ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1311
ТУҒИЛГАНЛИКНИНГ ҚАЙД ЭТТИРИЛМАГАНЛИК ОҚИБАТЛАРИ ВА
МУАММОЛАРИ
Зубайда Курбонова
Ўзбекистон Республикаси Судьялар Олий кенгаши ҳузуридаги
Судьялар Олий мактаби тингловчиси
https://doi.org/10.5281/zenodo.8092975
Аннотация.
Мақолада туғилганликнинг қайд эттирилмаганлик оқибатлари ва
муаммолари ҳақида фикр юритилган.
Калит сўзлар:
ФҲДЁ, гувоҳнома, туғилганликни қайд этиш, бола ҳуқуқлари,
васийлик ва ҳомийлик органлари.
CONSEQUENCES AND PROBLEMS OF UNRECORDED BIRTH
Abstract.
The article reflects on the consequences and problems of unrecorded birth.
Key words:
registry office, certificate, birth record, Child Rights, guardianship and
guardianship authorities.
ПОСЛЕДСТВИЯ И ПРОБЛЕМЫ НЕЗАРЕГИСТРИРОВАННЫХ РОДОВ
Аннотация.
В
статье
рассматриваются
последствия
и
проблемы
незарегистрированных родов.
Ключевые слова:
ЗАГС, справка, запись о рождении, права ребенка, органы опеки и
попечительства.
Ҳозирда ФҲДЁ бўлимларида фуқароларнинг бир неча йил кечикиб бўлсада
туғилганлик ҳақидаги гувоҳномаларни олаётганлик ҳолатлари кўплаб учраб турибди.
Мазкур гувоҳнома боланинг туғилганлиги, унинг ота-онаси ким экани, унда
кўрсатилган фактнинг тўғрилигини тасдиқловчи далил ҳисобланадиган ягона ҳужжат
ҳисоблансада, уни олишга айрим фуқаролар бепарво бўлишяпти.
Боланинг туғилишини қайд этиш мажбурий бўлиб, бола туғилган жойдаги ёки ота-
онасидан бирининг доимий яшаш жойидаги ФҲДЁ бўлими томонидан бевосита ёки Давлат
хизматлари марказлари орқали амалга оширилиши лозим. Бу ҳақда Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 14 ноябрдаги “Фуқаролик ҳолати
далолатномаларини қайд этиш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида”ги қарори билан
тасдиқланган “Фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш қоидалари”да ёзиб
қўйилган. Яъни, туғилганлик ҳақидаги ариза бола туғилган кундан бошлаб бир ой муддат
мобайнида оғзаки ёки ёзма шаклда ота-онаси ёки улардан бири, алоҳида ҳолларда эса
қариндошлари, қўшнилари ёки ота-онаси ёхуд ота-онасидан бири ваколат берган бошқа
шахслар, шунингдек, тиббиёт муассасаларининг, ички ишлар ёки васийлик ва ҳомийлик
органларининг мансабдор шахслари томонидан берилиши мумкин.
Туғилганликни қайд этиш – бола ҳуқуқлари рўёбга чиқарилишининг ва фуқаролик
бўлмаслиги олдини олишнинг ҳуқуқий асосидир.
Юртимизда бирорта ҳам бола қайд этилмасдан қолиши мумкин эмаслик ҳолатига
президентимиз Шавкат Мирзиёев томонидан ҳам алоҳида эътибор қаратилди. Ўзбекистон
Республикаси Президентининг 2018 йил 12 июнда қабул “Фуқаролик ҳолати
далолатномаларини қайд этиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1312
тўғрисида”ги қарорига мувофиқ, бу борада чора-тадбирлар ишлаб чиқилиб, тегишли
ташкилотлар томонидан ижрога қаратилди.
Ушбу қарор ижросини таъминлаш мақсадида масъул ходимлар томонидан уйма-уй
юрилди, тўлиқ ҳажмдаги хатловлар ўтказилди ва бунинг натижасида шаръий никоҳда
яшаётганлар, айрим сабабларга кўра фарзандларига ўз вақтида туғилганлик ҳақида
гувоҳномаларни ололмаган фуқаролар бор ёки йўқлиги аниқланиб, уларга туғилганликни,
ҳамда шахсини тасдиқловчи ҳужжатларни расмийлаштириш борасида тегишли
тушунтиришлар ва амалий ёрдам берилди. Бу ҳаракатлар ҳозирга қадар давом этмоқда.
