ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1270
INNOVATSION IQTISODIY TARAQQIYOTNI TA’MINLASHNI BAHOLASH
KO’RSATKICHLARI
Erxanova M
ilmiy rahbar
Ibodullayeva Malohat
TMI magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7982500
Annotatsiya.
Ushbu maqolada innovatsiyalar iqtisodiyotni ta’minlashning baholash
ko’rsatkichlari keltirilgan. Shuningdek, zamonaviy dunyoda innovatsiyalardan keng foydalanish
orqali- iqtisodiyotni jadal rivojlantirishga erishish mumkinligi haqida taklif va tavsiyalar
berilgan.
Kalit so’zlar:
innovatsiya, innovatsion iqtisodiyot, innovatsion indeks, global indeks,
texnalogik yutuqlar indeksi.
ПОКАЗАТЕЛИ ОЦЕНКИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ИННОВАЦИОННОГО
РАЗВИТИЯ ЭКОНОМИКИ
Аннотация.
В данной статье представлены оценочные показатели
обеспеченности экономики инновациями. Также даются предложения и рекомендации,
что быстрое экономическое развитие может быть достигнуто за счет широкого
использования инноваций в современном мире.
Ключевые слова:
инновации, инновационная экономика, инновационный индекс,
глобальный индекс, индекс технического прогресса.
ASSESSMENT INDICATORS OF ENSURING INNOVATIVE ECONOMIC
DEVELOPMENT
Abstract.
In this article, the evaluation indicators of the provision of innovation to the
economy are presented. Also, suggestions and recommendations are given that rapid economic
development can be achieved through the wide use of innovations in the modern world.
Key words:
innovation, innovation economy, innovation index, global index, index of
technological progress.
Ma’lumki, innovatsiya mamlakatning istiqbolini ta’minlovchi ko’rsatkichlardan biri.
Innovatsion baholash ko’rsatkichlaridan foydalanish, mamlakatdagi iqtisodiy holatni tahlil qilish,
davlatdagi innovatsion muhitning kuchli, zaif taraflarini ko’rsatish va boshqa holatlarda yordam
berishi mumkin. Innovatsion baholash ko’rsatkichlariga qarab mamlakat o’z iqtisodiyotining
keyingi 5-10 va undan uzoqroq muddatni pragnoz qilish jarayoni yengillashadi va eng ohirgi
texnika va texnalogiyalardan foydalanishga harakat qiladi. Agarda mamlakat ichida rivojlanishdan
orqada qolgan sektorlar bo’lsa, ularni yaxshilash bo’yicha maslahatlar olishi ham mumkin.
Innovatsiyalar iqtisodiy taraqqiyotning va raqobatbardoshlik omili sifati XX asrning 2-
yarmidan boshlandi va innovatsion faoliyatni baholash ko’rsatkichlariga e’tibor kuchaydi. Dunyo
bo’ylab mamlakatlarning ichki innovatsion salohiyatini chuqur o’rganish va innovatsion faoliyatni
baholovchi ko’rsatkichlar tizimini ishlab chiqish muhim vazifa qilib belgilandi. Biroq o’sha davrda
statistik ma’lumotlarni yig’ishda va ularning yetishmasligi va ba’zan yetishsada to’g’ri, ishonchli
emasligi tufayli davlatlar ichida bu ko’rsatkichlarni aniqlash jarayonini qiyinlashtirdi. Aynan
shuning uchun xalqaro markazlar va ilmiy tashkilotlar tashkil qilinib mamlakatdagi innovatsionn
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1271
faoliyatni baholashga oid nazariy bilimlar yig’ish, ularni amalyotdagi tahlillariga oid
ma’lumotlarni guruhlash kabilar xalqaro darajada olib borildi.
Hozirda keng tarqalgan ko’rsatkichlarga:
-Yevropa innovatsion tablosi (EIS);
-Texnalogik yutuqlar indeksi (TAI);
-Innovatsion salohiyat indeksi (Innovation Capacity Index);
-Ummumjahon innovatsion indeksi (GII BCG);
-Insead Global innovatsion indeksi (GII INSTEAD);
-Innovatsiyalarning global omili (Global Innovation Quotient).
Yevropa innovatsion tablosi (EIS)-Yevropa Ittifoqidagi mamlakatlarning va hududlardagi
innovatsion ishlarni taqqoslash vazifasini bajaradi. Shuningdek mamlakatlarning ustunlik taraflari
va kuchsiz jihatlarini o’rganib chiqib, muammolarni yechish bo’yicha takliflar beradi. Yevropa
ittifoqidagai deyarli barcha mamlakatlarda 2022-yilda 2015-yilga nisbatan innovatsion faoliyati
yaxshilangan bo’lib, Ponland va Croatiyada innovatsion jarayon EIUning o’rtacha ko’rsatkichidan
oshgan.
1
Kuchli innovatorlar: Austriya, Luksinburg, Germaniya, Fransiya.
O’rtacha innovatorlar: Estoniya, Sloveniya, Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Gretsiya.
