 2011:16]
Замонавий кластер тамойилларининг асосчиси ва уларни рақобатбардошлигини оширишга
ҳисса қўшган ва уни илмий асослаган олим сифатида Майкл Портерни кўрсатишимиз лозим.
Унинг таълимоти куйидаги хулосаларга келишимизга асос бўлади
: кластер бўлиш учун географик
нуқтаи назардан бир-бирига яқин ҳудудда жойлашган компаниялар ва уларга алоқадор
ташкилотлар бир соҳада, бир фаолият тури билан шуғулланишлари ва бир-бирини тўлдириб
туришлари даркор
[Портер, 2000: 74].
Демак, ―Кластер‖ назариясининг кўп қирралилиги, унинг замирида бир нечта назарий
ѐндашувлар шаклланишига йўл очади.
Илмий адабиѐтларда кластер тушунчасига турлича таърифлар келтирилган. Шуларга
таянган ҳолда, педагогик таълим кластери тушунчасини қуйидагича таърифлаш мумкин:
педагогик таълим кластери
– муайян географик ҳудуднинг рақобатбардош педагог кадрларга
бўлган эҳтиѐжларини қондириш мақсадида бир-бири билан узвий алоқадаги тенг ҳуқуқли алоҳида
субъектларнинг, технологияларнинг ва инсон ресурсларининг интеграциялашувини кучайтирувчи
механизмдир
[
Муҳамедов, Ходжамқулов, 2019: 9
].
Ўқувчиларнинг лойиҳа фаолиятида кластер методини қўллаш қуйидагиларга қаратилади:
- ўқувчилар томонидан лойиҳалаш жараѐнида қатнашишнинг аҳамиятини англаб етиши,
иқтисодий ва ижтимоий соҳаларнинг реал секторида амалий тажрибага эга бўлишига, шунингдек
лойиҳани амалга ошириш давомида юзага келадиган муаммоларни ҳал қила олиш йулларини
топишга;
- лойиҳадаги ҳамкорлар (буюртмачи ва лойиҳанинг ижрочилари, ўқувчилар, талабалар,
аспирантлар ва бошқалар) билан мулоқот қилиш орқали мулоқот доирасининг кенгайишига;
- лойиҳа фаолияти билан алоқадор бўлган ташкилотчилик кўникмалари ва ахборот,маълумот
йиғиш жараѐнида фаол иштирок этишга (ахборотни излаб топиш, уни қайта ишлаш ва зарур
кўринишга келтириш, тақдим қилиш);
- лойиҳада кўзда тутилган топшириқларни бажариш орқали қўлга киритилган ресурсларни бошқа
соҳаларда қўллай олишга, унинг аҳамиятини тушуниб етишга ѐрдам беради.
Ижтимоий муҳим лойиҳаларни амалга оширишда мактаб ўқувчиларининг қатнашиши
уларнинг мукаммал билим ва юқори малака эгаллаши, мустақил фаолият олиб бориш
кўнимкмаларига эга бўлиш имконини беради.
Таълим соҳасидаги ислоҳотлар таълим муассасаларининг ташкилий,бошқарув, молиявий
мустақиллигига замин яратди. Бу ўз навбатида улар ўртасида рақобат муҳитининг,
«рақобатбардош таълим даргоҳи», «рақобатбардош битирувчи», «рақобатбардош мутахассис»
тушунчаларининг юзага келишига олиб келди. Лойиҳа фаолияти бирор бир янгиликни тадбиқ
қилиш мақсадини кўзлайди. Бунда мавжуд технологияни эгаллаш ва ривожлантириш орқали
унинг ҳаққонийлигига эришиш назарда тутилади.
Кластер методини лойиҳалаш фаолиятига тадбиқ қилиш ѐрдамида ўқувчиларнинг лойиҳа
фаолиятини ташкил қилиш имкониятларини аниқлашга эришилади. Бу имкониятлар аввало
таълим муассасалари, давлат ташкилотлари ва ҳудудий бирлашмаларнинг ресурсларини жалб
қилиш (таълимий, моддий-техник, иқтисодий ва бошқалар) ва шу орқали ўқувчиларни
инновацион-таълим маҳсулотини яратиш жараѐнига кенг жалб қилишга қаратилгандир.
Лойиҳалаш фаолиятида кластер усулидан фойдаланишда барча малакага эга бўлган
мутаxассисларни тайѐрлаш кўзда тутилади. Бунда иш берувчи, умумтаълим мактаблари, ўрта
махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари, олий таълим ҳам бу жараѐн иштирокчисига айланади.
151
АДАБИЁТЛАР:
1. Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз,
-Т.: Ўзбекистон, 2016.
2. Porter М. Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors, Cambridge,
1980, 454 pages.
