ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
663
QISQA MASOFALARGA YUGURUVCHI SPORTCHILARNING MAXSUS
JISMONIY TAYYORGARLIGI MODEL TAVSIYALARI
G‘.S.Xo‘jamkeldiyev
O‘zDJTSU, Chirchiq sh.
X.Abdug’aniyev
2 bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7953515
Annotatsiya.
Ushbu maqolada, qisqa masofalarga yuguruvchi sportchilarning maxsus
jismoniy tayyorgarligi model tavsiyalari haqida fikr va mulohazalar yuritiladi.
Kalit so'zlar:
Qisqa masofalarga yuguruvchi, jismoniy tayyorgarlik, tezkor-kuch,
chidamlilik, sifatini aniqlash.
SPECIAL FITNESS MODEL RECOMMENDATIONS OF SHORT-DISTANCE
RUNNERS
Abstract.
This article discusses specific fitness model recommendations for short-distance
runners.
Key words:
Short-distance runner, physical fitness, speed-strength, endurance, quality
determination.
СПЕЦИАЛЬНЫЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ФИТНЕС-МОДЕЛЕЙ ДЛЯ БЕГУНОВ
НА КОРОТКИЕ ДИСТАНЦИИ
Аннотация.
В этой статье обсуждаются рекомендации конкретных фитнес-
моделей для бегунов на короткие дистанции.
Ключевые слова:
бегун на короткие дистанции, физическая подготовленность,
скоростно-силовые качества, выносливость, детерминация качества.
Qisqa masofalarga yuguruvchi sportchilarning jismoniy tayyorgarligini rivojlantirish ularni
turli bosqichlarda sport musobaqalariga tayyorlash bo‘yicha ko‘pchilik olimlar tomonidan ilmiy
tadqiqot ishlari olib borilgan. Jumladan, V.B.Zelichenok va boshqalar tomonidan (2000) qisqa
(100-200 m) masofaga yuguruvchi sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini model
ko‘rsatkichlarini yosh guruhi bo‘yicha rivojlanishiga doir tadqiqot ishlari olib borilgan. Olingan
natijalar quyidagi 1-jadvalda berildi.
400 m masofaga yuguruvchilarni 20 m masofaga start oldidan yugurish ko‘rsatkichi I-
razryadlilarda 2,0 soniyaga teng bo‘lsa, SUN sportchilarda 1,9 s.ni tashkil etadi. 30 m.ga pastki
startdan yugurishda esa 4,1-3,9 s. natija sport ustaligiga nomzodlarda bo‘lishi mumkin ekan.
Sportchi shakllanishining ilk bosqichidagi umumiy jismoniy tayyorgarlik shunday poydevor
hisoblanadiki, u yosh sportchiga o‘z mahoratini takomillashtirishda zarur bo‘lgan harakat
malakalari va jismoniy sifatlarning har xil turlarini hosil qilishga imkon yaratadi.
№
Nazorat mashqlari
16-17
18-20
I razryad
SUN
1.
20 m start oldidan yugurib kelish, s
2,1
1,9
2.
30 m masofaga yugurish, s
4,1
3,9
3.
60 m masofaga yugurish, s
7,2
6,9
4.
100 m masofaga yugurish, s
11,2
10,7
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
664
5.
200 m masofaga yugurish, s
22,7
21,8
6.
600 m masofaga yugurish, daq.s
1:23,0
1:20,0
7.
Turgan joydan uzunlikka sakrash, sm
280
290
8.
Uch hatlab uzunlikka sakrash, sm
845
880
9.
O‘n hatlab uzunlikka sakrash, sm
3010
31,33
10.
Oyoqni nisbiy kuchi, kg
2,93
3,05
Biz tomonimizdan olib borilgan tadqiqotda qisqa masofaga yuguruvchilarni jismoniy
tayyorgarlik ko‘rsatkichlari quyidagicha ifodalandi.
Biz qisqa masofaga yuguruvchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini hammualliflar
V.B.Zelichenok, V.N.Nikitushkin, V.P.Gubalar tomonidan berilgan ko‘rsatkichlarni aniqlash
maqsadida qisqa masofaga yuguruvchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini o‘rgandik. Unga
ko‘ra, tezkor-kuch sifatini aniqlashda 30 metr masofaga start oldidan yugurish testini qo‘lladik.
Tadqiqotda ishtirok etgan talaba sportchilarning 30 metrga start oldidan yugurishda o‘rtacha
natijasi 3,29±0,11 s.ni takil etdi. 30 m. masofaga pastki startdan chiqib yugurishda sinaluvchilar
o‘rtacha 4,30±0,24 s. natijani qayd etgan bo‘lsa, 60 metr masofaga pastki startdan chiqib
yugurishda talaba-sportchilarning tezkor-kuchini ifodalovchi ushbu masofadagi o‘rtacha natija
7,80±0,15 s.ga teng bo‘ldi. 100 metr standant masofani yugurib o‘tishda talaba sportchilar
11,90±0,17 soniya natijani qayd etishdi.
