244
музийшунослик соҳаларида малакали кадирлар тайѐрлашнинг узликсиз тизимини янада
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ Президент Қарори [9]. 2021 йил 8 ноябр куни
Президентимиз Айдар-Арнасой кўллари тизимида экологик барқарорликни сақлаш ва
экотуризмни ривожлантириш масалалари бўйича йиғилиш ўтказиб, сув ҳажми барқарорлигини
таъминлаш, биохилма-хилликни асраш кераклиги таъкидланди [10]. Албатта бу чиқарилаѐтган
қонун, қарор ва фармонлар туризм соҳасига бўлган юксак эътибордан далолат беради.
2022 йилда умумий қиймати 3,2 триллион сўм бўлган жами 82 та инвестетсия лойҳасини
(1,3 тириллион сўм маҳаллий ташаббускорлар, 366,4 миллиард сўм банк кредити, 46,3 миллион
АҚШ доллари хорижий инвестетсия асосида) амалга ошириб, 3382 та янги иш ўрини яратиш
режалаштирилган. Хусусан 38 та меҳмонхона, 14 та дам олиш маскани, 4 та санатория, 8 та котеж
типидаги дам олиш мажмуаси, 176 та янги оилавий меҳмон уйи, 18 та туризм соҳасига оид бошқа
лойҳалар ҳаѐтга тадбиқ этилади [11]. Умуман олганда туризм соҳасидаги ишлар изчил
ривожланиб бормоқда, бу эса юртимиз нуфузининг дунѐ ҳамжамияти олдидаги ретингини янада
кўтаришга хизмат қилиши шубҳасиз.
АДАБИЁТЛАР;
1.
Мирзиѐев Ш.М. Олий Мажлисга Мурожаатнома. http://
2.
Rahimbayev A.O. ―Turizm: nazariya va amaliyot fаnidаn o‟quv-uslubiy mаjmuа‖ 2018 y. 10-b.
3.
Usha yerda 11-b.
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 17 апрелдаги ―Ўзбекистон Республикасида
2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида‖ги қарори. «Халқ сўзи». 2006 йил 18 апрел.1-бет.
5.
"Umumiy ovqatlanish tashkilotlarining faoliyatini yanada takomillashtirish va xodimlarining kasbiy
darajasini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yildagi
289-sonli Qarori
6.
Lex.uz
7.
―Халқ сўзи‖ газетаси 2021 йил 10-феврол 29-son
file:///C:/Users/User/Downloads/https___yuz.uz_file_newspaper_086255203d2896b894386cbde8cd7f14.p
9.
―Янги Ўзбекистон‖ газетаси 2021 йил 2 ноябръ 218-сон
10.
―Янги Ўзбекистон‖ газетаси 2021 йил 9 ноябръ 224-сон
11.
―Янги Ўзбекистон‖ газитаси 2022 йил 15 январъ 10 сон
СУД ХОКИМИЯТИНИНГ ХАКИКИЙ МУСТАКИЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА ОДИЛ
СУДЛОВГА ЭРИШИШДА ЯНГИ ЗАМОНАВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ РОЛИ ВА
АХАМИЯТИ
Кабулов Х.А.
ю.ф.н., доцент, Корақалпоғистон Республикасида хизмат кўрсатган юрист,
Бердақ номидаги ҚқДУ, Нукус, Ўзбекистон
тел.: +99891 387 22 58
Аннотация
: Мақолада Янги Ўзбекистон суд тизимини рақамлаштириш йўлида олиб борилаѐтган
сай ҳаракатлар ҳамда рақамлаштириш борасидаги ишларнинг ўзига хос хусусиятлари, сохага оид
муоммалар назарий-хукукий ва амалий жихатдан урганилиб тегишли маълумотлар асосида тахлил
килинган. Мазкур йўналишда соха буйича халқаро ижобий тажриба услублари атрофлича
ўрганилиб, суд тизимини рақамлаштиришнинг илғор замоновий механизмининг афзал ижобий
томонларини миллий тизимимизга тадбик этилиши юзасидан фикр юритилади.
Таянч сўзлар
: тараккиѐт стратегияси, рақамли технология, суд тизими, ҳуқуқий соҳа,
рақамлаштириш, интеграция, интерактив электрон хизматлар, рақамли протоколлар, автоматик
электрон почта, судга электрон мурожаат қилиш.
