Iyun, 2025-Yil
548
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA MOLIYAVIY BARQARORLIKNING
TA’MINLANISHI: NAZARIY ASOSLAR VA AMALIY YO‘NALISHLAR
M.S. Djurayeva
Osiyo xalqaro universiteti
Safarova Jasminabonu Ruslan Qizi
Osiyo xalqaro universiteti 3-IQ-23-guruh o’quvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15736737
Annotatsiya.
Mazkur maqolada raqamli iqtisodiyotning jadal rivojlanishi sharoitida
moliyaviy barqarorlikka ta’sir etuvchi omillar, muammolar va ularni boshqarish mexanizmlari
tahlil qilinadi. Raqamli texnologiyalar, ayniqsa, raqamli to‘lov tizimlari, kriptovalyutalar va fintech
xizmatlari moliyaviy tizim barqarorligiga qanday tahdid va imkoniyatlar olib kelishi ilmiy asosda
yoritilgan. Shuningdek, maqolada rivojlanayotgan davlatlar, xususan O‘zbekiston kontekstida
moliyaviy infratuzilmani raqamlashtirishning makroiqtisodiy oqibatlari tahlil qilinib, siyosiy va
tartibga solish yondashuvlari taklif etilgan.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodiyot, moliyaviy barqarorlik, raqamli to‘lov tizimlari, fintech,
kriptovalyutalar, moliyaviy infratuzilma, markaziy bank, makroprudensial nazorat.
XXI asrda raqamli texnologiyalar iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga chuqur kirib bordi.
Ayniqsa, moliyaviy soha bu o‘zgarishlardan eng faol ta’sirlangan sektor bo‘lib, moliyaviy
vositachilik shakllari, to‘lov tizimlari, kapital aylanish mexanizmlari va valyuta muomalasi raqamli
transformatsiyaga uchramoqda. Shu sababli, raqamli iqtisodiyot sharoitida moliyaviy barqarorlikni
ta’minlash masalasi global va milliy darajada dolzarb masalaga aylanmoqda.
1. Raqamli iqtisodiyot va moliyaviy tizim: o‘zaro bog‘liqlik
Raqamli iqtisodiyot — bu iqtisodiy faoliyatning axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga
tayanuvchi yangi shakli bo‘lib, u raqamli platformalar, to‘lov tizimlari, onlayn banklar, big data, AI
va blokcheyn asosida tashkil topadi.
Moliyaviy barqarorlik — moliyaviy institutlar, bozorlar va infratuzilmaning makroiqtisodiy
tebranishlarga, ichki va tashqi xatarlarga nisbatan chidamlilik darajasidir.
Raqamli iqtisodiyot moliyaviy sektorni yanada qulay, tezkor va ochiq qiladi, biroq bu bilan
birga kiberxavfsizlik, likvidlik xatarlari, va moliyaviy notekislikni ham kuchaytiradi.
2. Raqamli to‘lov tizimlari va barqarorlik muammolari
Raqamli to‘lov tizimlarining tez rivojlanishi (Payme, Click, Stripe, PayPal va h.k.) iqtisodiy
muomalalarni soddalashtirgan bo‘lsa-da, ularning tartibga solinmagan shakllari moliyaviy
infratuzilmaning izdan chiqish xavfini keltirib chiqaradi.
To‘lov tizimlari orqali katta hajmdagi tranzaksiyalar oqimi moliyaviy monitoringni
qiyinlashtiradi, bu esa noqonuniy moliyaviy faoliyat va soliqqa tortish bazasining yo‘qolishiga olib
kelishi mumkin.
3. Kriptovalyutalar va moliyaviy siyosatdagi chaqiriqlar
Kriptovalyutalar (Bitcoin, Ethereum va boshqalar) markazlashmagan valyuta tizimini
yaratgan bo‘lib, pul-kredit siyosatining ta’sir doirasini cheklaydi.
Ular inflyatsiyaga nisbatan chidamli bo‘lishi mumkin, ammo o‘zgaruvchanlik darajasi
yuqori, bu esa investorlar va iste’molchilarning ishonchiga salbiy ta’sir qiladi.
Iyun, 2025-Yil
549
Milliy valyuta suvereniteti uchun real tahdid bo‘lib, markaziy banklarning asosiy
funksiyalarini zaiflashtirishi mumkin.
4. Fintech kompaniyalar va bank tizimi o‘rtasidagi muvozanat
Fintech kompaniyalarning raqamli xizmatlari (peer-to-peer lending, mikroinvestitsiya,
onlayn sug‘urta) an’anaviy bank tizimini chetlab o‘tmoqda.
Bu holat moliyaviy inklyuziyani oshirsa-da, regulyatsiya va kapital yiriklashuvi nuqtai
nazaridan tizimli xatarlarni oshiradi.
Shu sababli, fintech sektorini tartibga soluvchi yondashuvlar ishlab chiqilishi zarur
(masalan, sandbox model).
5. O‘zbekiston misolida raqamli moliyaviy barqarorlik masalalari
O‘zbekistonda 2021–2024 yillarda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga oid davlat
strategiyalari joriy qilindi.
