ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
137
INSON HUQUQLARI VA ERKINLIKLARI SOHASIDA TA’LIM
Aslonov Navro‘zbek Rustamovich
Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi milliy markazi tayanch doktaranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7636500
Annotatsiya.
Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim, bu inson huquqlari normalari va tamoyillari,
ularga asos bo‘lgan qadriyatlar va ularni himoya qilish mexanizmlari haqida bilim va tushuncha
berishni o‘z ichiga oladi. Inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash jarayonida inson
huquqlarida ta’lim muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada inson huquqlari erkinliklarini
ta’minlash sohasida ta’limning ahamiyati va huquqiy asoslari tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar:
Inson huquqlari, tabiiy huquq, deklaratsiya, axborot olish huquqi, o‘quv
dasturi
EDUCATION IN THE FIELD OF HUMAN RIGHTS AND FREEDOMS
Abstract.
Human rights education includes knowledge and understanding of human rights
norms and principles, the values underlying them, and the mechanisms for their protection. In the
process of ensuring human rights and freedoms, human rights education plays an important role.
This article analyzes the importance of education and its legal basis in the field of ensuring human
rights and freedoms.
Key words:
Human rights, natural law, declaration, right to information, curriculum.
ОБРАЗОВАНИЕ В ОБЛАСТИ ПРАВ И СВОБОД ЧЕЛОВЕКА
Аннотация.
Образование в области прав человека включает в себя знание и
понимание норм и принципов прав человека, ценностей, лежащих в их основе, и механизмов
их защиты. В процессе обеспечения прав и свобод человека важную роль играет
образование в области прав человека. В данной статье анализируется значение
образования и его правовая основа в сфере обеспечения прав и свобод человека.
Ключевые слова:
права человека, естественное право, декларация, право на
информацию, учебная программа.
Kirish.
Inson huquqlari bo‘yicha ta’limni inson huquqlarining umumbashariy madaniyatini
shakllantirishga qaratilgan ta’lim, o‘qitish va axborot olish huquqi deb ta’riflash mumkin.
Samarali inson huquqlari bo‘yicha ta’lim nafaqat inson huquqlari ularni himoya qilish
mexanizmlari haqidagi bilimlarni rivojlantiradi, balki o‘quvchilarga harakat qilish imkonini
beradigan ko‘nikma va munosabatlarni rivojlantiradi: inson huquqlarini targ‘ib qilish, himoya
qilish va kundalik hayotda qo‘llash imkonini beradi. Inson huquqlarini hurmat qilish, himoya
qilish va bajarishga mas’ul bo‘lganlar uchun inson huquqlari bo‘yicha ta’lim ularning
imkoniyatlarini rivojlantiradi.
Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim inson huquqlariga hurmat, tenglik va adolat kabi asosiy
qadriyatlariga hamda inson huquqlarining ajralmasligi, o‘zaro bog‘liqligi, bo‘linmasligi va
universalligiga asoslanadi. Inson huquqlari boʻyicha taʼlim va taʼlim jamiyatning barcha
qatlamlariga, shu jumladan maktabgacha, boshlangʻich, oʻrta va oliy taʼlimga taalluqlidir,
akademik erkinlik hamda taʼlim va taʼlimning barcha shakllari, xoh jamoat yoki xususiy, rasmiy
yoki norasmiy muhitda ham inson huquqlarida ta’limni rivojlantirish lozim. Bu, jumladan, kasb-
hunar ta’limi, xususan, trenerlar, o‘qituvchilar va davlat amaldorlarini tayyorlash, uzluksiz ta’lim,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
138
ommabop ta’lim, jamoatchilikni ma’lumot va xabardor qilish tadbirlarini o’z ichiga oladi. Har bir
inson boshqalarning huquqlariga nisbatan o‘z huquq va majburiyatlarini anglashi universal inson
huquqlari madaniyatini rivojlantirish va shaxsning erkin, tinch, plyuralistik va inklyuziv
jamiyatning mas’uliyatli a’zosi sifatida rivojlanishiga ko‘maklashadi.
O‘zbekiston Respublikasida inson huquqlarini ta’minlashda alohida e’tibor qaratilmoqda.
Mamlakatimiz prezidenti Sh.M.Mirziyoyev- “Oliy ta’lim muassasalari hamda kadrlarni,
jumladan, sudyalar va huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarini qayta tayyorlash va
malakasini oshirish o‘quv markazlarida, shuningdek, maktabgacha ta’lim va umumta’lim
muassasalarida, akademik lisey va kollejlarda “Inson huquqlari”, “Ayollar huquqlari”, “Bola
huquqlari”, o‘quv kurslarini joriy etish”ga doir bir qator takliflarni keltirib o‘tganlar
1
.