Бунинг натижасини қуйидаги кўрсаткичлардан ҳам кўришимиз мумкин:
-
2018 йил
давомида биргина Бухоро вилоятида
39932 та
туғилиш ҳолати
расмийлаштирилган бўлиб. Туман ва шаҳар ФҲДЁ бўлимлари томонидан
281 та
муддати
ўтиб туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзуви расмийлаштирилган. Шундан
271 таси
вояга
етмаган фуқаронинг туғилганлиги қайд этилган бўлса,
10 таси
вояга етган, аммо
туғилганлиги ҳозирги кунга қадар қайд этилмаган фуқаронинг туғилганлик ҳолати
расмийлаштирилган. Юқорида келтирилган 281 та муддатини ўтказиб қайд этилган
туғилганлик ҳолатининг
10 тасида
суднинг ҳал қилув қарори асосида муддати ўтиб
туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома берилган.
-
2019 йил
давомида биргина Бухоро вилоятида
40864 та
туғилиш ҳолати
расмийлаштирилган бўлиб. Туман ва шаҳар ФҲДЁ бўлимлари томонидан
229 та
муддати
ўтиб туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзуви расмийлаштирилган. Шундан
218 таси
вояга
етмаган фуқаронинг туғилганлиги қайд этилган бўлса,
11 таси
вояга етган, аммо
туғилганлиги ҳозирги кунга қадар қайд этилмаган фуқаронинг туғилганлик ҳолати
расмийлаштирилган. Юқорида келтирилган 229 та муддатини ўтказиб қайд этилган
туғилганлик ҳолатининг
27 тасида
суднинг ҳал қилув қарори асосида муддати ўтиб
туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома берилган.
-
2020 йил
давомида биргина Бухоро вилоятида
41738 та
туғилиш ҳолати
расмийлаштирилган бўлиб. Туман ва шаҳар ФҲДЁ бўлимлари томонидан
112 та
муддати
ўтиб туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзуви расмийлаштирилган. Шундан
110 таси
вояга
етмаган фуқаронинг туғилганлиги қайд этилган бўлса,
2 таси
вояга етган, аммо туғилганлиги
ҳозирги кунга қадар қайд этилмаган фуқаронинг туғилганлик ҳолати расмийлаштирилган.
Юқорида келтирилган 112 та муддатини ўтказиб қайд этилган туғилганлик ҳолатининг
3
тасида
суднинг ҳал қилув қарори асосида муддати ўтиб туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома
берилган.
-
2021 йил
давомида биргина Бухоро вилоятида
43321 та
туғилиш ҳолати
расмийлаштирилган бўлиб. Туман ва шаҳар ФҲДЁ бўлимлари томонидан
222 та
муддати
ўтиб туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзуви расмийлаштирилган. Шундан
211 таси
вояга
етмаган фуқаронинг туғилганлиги қайд этилган бўлса,
11 таси
вояга етган, аммо
туғилганлиги ҳозирги кунга қадар қайд этилмаган фуқаронинг туғилганлик ҳолати
расмийлаштирилган. Юқорида келтирилган 222 та муддатини ўтказиб қайд этилган
туғилганлик ҳолатининг
3 тасида
суднинг ҳал қилув қарори асосида муддати ўтиб
туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома берилган.
Маълумотларга мурожаат қилсак, ФХДЁ органлари томонидан далолатномаларнинг
муддати ўтиб қайд этилишига кўпроқ
ота-онанинг эътиборсизлиги ёки
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1313
масъулиятсизлиги, туғилишни қайд этиш учун ҳужжатлар тўлиқ бўлмаганлиги,
оилавий шароит билан боғлиқ ҳолатлар, ота (она)нинг паспорти йўқлиги ёки муддати
тугаганлиги
сабаб бўлмоқда. Баъзан эса,
ота-она қонуний никоҳда бўлмаганлиги, бола
уй шароитида туғилганлиги бўйича далолатнома тузилмаганлиги, туғилганлик
ҳақидаги тиббий маълумотноманинг йўқ ёки йўқотилганлиги, онанинг паспорти
бўлмаганлиги боис туғруқ муассасаси томонидан туғилганлик ҳақидаги тиббий
маълумотнома берилмаганлиги, бола бошқа давлатда туғилганлиги
сабаб ҳам
далолатномаларнинг муддати ўтиб қайд этилиши ҳолатлари кузатилмоқда.
