241
Ҳҥжжетлерди анализлеп қарағанымызда, Болжаў статистика мәмлекетлик комитети
ескише усылда ис жҥритип жаңа ӛзгерислерге кириспеген. Бул бойынша тӛмендеги мысалларды
кӛрсетиўге болады. 1992-1993-жыллар ишинде кӛплеген саўда, турмыс хызметин кӛрсетиў ҳәм
жергиликли санаат объектлери мәмлекет ийелигинен шығарылды ҳәм меншиклестирилди.
Сол дәўирде мәмлекетлик ҥй-жай фондын меншиклестириў тамамланды нәтийжеде 52 мың
шаңарақ ӛзиниң ҥйине ийе болды. Булардан 28,5 мың яғный 55 % и бундай имканиятқа бийпул
еристи [3].
Экономикалық реформаларды және де тереңлестириў бойынша, исбилерменликти қоллап-
қуўатлаў, жеке бизнести раўажландырыў ҳәм әмелге асырыў бойынша Қарақалпақстан
Республикасында 1994-жылы арнаўлы бағдарлама ислеп шығылды. Усыған байланыслы
меншиклестриў халық хожалығының жетекши тараўларында, азық- аўқат ҳәм жеңил санаат
кәрханаларында қурылыс ҳәм транспорт комплекслеринде жумыс алып барылды. Мысалы
Қарақалпақстан Республикасында киши кәрхана ҳәм кооперативлердиң саны 1204 ке жетти оларда
14 мыңға жақын адам мийнет етти [2]. Бул халық хожалығындағы барлық жумыс ислеўшилердиң
3,4 қурайды.
1998-жылға келип ҳәркет етип турған кәрханадан 3183 меншик формасын ӛзгертти,
экономиканың мәмлекетлик емес секторына 95,2 санаат ӛними, 99,0 халық тутыныў товарлары
ӛндириси,97,2 товар айланысынна тийисли болды [4]. Қарақалпақстан тарийхы (1991-2015-
жыллар, Нӛкис-2018. «Илим», 100 бет.)
Қарақалпақстан Республикасының экономикасының тийкарғы тараўлары санаат, аўыл
хожалығы, капитал қурылыс, хызмет кӛрсетиў тараўлары тарийхый анализлеў сыпатында алып
қараймыз.
1991-жылы жалпы аймақлық ӛним млрд сўм есабынан 1991-жыл 0, 1996-жылы 23,3, 2001-
жылы 152,0, 2006-жылы, 711,4, 2011-жылы 2219,4, 2016-жылы 6518.0 жалпы аймақлық ӛнимди
кӛресетеди. Соның ишинде санаат ӛнимлери улыўма ӛнимниң дерлик млрд сўм есабынан 1991-
2016 жылларда 5309,2 мрд сўм кӛлеминде ӛсиў болды [5].
Жуўмақлап
айтқанда,
Қарақалпақстан
Республикасының
социал-экономикалық
раўажланыўында киши орта ҳәм жеке исблерменликтиң улыўма ишки ӛним ислеп шығарыўда тек
шешиўши дәрежени ийелеўи ҳазирги ўақытта халықтың пәраўан турмысының турақлы
раўажланыўына ҳәм жумысызлық машқаласын шешиўде айырықша әҳмийетке ийе болып
табылады.
ӘДЕБИЯТЛАР:
1. АЖК РК, Ф.35 ОП.3 Д,99. Л,51.
2. Еркин Қарақалпақстан, 5-ноябрь.
3. АЖК РК, Ф.35 ОП.3 Д,99. Л,52.
4. А. Джумашев, С. Нуржанов, Л. Уразова, Р. Таджиева. Қарақалпақстан тарийхы (1991-2015-
жыллар), Нӛкис-2018. «Илим», 100 бет.
5. Қарақалпақстан Республикасының жыллық статистикалық топламы (1991-2016) . Нӛкис, 2017
15 бет.
ЎЗБEКИСТОНДА ТУРИЗМ СОҲАСИНИНГ ШАКИЛЛАНИШИ ВА
РИВОЖЛАНИШИ (1991-2022 ЙИЛЛАР)
Жумаев Б.У.