3. Г.Б.Болоний, В.Ю.Лыскова. Кластерный подход и его использование в научно-педагогических
исследованиях. Вестник ТГУ, т.16, вып.1, 2011.
4. Портер М. Конкуренция. Санкт-Петербург; Москва; Киев: Издат. дом «Вильяме», 2000.
5. Ғ.Муҳамедов, У.Ходжамқулов. педагогик таълим инновацион кластери: таъриф, тавсиф ва
тасниф. Илмий рисола. -Т.:,Университет, 2019, -Б. 9.
6. Абдиримова, И. К. (2020). Лойиҳалаш фаолиятининг босқичлари лойиҳага ѐндашув моҳияти ва
мақсадлар уйғунлиги. Science and Education, 1(Special Issue 2). 18-26.22
7. Abdirimova, I. Methods and tools for the implementation of project activity in education.
8. Khodjamkulov, U., Botirova, S., Shofkorov, A., & Abdirimova, I. (2020). Bases of Organizing
Cooperation between Educational Institutions through Clusters (on the Example of the Education System
of Uzbekistan). Journal of Critical Reviews, 7(12), 243-247.
9. И. К. Абдиримова Гармония образования в формировании любви к стране у молодежи Academic
Research in educational sciences volume 2 (Issue 2) 2021 ISSN: 2181-1385, 1416-1421
10. И. К. Абдиримова Лойиҳа фаолиятида кластер усулини қўллашнинг аҳамияти. O‗zbekiston
milliy universiteti xabarlari, 2021, [1/6/3] Б. 58-60
DARSDAN TASHQARI MASHG„ULOTLARNI O‟TKAZISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI
Baltabaev T.
QR XTKQT va MOHM ―Amaliy fanlar
va maktabdan tashqari ta‘lim metodikasi‖ kafedrasining katta o‘qituvchisi, O‘zbekiston
Annotasya
: Darsdan tashqari mashg‗ulotlarda o‗quvchilar kasbiy tarbiyasini shakllantirishning maqsad
va vazifalari, shaxsning aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har
tomonlama ochish uchun imkoniyatyaratishga oid mulohazalar keltirilgan.
Kalit so„zlar
: Kasb-hunar, kasbiy tarbiya, yosh avlodni shaxsiy kasbiy sifatlari, darsdan tashqari
mashg‗ulot.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan «Ta‘lim to‗g‗risida»gi qonun hamda «Kadrlar tayyorlash
milliy dasturi»ning asosiy maqsadi ta‘lim tizimini jahon talablari darajasida isloh qilishdan iborat bo‗lib,
bunda amalga oshirilishi lozim bo‗lgan asosiy yo‗nalishlardan biri o‗qutuvchilarning kasbiy
tayyorgarligini takomillashtirishdan iborat.
Ertangi kunimizning asoschilari bo‘lgan bolalar va yoshlarga imtiyozli sharoitlar berilishi qonun
hujjatlarida alohida tarzda belgilab qo‘yilgan. Bugungi kunda umumta‘lim maktablarining asosiy
vazifalaridan biri –o‗sib kelayotgan yosh avlodni jamiyatda faol ishtirol etish va faoliyatga tayyorlashdir.
O‘quvchilarning kasb-hunarga yo‗naltirish mehnat bilan bog‗liq rejalarini tuzish, kasb-hunar va mehnat
faoliyati sohasini tanlash jarayoniga rahbarlik qilish demak. Bundan kelib chiqadiki, kasb-hunarga
yo‗naltirish maktab faoliyatining ajralmas qismidir.
Bu nafaqat maktabning, balki barcha o‗quvchi yoshlar ta‘limtarbiyasiga ma‘sul ijtimoiy insitutlar,
shu jumladan, oila, mahalla, davlat tashkilotlari, yoshlar ittifoqi va boshqalarning asosiy vazifasidir.
Darsdan tashqari mashg‗ulotlarda kasbiy tarbiyaning asosiy vazifasi shaxsning aqliy, axloqiy,
erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun imkoniyat
yaratishdir. Buning uchun:
-
yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishga
ko‗maklashish, o‗z-o‗zini idora va nazorat qila bilishini shakllantirish, o‗z shaxsiy turmushiga maqsadli
yondashuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg‗otish;
-
o‗quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatanimizning boy ma‘naviy merosi bilan tanishtirish,
madaniy hamda dunyoviy bilimlarni egallashga bo‗lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish,
tobora o‗stirib, boyitib borish va estetik tushunchalarini shakllantirish;
- har bir o‗smirning bilimdonligini va ijodiy imkoniyatlarini aniqlab, ularni rivojlantirish, inson
faoliyatining turli sohalarida joriy qilib ko‗rish.
Bolalar ijodkorligi, iqtidorini yuzaga chiqarish va yanada qo‗llab-quvvatlash uchun shart-sharoit
hozirlash;