Raqamli to‘lov tizimlarining ulushi 80% ga yetdi, biroq kiberxavfsizlik va fintechni
tartibga solish borasida hal qilinmagan muammolar mavjud.
Markaziy bank tomonidan 2023-yilda "raqamli so‘m" bo‘yicha konsepsiya e’lon qilindi –
bu milliy valyutaning raqamli versiyasini yaratishga qaratilgan innovatsion yondashuvdir.
6. Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash strategiyalari
Makroprudensial nazoratni kuchaytirish – kapital yetarliligi, likvidlik va sistemaviy risklar
monitoringi.
Fintech regulyatsiyasini shakllantirish – lisenziyalar, kapital talablar va iste’molchilar
huquqlarini himoya qilish.
Markaziy bank raqamli valyutasi (CBDC) – pul siyosatini raqamli sharoitda boshqarish
vositasi sifatida joriy etish.
Kiberxavfsizlikni milliy darajada kuchaytirish – moliyaviy institutlar uchun minimal
xavfsizlik standartlarini joriy etish.
REFERENCES
1.
Djurayeva, M. S., & Davlatov, A. (2025). BUGUNGI KUNDA MENEJMENTNING
JAHONDA TUTGAN O ‘RNI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 151-155.
2.
Djurayeva, M. S., & Sarvinoz, S. (2025). ISTE’MOLCHILAR XULQ-ATVORINI O
‘RGANISHNING MARKETINGDAGI ROLI.
Modern Science and Research
,
4
(5), 675-
679.
3.
Djurayeva, M. (2025). ADVANCING COMMERCIAL BANKING THROUGH
INNOVATIVE APPROACHES.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(4), 1125-
1128.
4.
Djurayeva, M. S. (2024). BASICS OF DIGITAL MARKETING.
Gospodarka i
Innowacje
,
51
, 153-159.
5.
Baxtiyorova, J., & Djurayeva, M. S. (2025). BOZOR IQTISODIYOTI SHAROITIDA
RAQOBATNING ROLI.
Modern Science and Research
,
4
(2), 477-485.
6.
Djurayeva, M. (2025). ISSUES OF SMALL BUSINESS AND PRIVATE
ENTREPRENEURSHIP
DEVELOPMENT.
International
Journal
of
Artificial
Intelligence
,
1
(3), 596-598.
Iyun, 2025-Yil
550
7.
Джураева, М. С., & Алимова, Ш. А. (2025). РОЛЬ ИННОВАЦИЙ В ПОВЫШЕНИИ
КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ: НАЦИОНАЛЬНЫЙ И МЕЖДУНАРОДНЫЙ
КОНТЕКСТ.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(3), 41-
49.
8.
Djurayeva, M. (2025). FEATURES OF THE ORGANIZATION OF PERSONNEL
MANAGEMENT IN MODERN ORGANIZATIONS AND ENTERPRISES.
International
Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 287-289.
9.
Sadilloevna, D. M., & Abidovna, A. S. (2024). THE STRATEGIC ROLE OF
MANAGEMENT IN ENTREPRENEURIAL SUCCESS.
MODERN PROBLEMS IN
EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC SOLUTIONS
,
1
(3), 220-225.
10.
Джураева,
М.
С.,
&
Алимова,
Ш.
А.
(2024).
СОЦИАЛЬНОЕ
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО КАК ИНСТРУМЕНТ РЕШЕНИЯ ОБЩЕСТВЕННЫХ
ПРОБЛЕМ.
STUDYING
THE
PROGRESS
OF
SCIENCE
AND
ITS
SHORTCOMINGS
,
1
(2), 347-352.
11.
Джураева, М. С., & Алимова, Ш. А. (2025). ЭКОНОМИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ВВП
СТРАН
ЕВРАЗИЙСКОГО
ЭКОНОМИЧЕСКОГО
СОЮЗА
(ЕАЭС)
И
УЗБЕКИСТАНА.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(3),
149-156.
12.
Yunusovana, U. N., Munira, D., Nigina, M., & Munojot, M. (2021). WAYS OF
DEVELOPING DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN.
САМАРҚАНД ДАВЛАТ
УНИВЕРСИТЕТИ
,
527
.
13.
Алимова, Ш. А., & Джураева, М. С. (2025). ИНВЕСТИЦИОННЫЕ ПРОЕКТЫ:
УПРАВЛЕНИЕ И ЭФФЕКТИВНОСТЬ.
STUDYING THE PROGRESS OF SCIENCE
AND ITS SHORTCOMINGS
,
1
(4), 81-87.
14.
Sadilloevna, D. M. (2024). IQTISODIYOTDA INSON TARAQQIYOTI KONSEPSIYASI
VA UNI BAHOLASH MEZONLARIDAN FOYDALANISHNING METOLOGIK
ASOSLARI.
Scientific Journal of Actuarial Finance and Accounting
,
4
(08), 161-167.
15.
Алимова, Ш. А., & Джураева, М. С. (2025). ИННОВАЦИИ И ЦИФРОВИЗАЦИЯ В
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ: ПЕРСПЕКТИВЫ И ПРОБЛЕМЫ.
MODERN
PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC SOLUTIONS
,
1
(4), 120-126.