Annotation
: The article analyzes the theoretical and legal and approximate aspects of the ongoing work
on the digitization of the judicial system in New Uzbekistan, as well as the specifics of the work on
digitization, the problems in the field on the basis of relevant data. In this regard, the methods of
international positive experience in the field are studied in detail, and the advantages of the advanced
modern mechanism of digitization of the judicial system are applied to our national system.
Key
words
: development strategy, digital technology, judicial system, legal field, digitization,
integration, interactive electronic services, digital protocols, automatic e-mail, electronic court appeal.
245
Бугунги кунда, рақамли технологиялар бутун дунѐ бўйлаб барча соҳаларга кенг жорий
этилиб, имсоният ҳаѐт тарзига жадал кириб бормоқда. Бу йўналишда самарали ишларни йўлга
қўяѐтган давлатлар тез тараққий етаѐтгани кузатилмоқда.
Ҳуқуқий соҳани рақамлаштириш кучайиб бораѐтган даврда суд ҳокимияти ҳам ушбу
ривожланишдан четда қолмайди.
Оқирги йилларда Президентимиз Ш.Мирзиѐевнинг рахбарлигида судлар фаолиятида
замонавий ахборот-коммуникация технологияларни кенг жорий этиш бўйича ҳаракатлар янги
боскичга кутарилди. Натижада, бу буйича амалга оширилган чора-тадбирлар фукаролар ва
тадбиркорлик субъектларига ўз ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат
қилишни эркинлаштириш, умуман одил судловга эришишни ҳамда судлар фаолиятида қонун
устуворлигини, очиқлик ва шаффофликни таъминлаш имконини бермоқда.
Юртбошимиз Ш.Мирзиѐев узининг ―Янги Ўзбекистон стратегияси‖ китобида суд хуқуқ
сохаси ислоҳотларидаги «электрон ва рақамли суд» илк дастурий концепсиясининг мазмун-
мохияти ва ахамияти хакида туқталиб «Судлар фаолияти очиқлиги ва ошкоралигининг
кучайтирилиши, «электрон ва рақамли суд» концепсиясининг самарали амалга оширилиши,
судлар томонидан ўз фаолияти туғрисидаги ҳисоботни Халқ депутатлари кенгашларига тақдим
этилиши, маҳалла, корхона ва ташкилотларда сайѐр суд йиғилишларининг ўтказилиши - адолатли
суднинг гарови бўлишига эришишимиз лозим» - дея таъқидлаб ушбу соҳадаги хуқуқий
механизмларнинг максад ва вазифаларининг моҳиятини асослаб очиб берган [2: 464].
Ушбу вазифаларнинг пировард натижаси сифатида суд тизимини рақамлаштириш
сиѐсатини жадал амалга ошириш, бу орқали аҳолининг оғирини йенгил қилиш, ортиқча
оворагарчиликларга барҳам бериш ҳамда бюрократия ва коррупция ҳолатларини камайтириш,
хизматлар кўрсатишни тезлаштириш чораларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Суд фаолияти сохасидаги ушбу ҳуқуқий муносабатлардаги ечимини кутаѐтган
муомманинг шу кунга қадар ўрганилганлик даражасига эътибор қаратадиган булсак, Ўзбекистон
Республикасида мустақил тадқиқот объекти сифатида махсус монографик тадқиқот объекти
сифатида тадқиқ қилинмаганлиги олимлар томонидан кайд этилган [15].
Ўзбекистонда Ш.Ш.Шорахметов, Ф.Ф.Мухитдинова, М.М.Мамасиддиқов, Х.Т.Маматов,
З.Н.Эсанова, О.Р.Сулаймонов, Д.Ю.Хабибуллаев, Ж.М.Абдуллаев, И.Н.Заки-рова, Л.Х.Ахмедова,
Ж.Х.Абдурахмонхўжаев,
С.А.Марипова,
Х.А.Қучқаров,
О.Ш.Пирматов
ва
Г.М.Бердимуратоваларнинг тадқиқот ишларида у ѐки бу даражада фуқаролик, иқтисодий ва
жиноий суд ишларини юритишнинг ошкоралигини таъминлашнинг процессуал ҳуқуқий асослари
ҳамда жамиятда ОАВнинг ролини оширишга доир масалалар ѐритилган. Бироқ мустақил
Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаѐтган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари негизида судлар
фаолиятининг очиқлигини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асослари 12.00.07 – Суд ҳокимияти.