Asosiy qism.
O‘rta osiyo xalqlari tarixidagi ilk yozma manbalardan biri hisoblangan
Avestoda ham insonning ta’lim olish huquqi to‘g‘risida tavsiyalar keltirilgan. “Agar sening
o‘g‘ling bo‘lsa, uni yoshligida maktabga ber, zero, bilim ko‘z nuridir deyiladi”
2
. Davlatimiz
rahbari Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Inson huquqlari bo‘yicha harakatlarga da’vat”
tashabbusini ilgari surish maqsadida BMT Inson huquqlari kengashi a’zolari va barcha
hamkorlarimiz bilan yaqin hamkorlikni davom ettirishimiz kerakligini bir necha bor ta’kidlab
kelmoqdalar. Bugungi kunda mamlakatimizda Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston
Respublikasining Milliy strategiyasi izchil amalga oshirilmoqda.
Zero, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlash, inson huquqlari bo‘yicha xalqaro
standartlarni milliy qonunchilik va huquqni qo‘llash amaliyotiga tatbiq etish insonlar uchun qulay
va munosib turmush sharoitini yaratishga qaratilgan demokratik islohotlarning asosiy mezoniga
aylandi. O‘zbekiston Respublikasida Inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash va ularning
huquqiy savodxonligini oshirish bo‘yicha bir qancha ishlar amalga oshirilmoda.
Xususan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 22.06.2020 yildagi PF-6012-
son “Inson huquqalari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy strategiyasi” tasdiqlandi. Unda
inson huquqlari ta’minlash borasida ta’limning tutgan o‘rni va ta’lim sohasida inson huquqalarini
ta’minlash yuzasidan aniq maqsadlar belgilab olindi. 1993 -yildayoq Venada boʻlib oʻtgan Inson
huquqlari boʻyicha Butunjahon konferensiyasida inson huquqlari boʻyicha taʼlim mamlakatlar
oʻrtasidagi barqaror va uygʻun munosabatlarni rivojlantirish va ularga erishish, oʻzaro hamjihatlik,
bagʻrikenglik va tinchlikni mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega ekanligi taʼkidlangan edi.
Va 1994 yilda BMT Bosh Assambleyasi 1995 yildan 2004 yilgacha bo‘lgan davrni Birlashgan
Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim o‘n yilligi deb e’lon qildi va barcha
davlatlarni umuminsoniy madaniyatni yaratish uchun ta’lim, tarqatish va axborotni
rivojlantirishga chaqirdi.
O‘zbekiston Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim bo‘yicha Butunjahon dasturi kampaniyasida,
BMTning Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim va kadrlar tayyorlash to‘g‘risidagi deklaratsiyasi
qoidalarini amalga oshirishda faol ishtirok etmoqda. Xalqaro hamkorlar bilan yaqin hamkorlikda
inson huquqlariga oid 120 dan ortiq asosiy xalqaro huquqiy hujjatlar davlat tiliga tarjima qilinib,
katta nashrlarda chop etildi. BMTning Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi 1948-yil 10-
1
Шавкат Мирзиёйев. “ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН СТРАТЕГИЯСИ”. – Тошкент. “Ўзбекистон” нашриёти, 2021.
77-бет
2
А.Х.Саидов. “Ўзбекистон ва инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси”. – Тошкент: “Адолат”, 2018. 18-
бет
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
139
dekabrda qabul qilindi. Umumjahon deklaratsiyasining 26-modda 2- qismida “Ta’lim inson
shaxsini to‘la barkamol qilishga va inson huquqlari hamda asosiy erkinliklariga nisbatan hurmatni
kuchaytirishga qaratilmog‘i lozim. Ta’lim barcha xalqlar, irqiy va diniy guruhlar o‘rtasida bir-
birini tushunish, xayrixohlik va do‘stlikka xizmat qilishi hamda Birlashgan Millatlar
Tashkilotining tinchlikni saqlash borasidagi faoliyatiga yordam berishi kerakligi”- keltirib
o‘tilgan
3
. Tehronda 1968- yil 22- apreldan may oyining 13-sanasigacha Inson huquqlari bo‘yicha
xalqaro konferensiya o‘tkazildi. Ushbu konferensiyada “Yoshlarni inson huquqlari va asosiy
erkinliklari hurmat qilish ruhida tarbiyalash” deb nomlangan XX son rezolyutsiyasi qabul qilingan.
