ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1134
TABIY OMILLARNING YO'L HOLATIGA TA'SIRI
Sodiqov I.S.
Toshkent Davlat transport universiteti prof.
Isakova G.Q.
Kosbergenova N.M
Nazibekov A.Q
Berdaq nomidagi QDU stajyor - o’qituvchilari
https://doi.org/10.5281/zenodo.8071838
Annotatsiya
. Maqola avtomobil yo'lini loyihalashda tabiiy va iqlim sharoitlarining
ta'sirini hisobga olishning o'ziga xos xususiyatlariga bag'ishlangan. Atrof-muhit sharoitlari yo'l
konstruktsiyasining o'ziga xos xususiyatlariga bevosita ta'sir qilishi ko'rsatilgan. Biroq, ular ikki
tomonlama rol o'ynashi mumkin: yo’l va pastki qatlamlarning uzoq xizmat qilish muddatini
rag'batlantirish va unga qarshi turish. Ob-havo sharoitlariga ta'sir qilish sababli, barcha yo'l
inshootlarini to'liq himoya qilishni ta'minlash kerak.
Kalit so’zlar:
tabiiy sharoitlar, yo'l qoplamasi, yo'llar, zamin, rejim, atmosfera yog'inlari.
EFFECT OF NATURAL FACTORS ON ROAD CONDITION
Abstract.
The article is devoted to the peculiarities of taking into account the influence of
natural and climatic conditions in the design of the highway. It has been shown that environmental
conditions directly affect the specific characteristics of road construction. However, they can play
a dual role: promoting and counteracting the long service life of road and subgrades. Due to
exposure to weather conditions, it is necessary to ensure full protection of all road structures.
Key words:
natural conditions, road surface, roads, ground, regime, atmospheric
precipitation.
ВЛИЯНИЕ ПРИРОДНЫХ ФАКТОРОВ НА СОСТОЯНИЕ ДОРОГ
Аннотация.
Статья посвящена особенностям учета влияния природно-
климатических условий при проектировании автомобильной дороги. Показано, что условия
окружающей среды напрямую влияют на специфические характеристики дорожного
строительства. Однако они могут играть двоякую роль: способствовать и
препятствовать увеличению срока службы дорог и земляного полотна. Из-за воздействия
погодных условий необходимо обеспечить полную защиту всех дорожных конструкций.
Ключевые слова:
природные условия, дорожное покрытие, дороги, грунт, режим,
атмосферные осадки.
Avtotransport vositalari tabiiy va iqlim sharoitlari bilan bir vaqtda yo'lga ta'sir qiladi.
Tabiiy iqlim sharoiti ko'plab omillar bilan tavsiflanadi, ularning har biri e'tiborga olish va
individual tahlilni talab qiladi. Ularning ta'siri avtomobil yo'llarini qurish, rekonstruksiya qilish,
ta'mirlash va ulardan foydalanish xarajatlariga bevosita ta'sir qiladi, bu ko'p hollarda avtomobil
yo'lining hayot aylanishining muayyan bosqichida u yoki bu yechimni tanlash uchun hal qiluvchi
sababdir. Ushbu mavzuni o'rganish ko'p yillar davomida o'z dolzarbligini yo'qotmagan va tabiiy
va iqlim omillarining yo'l tuzilishiga ta'sirini to'liq bartaraf etishning iloji yo'qligi sababli,
shubhasiz, shunday bo'lib qoladi. O’zbekistondagi iqlim zonalarining atmosfera, gidrologik,
tuproq va boshqa sharoitlari bo'yicha xilma-xilligi masalani yanada chuqurroq o'rganishni talab
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1135
qiladigan muammolar. Yo'llarning holatiga eng katta salbiy ta'sir ko'rsatadigan sharoitlar, masalan,
relef, gidrologik va ob-havo-iqlim sharoitlari uchun eng batafsil ko'rib chiqish talab etiladi.
Tadqiqot jarayonida ko'rib chiqilayotgan mavzuga oid ilmiy maqolalar tahlil qilindi.