Ўз РФА ҳузуридаги Ўзбекистоннинг энг янги
тарихи масалалари бўйича Мувофиқлаштирувчи-методик
маркази таянч докторанти, Ўзбекистон
тел: + 99894 587 66 11
Аннотация
: Ушбу мақолада Ўзбекистонда туризмнинг шакилланиши учун яратилган ҳуқуқий
мийѐрларнинг вужудга келиши, ташқи туризм ҳамкорлиги, ички туризмнинг ҳолати ва ютуқлари,
бугунги кундаги туризм турлари ва уларнинг бир-бири билан боғлиқлиги, туризм
инфрастрктураси, механизими, гидлар фаолияти каби масалалар атрофлича таҳлил қилиниб бу
борада керакли таклифлар бериб ўтилган.
Калит сўзлар:
қонунлар, қарорлар, фармонлар, ташқи туризм, ички туризм, туризм
инфрастрктураси, туризм механизими, гидлар.
242
Бугунги кунда туризм соҳаси хизмат кўрсатиш соҳасининг энг истиқболли ва жадал
ривожланаѐтган тармоқларидан бири бўлиб қолмоқда. Туризм соҳаси ХХ асрнинг охиридан
бошлаб дунѐнинг кўплаб ривожланган ва ривожланаѐтган мамлакатларида аҳоли даромаднинг
асосий таркибий қисмларидан бирига айланди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиѐев таъкидлаганларидек ―Ҳозирги кунда
миллий иқтисодиѐтга юқори даромад келтирадиган истиқболли тармоқлардан бири бу туризмдир.
Ўзбекистон туризм соҳасида улкан салоҳиятга эга бўлган давлат ҳисобланади‖ [1]. Шунинг учун
ҳам Мустақилликнинг дастлабки йилларидa мамлакатимизда туризм соҳасида кенг қамровли
ислоҳатлар бошланди ва бугунги куда ҳам бу борадаги ишлар изчил давом этиб бормоқда буни энг
аввало қабул қилинаѐтган ҳуқуқий-меъѐрий ҳужжатларда ҳам кўришимиз мумкин. Шундан келиб
чиқиб бу борадаги ислоҳатларни бешта босқичга ажратиб кўрсатишимиз мумкин.
Биринчи босқич.
Мустақилликнинг дастлабки кунларидан бошланиб, 1995 йилгача. 1992
йилда республикада «Ўзбектуризм» Миллий компанияси ташкил этилди ва 1993 йилда
«Ўзбектуризм» Миллий компанияси Бутунжаҳон туризм ташкилотига (БТТ) ҳақиқий аъзо бўлиб
кирди. 1994 йилда БМТ нинг ЮНEСКО ташкилоти ҳамда Ўзбекистон ҳукуматининг ташаббуси
билан Самарқанд шаҳрида Буюк Ипак йўлидаги шаҳарларда халқаро туризмни ривожлантириш
бўйича Самарқанд Декларатсияси қабул қилинди.
1994–1995 йиллар мобайнида «Ўзбектуризм» Миллий компаниясининг 87,8 фоиз туристик
обектлари хусусийлаштирилди ва давлат тасарруфидан чиқарилди [2].
Иккинчи босқич.
1995 йилда қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси биринчи
Президенти И. А. Каримовнинг «Буюк Ипак йўлини қайта тиклашда Ўзбекистон
Республикасининг иштирокини авж олдириш ва республикада халқаро туризмни ривожлантириш
борасидаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги Фармони [3]. 1995 йил 2 март, 78-сон "«Ипак йўли
туризми» халқаро туристик ярмаркани тайѐрлаш ва ўтказиш тўғрисида»"ги Фармони, 1995 йил 3
июн, 210-сон ―Ўзбекистон Республикасида халқаро туризмнинг замонавий инфраструктурасини
барпо этиш чора-тадбирлари тўғрисида‖ ги Қарори 1998 йил 8 август, 346-сон ―Сайѐҳлик
ташкилотлари фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида‖ги Қарори, Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, 25.09.1996 йилдаги 335-сон ―Ўзбекистон
Республикаси Ташқи Ишлар вазирлигида маданият, фан ва туризм соҳасида халқаро ҳамкорлик
бошқармасини ташкил этиш тўғрисида‖ги қарори, 1998 йилдан бошлаб, Тошкент шаҳрида
мунтазам равишда ― Буюк Ипак йўлида туризм номли Халқаро туризм ярмаркаси ташкил этила
бошланди,
Учинчи босқич
. 1999 йил
15 апрелда Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2005
йилгача бўлган даврда Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш давлат дастури тўғрисида»ги
Фармони эълон қилинди, шу йилнинг 20 августида эса Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси
томонидан «Туризм тўғрисида»ги Қонун қабул қилинди.