Хорижий давлатларда туғилишни ўз вақтида қайд қилмаганлик учун белгиланган
тартибда жавобгарлик қўлланилади. Масалан, Франция қонунчилигида туғилишни қайд
этиш муддати бола туғилганидан сўнг 5 иш кунида қайд қилиши белгиланган. Агарда ушбу
муддат ўтиб кетса, боланинг туғилиши суд тартибида қайд қилинади. Бу ҳолда, боланинг
ҳуқуқларини поймол қилганлиги учун ота-онасига ёки бошқа манфаатдор шахсларга
нисбатан 3 минг 750 евро жарима ёки 6 ойгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси
қўлланилади. Бельгия давлати қонунчилигида бола туғилганидан сўнг ҳужжатларни 15 кун
ичида расмийлаштириш белгиланган бўлиб, у ҳокимят (мэрия) томонидан қайд этилади.
Ушбу муддатга риоя этмаган шахсларга нисбатан жарима тўлаш белгиланган.
х
Ўзбекистонда эса белгиланган муддатнинг ўтиб кетганлиги туғилганликнинг қайд
этилишига асло тўсқинлик қила олмайди. Шунингдек, ҳеч қандай жазо чораси ҳам
белгиланмаган. Ота-онанинг қонуний никоҳи мавжуд бўлган ҳолларда улардан бири ёки
ишончнома асосида бошқа манфаатдор шахс, ота-онанинг ўрнини босувчи шахс ёхуд
васийлик ва ҳомийлик органларининг мансабдор шахслари томонидан ўн олти ёшгача
бўлган боланинг туғилишини қайд этиш учун ФҲДЁ органига туғилишни қайд этиш
муддатини ўтказиб юборганлик сабабларини кўрсатиб, ариза тақдим этиши мумкин. 16
ёшдан ошган, туғилиши қайд этилмаган шахсларнинг туғилганлигини қайд этишда ҳам
умумий асосларга таянилади, аммо туғилганлиги қайд этилмаган фуқаронинг
туғилганлигини тасдиқловчи тиббий маълумотлар ёки унинг тиббий муасасадан ташқарида
уй шароитида туғилганлигини тасдиқловчи бирор бир маълумот бўлмаса
у ёки бу онадан
туғилганлик факти
суднинг ҳал қилув қарори асосида амалга оширилади.
Мазкур юридик фактни белгилаб чиқарилган ҳал қилув қарори асосида эса
туғилганлиги қайд этилмаган фуқаронинг туғилиши ФХДЁ органи томонидан қайд этиб,
унга туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома тақдим этилади.
Туғилганликни қайд эттирилмаганликнинг оқибатлари нималардан иборат?
-
Авваламбор, мазкур фуқарода ҳуқуқ лаёқати ҳамда муомала лаёқати мавжудлигини
белгилашнинг имконияти мавжуд бўлмайди.
-
Унинг маълум ота-онадан туғилганлигини белгилашнинг имконияти мавжуд
бўлмайди. Бу эса ўзнавбатида фуқарога фуқаролик ҳуқуқларидан фойдаланиш ва
фуқаролик мажбуриятларини бажариш имкониятини чеклайди.
-
Никоҳ ёшини, ҳарбий хизматга чақирилиш ёшини, жиноий жавобгарликка тортилиш
ёшини ва бошқаларни аниқлаш имкониятини чеклайди.
-
Фуқаронинг туғилганлиги қайд этилмаганининг оқибатида фуқарога шахсини
тадиқловчи ҳужжатлар тайёрлаш имкониятини чеклайди ва бундай ҳужжатлар бўлмайди
унда.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1314
-
Бундай фуқароларнинг шахсини аниқлашни имкони йўқлиги, шахсини тасдиқловчи
бирор-бир ҳужжати йўқлиги сабабли, фуқаролик муносабатларига киришиш имконияти
ҳам чекланган бўлади.
-
Бундай фуқароларнинг туғилган фарзандларининг ҳам туғилганлиги қайд
эттирилмасдан қолади ва ўз навбатида уларнинг фарзандлари учун ҳам юқоридаги
муаммоларни келтириб чиқаради.
-
Туғилганлиги
қайд
этилмаган
фуқаролар
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясида белгилаб қўйилган барча ҳуқуқларидан фойдаланиш имконияти
чекланади.
Минг афсуски, бундай фуқаролар жамиятимизда мавжуд. Уларнинг бундай ҳолга
тушишларига асосий сабаблар эса, ҳуқуқий саводхонликнинг етишмаслиги, эътиборсизлик,
лоқайдлик ва бошқа ижтимоий омиллар бўлиши мумкин.