Прокурор назорати. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш. Адвокатура
ихтисослиги доирасида яхлит тадқиқот иши сифатида илк бор тадкикотчи Сабиров Эркинжон
Кучкарбаевич томонидан тадқиқ этилган [15]. Бу эса одил судлов фаолиятида амалга оширилажак
ислоҳотларнинг долзаблигини, илмийлиги ва давомийлигини яққол намоян этади.Айниқса янги,
сирли ва кизикарли изланишларга ундайди.
Оқирги йилларда
давлат
ҳокимиятининг
ислоҳотларида
суд-ҳуқуқ
соҳасини
рақамлаштириш вазифаси алоҳида эътиборда бўлганини кўриш мумкин.
Президентимиз Шавкат Мирзиѐев ташаббуси билан Ўзбекистон Республикасини
ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисидаги‘‘ ПФ-
4947-сон Фармони [3] қабул қилинди. Ушбу фармон асосида кабул килинган карорларнинг
пировард натижаси сифатида суд тизимини рақамлаштириш сиѐсатини жадал амалга ошириш, бу
орқали аҳолининг оғирини йенгил қилиш, ортиқча оворагарчиликларга барҳам бериш ҳамда
бюрократия ва коррупция ҳолатларини камайтириш, хизматлар кўрсатишни тезлаштириш
чораларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Шу сабабдан Мамлакатимиз рахбари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисга
Мурожаатномасида яна бир бор судлар фаолиятига тухталиб ―Суд тизимида рақамлаштириш
янада кенгайтирилиб, фуқароларимизга суд биносига келиб юрмасдан, ―онлайн‖ тартибда
мурожаат қилиш имконияти яратилади шунингдек, фуқаролар ўз аризаларини кўриб чиқиш
жараѐнини масофадан туриб кузатиб бориши таъминланади‖, дея таъ қидлаган эди [1].
Маълумки, жорий йилнинг 28 январь куни қабул қилинган ―2022-2026 йилларга
мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг Тараққиѐт стратегияси‖ – 2-чи йўналишининг 15-мақсадида
суд тизимини босқичма-босқич рақамлаштириш, бюрократик ғов ва тўсиқларни бартараф этиш
орқали фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришиш даражасини тубдан
ошириш асосий устувор вазифалардан бири этиб белгилаб қуйилди [4], [5].
246
Шу муносабат билан юртимизда одил судловни таъминлаш сохасида давлатимиз
томонидан қабул қилинаѐтган ҳар бир қонун ва қонун ости ҳужжатлари ушбу сохата оид ҳуқуқий
муносабатларга алоҳида эътибор қаратилаѐтганлиги билан аҳамиятлидир.
Шу ўринда, мамлакатимизда бу соҳада амалга оширилаѐтган ишлар ҳам жаҳон андозалари
талаблари асосида эканлигини алохида қайд этиб ўтиш лозим.
Жумладан, Президентимизнинг 2020 йил 4 сентябрда қабул қилинган ―Суд ҳокимияти
органлари фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги ПҚ-4818-сонли қарори суд
органлари фаолиятини рақамлаштириш ва соҳага замонавий ахборот технологияларини жорий
қилиш бўйича амалга оширилаѐтган ислоҳотларнинг янги босқичини бошлаб бергани билан ҳам
аҳамиятга моликдир [7].
Суд ҳокимияти фаолиятида одил судловни амалга ошириш ва замонавий рақамли
технологияларни қуллашда Буюк Британия тажрибасига мурожаат қилсак, уларнинг иш
юритишнинг рақамли инфраструктурасига ўтиш дастури (HM Courts&Tribunals Service Digital
Case System) натижасида 2015- йилдан бери шил атилган қоғоз ҳажмини 500 тоннага камайтириш,
даъво аризасини топшириш вақтини 15 иш кунидан 10 дақиқагача қисқартиришга эришилган.