1999 йил 30.06. ПФ-2332-сон "Ўзбекистонда туризм соҳаси учун малакали кадрлар
тайѐрлаш тўғрисида" Қарор, 1999 йил 2 июл, 324-сон "Ўзбекистонда туризм соҳаси учун кадрлар
тайѐрлаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" Қарори, 2000 йил 14 июнда
―Ўзбектуризм‖ МК қошида Республика илмий-ўқув консалтинг маркази «Туризм ўқув-консалтинг
маркази» ДУК ташкил этилди.
Тўртинчи босқичи 2000 йилдан бошланган бўлиб, 2017 йилгача давом этди.
Бу даврда
хусусий туристик ташкилотлар ассотсиатсиясига ва ташкил этиладиган бошқа туристик
ассотсиатсияларга қадам қўйилди (Гид-таржимонлар ассотсиатсияси, Меҳмонхона эгалари
ассотсиатсияси, Транспортчилар ассотсиатсияси) ва «Ўзбектуризм» Миллий компаниясининг бир
қатор ваколатларини ўтказиш устида изланишлар олиб борилди. 2002 йил 2 сентябр, 310-сон
"Ўзбекистон Республикасида меҳмонхона бизнеси ва халқаро туризмни янада ривожлантириш
чора-тадбирлари тўғрисида" ҳукумат қарори эълон қилинди. Меҳмонхоналаримиздаги
хизматларнинг самарадорлигини оширишнинг, сифатларини яхшилашнинг долзарблигини
Ўзбекистон Республикаси биринчи Президенти И.А.Каримовнинг ―Ўзбекистон Республикасида
2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш
чора-тадбирлари тўғрисида‖ги 325-сонли қарорининг ўз вақтида қабул қилинганлигидан ҳам
билишимиз мумкин [4].
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2012-йил 10 октябрьда «Умумий
овқатланиш ташкилотлари фаолиятини такомиллаштириш ва ходимлар малакасини ошириш
бўйича» Қарори [5] га асосан Ўзбекистон ошпазлар уюшмаси қошида миллий ошпазлик санъати
халқаро Маркази ташкил этилди ва бу гастрономик туризмнинг ривожланишида муҳим
қадамлардан бўлди. 2004 йил 28 июл, 360-сон «Ўзбектуризм» Миллий Компанияси фаолиятини
янада такомиллаштириш тўғрисида‖ Қарори, 2013 йил 20 сентябр, 259-сон "2013-2015 йилларда
243
Тошкент вилоятида туризм соҳасини ривожлантириш дастури тўғрисида", 2013 йил 20 сентябр,
261-сон "Хоразм вилоятида туристик инфратузилманинг қўшимча объектларини барпо этиш чора-
тадбирлари тўғрисида", 2013 йил 1 ноябр, 294-сон "2013-2015 йиллар даврида Қашқадарѐ
вилоятида туризм соҳасини ривожлантириш дастури тўғрисида", 2015 йил 9 март, 51-сон "Йўл
бўйи ва туризм инфратузилмаларини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида",2015 йил 10
март, 53-сон "Ўзбекистон Республикасида туризмни ривожлантиришнинг айрим масалалари
тўғрисида", 2015 йил 7 август, 233-сон "2015-2017 йилларда Сирдарѐ вилоятининг саноат
салоҳиятини янада ривожлантириш, замонавий хизмат кўрсатиш ва экотуризм объектларини
барпо этиш дастури тўғрисида", 2007 йил 21 майдаги ПҚ-640-сон "Ўзбекистон Республикасида
2010 йилгача бўлган даврда хизматлар соҳасини ривожлантиришни жадаллаштиришга доир
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида" Қарорлари [6].
Туризм соҳаси бойича 2014 йилда халқаро анжуман Бирлашган миллатлар ташкилоти
(БМТ) Бутунжаҳон туризм ташкилоти Ижроия кенгашининг 99-сессиясининг айнан Самарқанд
шаҳрида бўлиб ўтиши ҳам бежиз эмас. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 2
декабрдаги ПФ-4861 сонли ―Ўзбекистон Республикасининг туризм соҳасини жадал
ривожлантиришни
таъминлаш
чора-тадбирлари
тўғрисида‖ги
фармони,
Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида"ги
Қарори, 02.12.2016 йил, ПҚ-2666 сонли "Ўзбекистон Республикаси сайѐҳлик индустриясини жадал
ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида" .
Бешинчи босқичи. 2017 йилдан бугунги кунгача.