Endi shakllanayotgan innovatorlar: Slovakiya, Ponland, Latviya, Bulgariya, Ruminiya.
1.8-rasm. Baholash ko’rsatkichlariga qarab EIU davlatlarini 3 guruhga ajratamiz
2
Texnalogik yutuqlar indeksi-mamlakatlar global texnalogik ustunliklardan foydalanish
1
Research-and-innovation,ec.europa.eu/statistics/performance-indicators
2
Muallif ishlanmasi
Yevropa
ittifoqiga
kiruvchi 25 ta
mamlakatni
ushbu 4
guruhga
kiritamiz:
kuchli
innovatorlar
o’rtacha
innovatorlar
endi
shakllanayotgan
innovatorlar
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1272
orqali o’zlarining texnalogik sig’imini va faoliyatini oshirishlari mumkin. Texnalogik yutuqlar
indeksiga ta’sir etuvchi bir necha faktorlar mavjud va ularni o’chashda turli xil usullardan
foydalanadi:
-rivojlanish indeksi;
-raqobatbardoshlik hisobotlari Jahon Iqtisod Formi tomonidan beriladigan;
-xalqaro ma’lumotlar texnalogiyasi hisoboti va boshqalar.
TAI mamlakatlarning yarata olish qobilyati va texnalogiyaning mamlakar hududida qay
darajada kirib borganligi aks ettiradi. TAI texnalogik jarayonlarni bosqichma-bosqich
rivojlanishiga va mamlakatlarning texnalogik yutuqlariga ko’ra guruhlarga ajratadi, biroq umumiy
texnalogik rivojlanish ko’lamini o’lchamaydi. Davlatlarning texnalogiyadan foydalangan holda
mamlakatlarning iqtisodiy ahvolini hisobga olgan holdagi texnalogik rivojlanishga e’tibor
qaratadi. Desai Et Al 2002-yilda 72ta davlatning ma’lumotlariga asoslanib, ularning TAIni
hisoblab chiqadi. Uning tahlillari natejasi shuni ko’rsatadiki, texnalogik jarayonlardagi eng katta
farq rivojlanayotgan mamlakatga to’g’ri keladi.
3
Quyida 179 ta mamlakatlardan texnalogik
yutuqlar borasida byuqori ko’rsatgichga ega bo’lganlari ko’rsatilgan.
1.1-jadval.
Texnalogik yutuqlar indeksi mamlakatlar kesimida
4
№ Davlat nomlari:
2017
2018
1
Singapur
0.863912308
0.865564347
2
Flippin
0.800273802
0.801319836
3
Korea
Respublikasi
0.745560843
0.779174604
4
Buyuk Britaniya
0.665351118
0.661401355
5
Nezerlandiya
0.653362546
0.660756149
6
Norvigiya
0.664073295
0.657837596
7
Sveden
0.605369766
0.579793042
8
AQSH
0.599965629
0.592453473
9
Kanada
0.577341657
0.585466354
10 Birlashgan Arab
Amirliklari
0.57292359
0.582214996
11 Svizerland
0.565412351
0.559425481
12 Yangi Zellandiya
0.529962404
0.535253576
13 Xitoy
0.528172058
0.529667933
14 Slovak Respublikasi
0.505830131
0.491671512
15 Quvayt
0.501693567
0.533454258
3
https://zenodo.org/record/3955182
4
Muallif ishlanmasi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1273
16 Ispaniya
0.489190233
0.490889603
17 Rossiya
Federatsiyasi
0.48138406
0.495430756
18 Polsha
0.454043847
0.475813225
19 Portugaliya
0.418518497
0.417701044
20 O’zbekiston
0.274952451
0.280785151
2011- yilda 91ta davlatda olib borilgan tahlillar natejasi 2009-yildagi ma’lumotlardan farq
qiladi. TAI indeksi turli hil texnalogik o’zgarishlarga aloqador boshqa xususiyatlarni ham o’z
ichiga olib, davlatlarga ularni vaqt o’tishi bilan taqqoslash imkonini yaratib beradi.
Burinskienening 2013-yilda xalqaro savdo va texnlogik innovatsiyalar o’rtasidagi bog’liqliklarni
o’rganib chiqadi. U 62 ta davlatda raqamli savdoni qay darajada yo’lga qo’yilganligi va texnalogik
yutuqlariga ko’ra guruhlarga ajratdi. Izlanishlar texnalogik jihatdan rivojlangan mamlakatlarda
raqamli savdoning yetarli darajada yo’lga qo’yilmaganligini ko’rsatdi. TAI-15 Shahab tomonidan
167 ta mamlakatda olib borilgan tahlilarga ko’ra 31 ta davlatni texnalogik jihatdan yetakchilar, 34
tasini potensial lederlar va 44 tasini tez mostlashuvchilar va qolgan 58tasini texnalogiyalardan kam
foydalanishlarini keltirib o’tadi.