Shunday qilib, o'z maqolasida Shuvaev A.N., Panova M.V., yo’l va pastki qavatning ishonchliligi
va chidamliligini oshirish bilan bog'liq dolzarb masalalar haqida. Mualliflar, qurilishning qiyin
sharoitlarida yo'llarning vayron bo'lish sabablari deb hisoblaydilar. Ishlash transport vositalarining
ta'siri emas, balki tabiiy omillarning yo'lga ta'siri. Ular botqoqliklarda sintetik materiallar va
geogridlardan foydalangan holda botqoqlarda qirg'oqlarning yangi konstruktsiyalarini qo'llash
tajribasini, shuningdek, yo'llar uchun poydevor va qoplamalarni yotqizish uchun tsement
tuproqlarini o'zgartirish usullarini tavsiflaydi [1]
Maqolada Pegin P.A., Korchagin V.A., qisqa muddatli tabiiy omilning yo'l
o'tkazuvchanligi xususiyatlarining o'zgarishiga ta'sirini o'rganish natijalarini va quyosh
porlashining (ESD) transport oqimiga ta'sirini o'rgandi.
Ular qisqa muddatli tabiiy omilning salbiy ta'sirini kamaytirish va yo'lning
o'tkazuvchanligini oshirish choralarini ishlab chiqdilar [2].
Yarmolinskiy A.I., Svetenok A.I., Gerasimov E.O.ning maqolasida avtomobil yo'lini
rekonstruksiya qilishda tabiiy-iqlim sharoitlarini hisobga olishning o'ziga xos xususiyatlari
to'g'risidagi masala ko'rib chiqilgan. Ko'tarilgan savollar Primorsk o'lkasida joylashgan
Razdolnoye-Xasan avtomobil yo'lini rekonstruksiya qilish misolida ko'rib chiqiladi [3].
Mintaqaga, ya'ni geografik joylashuvga qarab tabiiy omillar ta'siridagi farqlar Krasnodar
o'lkasi, Boshqostostan Respublikasi va Tula viloyati kabi bir nechta maqolalar misollarida ko'rib
chiqildi [4]. Privalova N.M., Mamoshin E.Yu., Pankov V.A. asfalt-beton tarkibiy qismlariga salbiy
ta'sir ko'rsatadigan yog'ingarchilik va faol quyosh radiatsiyasining rolini tavsiflang [4]. Privalova
N.M., Mamoshin E.Yu., Pankov V.A.ning ishi. ushbu mintaqa uchun qoplamani buzishning eng
zararli omillarini tavsiflaydi, shuningdek, so'nggi yillarda mamlakat janubida keng qo'llaniladigan
yangi turdagi asfalt-betonni tavsiflaydi.
Aptalaev M.N., Jalko M.E harorat va namlikning tuproqni muzlatish jarayoniga va
to'g'ridan-to'g'ri yo'l sirtining yaxlitligiga ta'siri ko'rsatilgan. Tuproqdagi haroratni taqsimlash va
suyuqlikning filtratsiya harakati jarayonlarini aks ettiruvchi matematik modellar taqdim etilgan.
Shuningdek, avtomobil yo‘llari holatining texnik va ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini
yaxshilashning ikkita varianti taklif etilmoqda, bu esa o‘z navbatida harakat xavfsizligi va bir xilda
harakatlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ukraina (D. Golovchenko maqolasi) va Belorussiya (Leonovich I.I., Novgorodskiy
Ya.Ya., Burtil Yu.V. maqolasi) kabi qoʻshni mamlakatlarning yoʻl tarmoqlari holatini tahlil qilish
ustida ish olib boradi. Ularga tegishli bo'lgan dizayn standartlari va sifat nazorati ham ko'rib
chiqilgan. Yo'l qoplamalarining holati va turli xususiyatlarining o'zgarishi tahlilini ta'minlaydigan
maqolalar o'rganildi. Maqolada Leonovich I.I., Novgorodskiy Ya.Ya., Burtil Yu.V. bir tekislik
regressiya jarayonlarining rivojlanish dinamikasini baholash, zamonaviy tadqiqotlar nuqtai
nazaridan kuchni baholashning mavjud usullarini tavsiflash.