Президентининг айрим ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида" 21.02.2017
йилдаги № ПФ-4965-сон фармонига асосан ПҚ-2666 сонли қарорига ва № ПФ-4861 сонли
қарорига ўзгартиришлар киритиди. "Ўзбекистон Республикасида туризм соҳасини янада қўллаб-
қувватлаш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" 2017 йил 15 март, 137-сон, "Туризм
фаолиятини литсензиялаш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида" 2017 йил 06 апрел,
189-сон, "Ўзбекистон Республикаси Президентининг айрим фармонларига ўзгартишлар ва
қўшимчалар киритиш тўғрисида" 04. 05. 2017 йил № ПФ-5033, "Бухоро ва Бухоро вилоятида 2017-
2019 йиллар учун сайѐҳлик салоҳиятини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида" 19. 05. 2017 йил ПҚ-2980, 2017 йил 16 августдаги ПФ-3217 сонли ―2018-2019 йилларда
туризм соҳасини ривожлантири бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида‖ги
фармони, "Ўзбекистон Республикасининг Консуллик Бўлими тарифига ўзгартиш ва қўшимчалар
киритиш тўғрисида" 04.12.2017 йилдаги ПҚ-3423-сон, ―"Чорвоқ" эркин туристик зонасини барпо
этиш тўғрисида‖ 2017 йил 5 декабрдаги ПФ-5273-сон "Ўзбекистон Республикасининг сайѐҳлик
салоҳиятини ривожлантириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш бўйича қўшимча ташкилий
чора-тадбирлар тўғрисида" 03.02.2018 й. № ПФ-5326, 2018 йил 6 февралдаги 3509-сонли ―Кириш
туризмини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги, 2018 йил 7 февралдаги ПҚ-3514 сонли
―Ички туризмнинг жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги қарорлари
туризм соҳасида улкан ишларни амалга оширишда дастур бўлиб хизмат қилди. Ўзбекистон
Республикаси Президентининг 2018- йил 28- июндаги 3815-сонли қарори билан халқаро мақомга
эга Туризмни ривожлантириш институти 2019 йилнинг 10 октябрида ўз фаолиятини бошлаган.
2018 йил 7 август Вазирлар Маҳкамасининг ―Оилавий меҳмон уйлари фаолиятини ташкил этиш
тўғрисида‖, 2019 йил 21 сентябрдаги ―йўлбўйи ва туристик инфиратузилмани янада
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида‖, 2019-йил 13 августдаги ПФ-5781-сонли
―Ўзбекистон Республикасида туризм соҳасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари
тўғрисида‖ги фармонлари, Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 31 декабрдаги «2019-2021 йилларда
Тошкент вилоятида туризм соҳасини жадал ривожлантириш тўғрисида»ги қарори 2020 йил 27
февралда Ахборот ва оммавий коммуникатсиялар агентлиги (АОКА)нинг мажлислар залида
Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПФ-5781 сонли
(―Ўзбекистон Республикасида туризм
соҳасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида‖13.08.2019)
Фармони ижросига
бағишланган матбуот анжумани бўлиб ўтди. 2020 йил 10 июлдаги 433-сон ―Ўзбекистон
республикасида туризм соҳасини тиклаш ва ривожлантириш учун қулай шарт-шароитларни
яратиш чора-тадбирлари тўғрисида
”
ги қарори, 2021 йил 9 февралдаги ―Ўзбекистон
Республикасида ички ва зиѐрат туризмини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ [7]
ги 6165-сонли фармони, 2021 йил 6 априлдаги ―Туризм, спорт ва маданий мерос соҳаларида
давлат бошқаруви тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги фармонига
асосан Вазирлар Маҳкамасининг ―Туризм ва спорт вазирлиги фаолиятини ташкил этиш
тўғрисида‖ги қарори эълон қилинди [8].
2021-йил 24 февралдаги ―Ички ва зиѐрат туризмини ривожлантириш бўйича қўшимча
чора-тадбирлар тўғрисида‖ги 100-сонли қарори, 2021 йил 2 ноябр ―Туризм, маданий мерос ва
244
музийшунослик соҳаларида малакали кадирлар тайѐрлашнинг узликсиз тизимини янада
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ Президент Қарори [9]. 2021 йил 8 ноябр куни
Президентимиз Айдар-Арнасой кўллари тизимида экологик барқарорликни сақлаш ва
экотуризмни ривожлантириш масалалари бўйича йиғилиш ўтказиб, сув ҳажми барқарорлигини
таъминлаш, биохилма-хилликни асраш кераклиги таъкидланди [10]. Албатта бу чиқарилаѐтган
қонун, қарор ва фармонлар туризм соҳасига бўлган юксак эътибордан далолат беради.