Tezkor-kuch chidamliligini aniqlashda 150 metr masofaga yugurishda talaba sportchilar
o‘rtacha natijasi 17,40±0,34 soniyani tashkil etdi.
Tezkor-kuch, chidamlilik sifatini aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan 200 metr masofaga
yugurishda talaba sportchilar tayyorgarligi o‘rtacha 24,05±0,47 s.ni tashkil etgan. Portlovchi
tezkor-kuchni aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan turgan joydan uzunlikka sakrash testi natijalari
o‘rtacha ko‘rsatkichi 257,0±12,08 smga teng bo‘ldi. Turgan joydan uch hatlab sakrashda
807,3±25.93 sm, byesh hatlab sakrashda (u orqali tezkor portlovchi kuchning rivojlanganlik
darajasi aniqlanadi) 1185,5±64,03 sm natija qayd etildi.
Navbatdagi nazorat mashqida, ya’ni 3 kg to‘ldirma to‘pni ikki qo‘llab bosh yuqorisidan
oldinga uloqtirish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotda talaba-sportchilar 887,7±95,15 sm natijani qayd
etishdi. Oyoqdan-oyoqqa sakrab yugurish orqali qadamlar uzunligini aniqlashga qaratilgan
navbatdagi sinov nazoratida talaba-sportchilar 26,1±1,0 marta natija qayd etdi. Turgan joyda 20 s.
davomida qadamlar chastotasining takrorlanish sonini aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan nazorat
sinovida talaba sportchilar 80,1±4,36 marta natija ko‘rsatdi.
Turgan joyda 1 daqiqa davomida qadamlar chastotasining sonini aniqlash bo‘yicha
o‘tkazilgan navbatdagi testda talaba sportchilar 178,92±13,1 martaga teng natijani qayd etishdi.
Kuch sifatinini rivojlanganlik darajasini aniqlashga qaratilgan testda, ya’ni 60 kg shtanga bilan
o‘tirib turish nazorat mashqida talaba sportchilar o‘rtacha 16,1±2,15 martaga shtanga bilan o‘tirib
turishgan bo‘lsa, navbatdagi 300 m masofaga yugurish orqali tezkor-kuch chidalilikni aniqlashga
qaratilgan nazorat sinovida talaba sportchilar 41,1±1,24 s. natijani qayd etishdi.
Tezkor-kuch chidamliligi bo‘yicha 500 m qisqa masofaga yuguruvchi talaba-sportchilarning
o‘rtacha natijasi 67,8±1,93 s.ni tashkil etdi. 1000 m.ga yugurishda 176,5±4,93 s. bilan masofani
yugurib o‘tishdi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
665
Olingan natijalar hammualliflar V.B.Zelichenok, V.N.Nikitushkin, V.P.Guba tomonidan
berilgan qisqa masofaga yuguruvchilarning jismoniy tayyorgarligi model ko‘rsatkichlari bilan
qiyosiy tahlil etilganda I razryadli sportchilar tomonidan ko‘rsatilgan natijalardan 0,2 soniyaga
ortda qolayotganligini ko‘rish mumkin. Agarda ushbu natija sport ustaligiga nomzod yoki sport
ustalari bilan qiyosiy tahlil etilganda, 0,4 soniyaga ko‘rsatkichdan ortda qolayotganlikni ko‘rish
mumkin. 60 m masofaga pastki startdan chiqib yugurish nazoratida model ko‘rsatkich bo‘yicha
hammualliflar I razryadlilarga 7,2 s., sport ustaligiga nomzod sportchilarga yoki sport ustalariga
6,9 s. deb ko‘rsatgan bo‘lsa, biz ushbu ko‘rsatkichdan I razryadli sportchilarimiz 0,6 s.ga, sport
ustalari
0,9 s., xalqaro sport ustaligiga nomzod sportchilar esa 0,6 s.ga ortda qolmoqda. Navbatdagi 100 m
standart masofaga yugurish nazoratida model ko‘rsatkich I razryadli qisqa masofaga yuguruvchilar
uchun 11,2 s. deb berilgan. Ammo biz tomonimizdan o‘tkazilgan tadqiqotda talaba sportchilar
11,90 s.ni qayd etishmoqda, sport ustalari esa 10,7 s. natijani qayd etish lozimligini ko‘rsatadi.
Ming afsuski, ushbu masofada O‘zbekiston chempionatlarida musobaqa chempioni natijasi 11,0-
10,9 s.ga teng.
Tezkor-kuch chidamliligini ifodalovchi 250 m masofaga yugurish nazorat sinovi
bo‘yicha model ko‘rsatkichda I razryadli sportchilarga 22,7 s. natija tavsiya etilgan bo‘lsa, sport
ustaligiga nomzodlar 21,8 s.ga yugurishi lozimligini ko‘rsatiladi.