Экспертлар фикрига кўра, 2023 - йилга келиб, йилига 2 миллиондан ортиқ ишлар реал суд
мажлислар залидан ташқарида ўтказилиши орқали 244 млн. фунт тежаб қолинади. Бугунги кунда
Сингапур судларидаги ҳужжатлар алмашинувининг 84 фоизи електрон технологиялар орқали
амалга оширилмоқда, 400 га яқин юридик фирмалар еса ягона маълумотлар базасига кириш
имконига эга [13].
Бизнинг миллий суд порталларимиздан судга мурожаат қилиш учун барча ариза
наъмуналарни топса бўлади. Лекин бу аризани тўлдириш жараѐнида ҳар бир одамда бази бир
тўлдирувчи саволлар туғулиши табиий. Мана шундай саволларга реал вақт режимида жавоб
қайтаришни амалга оширувчи виртуал ѐрдамчини тизимга жорий этиш орқали аризаларни тўғри
тўлдирилиши орқали суд хизматчилари ва фуқароларга тизимли қулайлик ва имкониятлар
яратилган бўларди.
Қайд этиш лозимки, судлар фаолиятининг рақамлаштирилиши ўз навбатида жисмоний ва
юридик шахсларга янада қулайлик яратиш, тизим фаолиятида ортиқча қоғозбозликни чеклаш,
олис ҳудудуларда яшовчи фуқароларга масофадан судларда иштирок этиш имкониятини
таъминлаш билан бирга, судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни намаѐн қилишга хизмат
қилади.
Хулоса ўрнида таъқидлаш лозимки, суд-ҳуқуқ соҳасини рақамлаштириш, авваламбор
аҳолига ҳамда соҳада фаолият юритувчи ходимларга қулайлик яратиб, вақтни тежаш билан
биргаликда, халқимизнинг суд тизимига бўлган ишончини қатъий мустаҳкамлашга ишончли асос
бўлиб хизмат қилади.
АДАБИЁТЛАР:
1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси
(2020 йил 29 декабрь) /Халқ сўзи газетаси №276 сон. 30.12.2020
2. Мирзиѐев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. - Тошкент: ― O‘zbekiston нашриѐти, 2021, 464 бет.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017-2021-йилларга мўлжаланган ‖Ўзбекистон
Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисидаги‖ ПФ-4947-сон
Фармони. (https://lex.uz/docs/3107036)
4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармони ―2022-2026-
йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиѐт стратегияси тўғрисида‖/Қонунчилик
маълумотлари миллий базаси, 29.01.2022 й., 06/22/60/0082-сон.(https://lex.uz/uz/docs/-5841063)
5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармонига 1-Илова
2022-2026-йилларга
мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиѐт стратегияси Дастури.
(https://lex.uz/uz/docs/-5841063)
6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 августдаги «Судлар фаолиятига замонавий
ахборот-коммуникасия
технологияларини
жорий
этишниянада
такомиллаштириш
чора-
тадбирларитўғрисида»ги ПҚ-3250-сонли қарори.(https://lex.uz/docs/-3327998)
7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги ―Суд ҳокимияти органлари
фаолиятини рақамлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖гиПҚ-4818-сон қарори.(https://lex.uz/docs/-
4979896)
8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги ПҚ-4818-сонли қарорига 1-
ИЛОВА 2020 ― 2023 йилларда суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш «Йўл
харитаси». (https://lex.uz/docs/-4979896)
9. Ўзбeкистoн Республикасининг Конституцияси. – Т.: Ўзбeкистoн, 2018. – Б.76.
247
10. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош
Ассамблеясининг Резолюцияси 217 А (III) билан 1948 йил 10 декабрда қабул ва эълон қилинган.
https://constitution.uz/uz/pages/humanrights
11. Европа Иттифоқи Вазирлар Кенгашининг 1995 йил 11 сентябрдаги ―Қарорларни танлаш, байта
ишлаш, тақдим этиш ва ҳуқуқий ахборот излаш тизимларида архивлаштириш бўйича Р (95)
Тавсияси‖// Российская юстиция. 1997. № 11. - Б. 2-3.
12. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг янги таҳрири. 22.01.2018
йилдаги ЎРҚ–460-сон Қонун билан тасдиқланган. https://www.norma.uz/uz/qonunchilikda yangi/yangi fpk
2018-yil 1-apreldan kuchga kiradi.