2022 йилда умумий қиймати 3,2 триллион сўм бўлган жами 82 та инвестетсия лойҳасини
(1,3 тириллион сўм маҳаллий ташаббускорлар, 366,4 миллиард сўм банк кредити, 46,3 миллион
АҚШ доллари хорижий инвестетсия асосида) амалга ошириб, 3382 та янги иш ўрини яратиш
режалаштирилган. Хусусан 38 та меҳмонхона, 14 та дам олиш маскани, 4 та санатория, 8 та котеж
типидаги дам олиш мажмуаси, 176 та янги оилавий меҳмон уйи, 18 та туризм соҳасига оид бошқа
лойҳалар ҳаѐтга тадбиқ этилади [11]. Умуман олганда туризм соҳасидаги ишлар изчил
ривожланиб бормоқда, бу эса юртимиз нуфузининг дунѐ ҳамжамияти олдидаги ретингини янада
кўтаришга хизмат қилиши шубҳасиз.
АДАБИЁТЛАР;
1.
Мирзиѐев Ш.М. Олий Мажлисга Мурожаатнома. http://
2.
Rahimbayev A.O. ―Turizm: nazariya va amaliyot fаnidаn o‟quv-uslubiy mаjmuа‖ 2018 y. 10-b.
3.
Usha yerda 11-b.
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 17 апрелдаги ―Ўзбекистон Республикасида
2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида‖ги қарори. «Халқ сўзи». 2006 йил 18 апрел.1-бет.
5.
"Umumiy ovqatlanish tashkilotlarining faoliyatini yanada takomillashtirish va xodimlarining kasbiy
darajasini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yildagi
289-sonli Qarori
6.
Lex.uz
7.
―Халқ сўзи‖ газетаси 2021 йил 10-феврол 29-son
file:///C:/Users/User/Downloads/https___yuz.uz_file_newspaper_086255203d2896b894386cbde8cd7f14.p
9.
―Янги Ўзбекистон‖ газетаси 2021 йил 2 ноябръ 218-сон
10.
―Янги Ўзбекистон‖ газетаси 2021 йил 9 ноябръ 224-сон
11.
―Янги Ўзбекистон‖ газитаси 2022 йил 15 январъ 10 сон
СУД ХОКИМИЯТИНИНГ ХАКИКИЙ МУСТАКИЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА ОДИЛ
СУДЛОВГА ЭРИШИШДА ЯНГИ ЗАМОНАВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ РОЛИ ВА
АХАМИЯТИ
Кабулов Х.А.
ю.ф.н., доцент, Корақалпоғистон Республикасида хизмат кўрсатган юрист,
Бердақ номидаги ҚқДУ, Нукус, Ўзбекистон
тел.: +99891 387 22 58
Аннотация
: Мақолада Янги Ўзбекистон суд тизимини рақамлаштириш йўлида олиб борилаѐтган
сай ҳаракатлар ҳамда рақамлаштириш борасидаги ишларнинг ўзига хос хусусиятлари, сохага оид
муоммалар назарий-хукукий ва амалий жихатдан урганилиб тегишли маълумотлар асосида тахлил
килинган. Мазкур йўналишда соха буйича халқаро ижобий тажриба услублари атрофлича
ўрганилиб, суд тизимини рақамлаштиришнинг илғор замоновий механизмининг афзал ижобий
томонларини миллий тизимимизга тадбик этилиши юзасидан фикр юритилади.
Таянч сўзлар
: тараккиѐт стратегияси, рақамли технология, суд тизими, ҳуқуқий соҳа,
рақамлаштириш, интеграция, интерактив электрон хизматлар, рақамли протоколлар, автоматик
электрон почта, судга электрон мурожаат қилиш.
Annotation
: The article analyzes the theoretical and legal and approximate aspects of the ongoing work
on the digitization of the judicial system in New Uzbekistan, as well as the specifics of the work on
digitization, the problems in the field on the basis of relevant data. In this regard, the methods of
international positive experience in the field are studied in detail, and the advantages of the advanced
modern mechanism of digitization of the judicial system are applied to our national system.
Key
words
: development strategy, digital technology, judicial system, legal field, digitization,
integration, interactive electronic services, digital protocols, automatic e-mail, electronic court appeal.