Yo'llarning texnik holatini baholash mezonlari masalalari Osipova T.V., Sorokina M.M.,
Osipov D.E. tomonidan o'tkazilgan tadqiqot materiallari asosida ko'rib chiqildi, ularning ishlari
yo'llarning ishonchliligi, xavfsizligi va barqarorligini oshirishga qaratilgan. ko'prik inshootlari,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1136
strukturaning ishlash rejimlarini belgilash, shuningdek, tuzilmalarni ta'mirlash va rekonstruksiya
qilish zarurligini aniqlash.
Mevlidinov Z.A., Tulyankina N.A., Xutortsov P.S., Volodko A.P. tabiiy iqlim omillarining
avtomobil yo'lining yo'l tuzilishiga ta'sir qilish darajasini, shu jumladan yo'l sirtidagi namlik
manbalarining turi va quvvatini va harorat ta'sirining intensivligini batafsil tavsiflaydi. Bodosov
T.S. asarlarida. va Sviridova V.L. Oltoy o'lkasi yo'llarining ekspluatatsiya holatiga murakkab
muhandislik-geologik sharoitlarning ta'siri muammosi, shuningdek, uni hal qilish usullari
tasvirlangan. Xotuntsevning ishida Yu.L. ekologik muammolar, shu jumladan aholining
motorizatsiyasi o'sishi bilan bog'liq muammolar aniqlandi. Maqola Xomyak Ya.V. va Skorchenko
V.F.
"Yo'llar va atrof-muhit" tabiiy omillarning tashqi omillarga qarab turli toifadagi yo'llarni
loyihalash usullari va joylashuviga ta'sirini ochib beradi. Bugungi kunda dolzarb bo‘lgan ekologik
xavfsizlik masalasini Yu.L.Xotuntsev ko‘tarmoqda. Yo'lning ko'taruvchi qismlarini ta'mirlash
(rekonstruksiya qilish) bo'yicha chora-tadbirlarni loyihalash xususiyatlari uslubiy tavsiyalarda
batafsil tavsiflangan.
Yo'llarni buzish masalalari ko'p yillar davomida ko'rib chiqilgan. Shunday qilib, Perm
milliy tadqiqot politexnika universiteti professori B.S. boshchiligidagi mualliflar jamoasi.
Yushkova shunday ta'kidlaydi: "Magistral yo’llar foydalanishga topshirilgandan so'ng, birinchi
yildayoq yo’l yuzasida 40-60 m oraliqda joylashgan ko'ndalang yoriqlar (muz yoriqlari), ikki
yildan keyin - 10-30 m va bir vaqtning o'zida eskirish va parchalanish belgilarisiz ».
Yo'lda atrof-muhitning ta'sirini baholashda Vanchugova V.A. va Obuzdina M.V. yo'lning
ish sharoitlari va holatini ko'rib chiqdi. Qurilish ishlarini olib borish davrida atrof-muhitga ta'sir
qilish manbalari aniqlandi va tasniflandi. Ta'mirlash uskunalarining atmosfera havosiga, akustik
muhitga, qo'shni hududning tuproq qoplamiga salbiy ta'sirini kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar
va tavsiyalar ishlab chiqildi.
REFERENCES
1.
Сведения о показателях состояния безопасности дорожного движения: сайт. – URL:
http://stat.gibdd.ru (дата обращения: 04.03.2020). – Текст: электронный
2.
Привалова Н.М., Мамошин Е.Ю., Паньков В.А. ВЛИЯНИЕ ПРИРОДНЫХ
ФАКТОРОВ НА СОСТОЯНИЕ
3.
АВТОМОБИЛЬНЫХ ДОРОГ КРАСНОДАРСКОГО КРАЯ // Фундаментальные
исследования. – 2008. – № 6. – С. 87-88; URL: https://fundamental-
research.ru/ru/article/view?id=3242 (дата обращения: 22.06.2023)