Yunesko 1974 yil 19-noyabr oyida Fransiyaning Parij shahrida “Xalqaro anglashuv, hamkorlik va
tinchlik uchun ta’lim va inson huquqlari va asosiy erkinliklari bilan bog‘liq ta’lim bo‘yicha
tavsiyalar” mavzusida konferensiya o‘tkazildi
4
.
Birlashgan millatlar tashkilotining 2011 yil 19-dekabr kuni Bosh assambleyasi 66/137-
rezolyutsiya bilan “Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim va ta’lim
deklaratsiyasi” qabul qilindi
5
. Inson huquqalari va erkinlilari sohasi ta’limda xalqaro hujjatlar
qabul qilinib takomillashtirib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida Inson huquqlari himoya
qilishda bir qator chora tadbirlar amalga oshirilib kelmoqda.
Inson huquqlarini himoya qilish uchun avvalo insonlarning huquqiy savodxonligi oshirish
lozim. Inson huquqlari va erkinliklari sohasida ta’limni rivojlantirish borasida O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining qarori, 07.02.2023 yildagi PQ-46-son “O‘zbekiston Respublikasida
inson huquqlari sohasidagi milliy ta’lim dasturini tasdiqlash to‘g‘risida” qaror qabul qilindi. Ushbu
qarorda O‘zbekiston Respublikasida inson huquqlari va erkinliklari sohasida ta’limni rivojlantirish
borasidagi ishalar aniq belgilab qo‘yilgan.
Xulosa.
Inson huquqlari boʻyicha taʼlim va oʻqitish inson huquqlari va asosiy erkinliklariga
umuminsoniy hurmat va ularga rioya etilishini ragʻbatlantirish, shu tariqa, jumladan, inson
huquqlari buzilishining oldini olishga hissa qoʻshishga qaratilgan. Shaxslarga bilim, ko‘nikma va
tushunchalar berish hamda ularning munosabati va xulq-atvorini rivojlantirish orqali
huquqbuzarliklarga yo‘l qo‘ymaslik, ularga inson huquqlari umumbashariy madaniyatini
shakllantirish va targ‘ib qilishga hissa qo‘shish imkoniyatini beradi. Inson huquqlari bo‘yicha
ta’lim nafaqat inson huquqlari va ularni himoya qilish mexanizmlari haqidagi bilimlarni
rivojlantiradi, va inson huquqlarini hurmat qilish, himoya qilish va bajarishga mas’ul
bo‘lganlarni imkoniyatlarini rivojlantiradi. Inson huquqlari bo‘yicha ta’lim inson
huquqlarining hurmat, tenglik va adolat kabi asosiy qadriyatlariga hamda inson huquqlarining
ajralmasligi, o‘zaro bog‘liqligi, bo‘linmasligi va universalligiga asoslanadi. Inson huquqlari
bo‘yicha ta’lim keng qamrovli natijalar berishi mumkinligini e’tirof etishni aks ettiradi. Insonning
inson huquqlariga ega bo‘lgan huquqlarini aniqlash va da’vo qilish va ular duch keladigan
muammolarga inson huquqlari standartlariga mos keladigan yechimlarni izlash imkoniyatini
beradi. O‘rganilgan narsa inson huquqlari qadriyatlarini aks ettirishi, ishtirok etishni
rag‘batlantirishi va inson huquqlari amalda qo‘llaniladigan ta’lim muhitini rivojlantirishi kerak.
3
www.lex.uz
4
https://www.unesco.org/en/legal-affairs/recommendation-concerning-education-international-understanding-co-
operation-and-peace-and-education
5
https://www.ohchr.org/en/resources/educators/human-rights-education-training/united-nations-declaration-human-
rights-education-and-training
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
140
REFERENCES
1.
Шавкат Мирзиёйев. “ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН СТРАТЕГИЯСИ”. – Тошкент.
“Ўзбекистон” нашриёти, 2021. 77-бет
2.
А.Х.Саидов. “Ўзбекистон ва инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси”. –
Тошкент: “Адолат”, 2018. 18-бет
3.
www.lex.uz
4.
https://www.unesco.org/en/legal-affairs/recommendation-concerning-education-
international-understanding-co-operation-and-peace-and-education
5.
https://www.ohchr.org/en/resources/educators/human-rights-education-
training/united-nations-declaration-human-rights-education-and-training