5
Yuqoridagi ko’rsatkichlar xo’jalik yurituvchi subyektlarning
innovatsion faolligini, mamlakatning innovatsion salohiyatini, mamlakatdagi infratuzilma
holatini, olib borilayotgan innovatsion ishlarning natejasini baholashga va shu asosida mamlakat
retingini tuzishga yordam beradi.
Global innovatsiya indeksi 2022-yilgi natejalariga ko’ra Shvetsariya eng innovatsion davlat
deb topildi, AQSH va Sweden va Buyuk Britaniya va Nezerlandiya yuqori o’rinni egallab
kelmoqda. Xitoy kuchli 10talikka kirgan bo’lib, Turkiya va Hindiston birinchi marta 40 talik
ichiga kiritildi.
1.2-jadval
Innovatsion ishlanmalardan olinadigan daromadlarga ko’ra davlatlarni 3 guruhga ajratamiz
6
Daromad miqdoriga ko’p
Past daromad oluvchi
davlatlar
O’rtacha past daromad
oluvchi davlatlar
Maldava Respublikasi
(2011-2022)
Mozanbek (2012,2014-2022) Hindiston (2011-2022)
Tayland
(2011,2014-2015,2018-
2022)
Madagaskar
(2016-2018,2020-2022)
Kenya (2011-2022)
Bulgariya
(2015,2017-2018,2020-
2022)
Brundi
(2017,2019,2022)
Vetnam (2011-2022)
Jordaniya (2011-2015,2022)
Mangoliya(2011-2015,
2018-2022)
5.https://dl.acm.org/doi/10.1145/3488466.3488476
6. https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2022/
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1274
Janubiy Afrika(2018-2022)
Ukraina
(2012,2014-2022)
Brazilya (2021-2022)
Pokiston (2022)
Peru (2021-2022)
O’zbekiston (2022)
Yamayka (2020,2022)
Marakko
(2015,2020-2022)
Flippin(2019,2020-2022)
Tunis (2018,2020-2022)
Tanzaniya birlashgan
Respublikasi
(2017,2019,2022)
Indaniziya (2022)
Eron (2011-2022)
Boston konsalting guruhining umumjahon innovatsion indeksi- mamlakatdagi innovatsion
faoliyat darajasini baholash uchun mo’ljallangan bo’lib, u innovatsion faoliyat natejalari va
innovatsion faoliyat rivojlanishini rag’batlantiruvchui davlat siyosatini tafsiflovchi
ko’rsatkichdir.
7
1963-yilda asos solingan global konsulting firma biznes hamkorlikni yo’lga qo’yish va
davlatlarnda yuzaga kelayotgan murakkab muammolarni yechishning yo’llarini taklif qiladi va
shuningdek, aksiyadorlik kompaniyalari va xaridorlarga eng yetakchi boshqaruv maslahatlari,
ohirgi texnalogiyalardan foydalalanish va hamkorlikda aloqa olib borish kabilarni bajarishda
yengilliklar yaratib beradi.
8
Ushbu indeks 2 qismdan iborat:
1.Innovatsion salohiyat - davlatning byudjet-soliq siyosati, ta’lim, savdo, sanoat,
intellektual mulk huquqlarini himoya qilish sohasidagi siyosat,migratsiya siyosati,innovatsion
muhit,(ta’lim va infratusilma sifati,ishchi kuchining rivojlanganlik darajasi,ishbilarmonlik
muhiti);
2. Innovatsion faoliyat natejalari-ilmioy-tadqiqot va tajriba-konstroktorlik ishlari, biznes
samaradorligi (o’rta va yuqori texnalogik mahsulotlarni eksport qilish, mehnat unimdorligi);
innovatsiyalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga ta’siri kiradi. So’nggi marta ushbu indeks
2009-yilda chop etilgan bo’lib, unda Germaniya, AQSH, Yaponiya yuqori o’rinni egalashgan.
REFERENCES
1.
E.INasirov, D.X.Shadiyeva,Sh.Sh.Asamxodjaeva,S.B.Yunusova;
2.
Yo`ldoshev N.Q. va boshqalar. «Innovatsion menejment». Darslik. TDIU. 2011 y.
— 312 b
3.
“Investitsiya va innovatsiyalar” darslik II qism.-T.2022 212-bet;
.
7
E.INasirov, D.X.Shadiyeva,Sh.Sh.Asamxodjaeva,S.B.Yunusova “Investitsiya va innovatsiyalar” darslik II qism.-
T.2022 212-bet
8
https://www.bcg.com/about/overview
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1275
4.
Borut Likar, co-editors Peter Fatur, Urshka Mrgole; translation Arslingue
K.Jontar, TEFL, TBE. — 1st. ed. — El. knjiga. — Ljubljana innovation
management [Elektronskivir] Korona plus — Institute for Innovation and
Technology, 2013;
Foydalanilgan saytlar:
5.
Https://zenodo.org/record/3955182;
6.
Https://www.bcg.com/about/overview.
7.
https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2022/
8.
Research-and-innovation,ec.europa.eu/statistics/performance-indicators.