13. Зоҳиджон Зарифов, ―Тараққиѐт стратегияси‖ маркази, Ахборот технологиялари бўлими етакчи
мутахассиси
―Рақамли
технологиялар
–
суд
тизими
самарадорлигининг
омили‖
(https://strategy.uz/index.php?news=1115&lang=uz)
14. ―Technological Solutions in the Work of Latvian Courts. Digitization, Business Analysis, Robotization‖
Jānis Dreimanis Moldova Deputy Head of Project Management and International Cooperation Section at the
Court Administration. (
https://aastaraamat.riigikohus.ee/en/technological-solutions-in-the-work-of-latvian-
courts-digitization-business-analysis-robotization
15. Сабиров Эркинжон Кучкарбаевич ―Судлар фаолияти очиқлигини таъминлашнинг ташкилий-
ҳуқуқий асослари‖. 12.00.07 – Суд ҳокимияти. Прокурор назорати. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи
органлар фаолиятини ташкил этиш. Адвокатура Юридик фанлар бўйича фалсафа доктори (PhD)
диссертацияси Автореферати. Тошкент шаҳри – 2021.
16.
https://worldjusticeproject.org/our-work/research-and-data/global-insights-access-justice-2019
https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/
https://worldjusticeproject.org/our-work/research-and-data/wjp-rule-law-index-202
https://www.oecd.org/gov/open-government/
ФАРЗАНДЛИККА ОЛИШ СИРИНИ ОШКОР ЭТИШ ЖИНОЯТИ УЧУН ЖАВОБГАРЛИК
МАСАЛАЛАРИ
Нажимов М.Ш.
ю.ф.н., доцент, Жиноий-ҳуқуқий ва фуқаролик-ҳуқуқий фанлар кафедраси мудири, ҚҚДУ
Нукус, Ўзбекистон
тел:+99888 354-47-74
Фарзандликка бола олувчиларнинг ѐки васийлик ва ҳомийлик органининг эркига қарши,
етим ѐки ота-она ғамхўрлигидан маҳрум бўлган болаларни фарзандликка олишнинг қонун билан
қўриқланадиган сирини ошкор қилиш ЎзР ЖК 125-моддаси бўйича жиноий жавобгарликни
келтириб чиқаради.
Ушбу жиноятни кўриб чиқишда бевосита фарзандликка олиш масаласига тўхтаб ўтишимиз
лозим. Оила кодексининг 6 бўлими 20 боби (151-172 моддалар) айнан мазкур масалани тартибга
солишга қаратилган. Унга кўра, фарзандликка олишга фақат вояга етмаган болаларга нисбатан ва
уларнинг манфаатларинигина кўзлаб йўл қўйилади. Фарзандликка олиш болани фарзандликка
олишни истаган шахсларнинг аризасига биноан ҳамда васийлик ва ҳомийлик органи тавсиясига
кўра туман, шаҳар ҳокими қарори билан амалга оширилади.
Қуйидаги
шахслар
фарзандликка
олувчилар
бўлиши
мумкин
эмас:
1) ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилинган ѐки ота-оналик ҳуқуқи чекланганлар; 2) қонун билан
белгиланган тартибда муомалага лаѐқатсиз ѐки муомала лаѐқати чекланган деб толилганлар; 3)
асаб касалликлари ѐки наркология муассасаларида рўйхатда турувчилар; 4) Оила кодекси 169-
моддасининг биринчи қисмида кўрсатилган асослар бўйича фарзандликка олганлиги бекор
қилинган собиқ фарзандликка олувчилар; 5) қасддан содир қилган жиноятлари учун илгари ҳукм
қилинганлар.
Фарзандликка олувчи ва фарзандликка олинувчилар ѐшидаги фарқ ўн беш ѐшдан кам
бўлмаслиги шарт, ўгай ота ва ўгай она томонидан фарзандликка олиш ҳоллари бундан
мустаснодир.
М.Ҳ.Рустамбаев фикрига кўра, ―ушбу жиноят объекти оиланинг манфаатлари ва
фарзанднинг нормал маънавий ривожланишидир‖ [Рустамбаев М.Х, 2004: 111].
