ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
150
YUQORI SINF INGLIZ TILI O‘RGANUVCHILARNING
TINGLAB TUSHUNISH KO‘NIKMALARINI SAMARALI
RIVOJLANTIRISH USULLARI
Odilova Shoira Odiljon qizi
Andijon viloyati, Qo'rg'ontepa tumani 56-maktab
Ingliz tili fani o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8347504
Annotatsiya.
Ushbu maqola xorijiy tillarni, xususan ingliz tilini o’qitishda tinglab
tushunish ko’nikmasining ahamiyati, vazifalari va maqsadlari, uni shakllantirishda nimalarga
e’tibor qaratish kerakligi bo’yicha ko’rsatmalar berilgan. Shuningdek, maqolada tinglash
qobilyatlarini zamonaviy usullar bilan o’qitish haqida ham so’z boradi.
Kalit so’zlar:
Audio segmentlar, Guruh faoliyati, Video segmentlar, Shaxslararo faoliyat.
METHODS OF EFFECTIVELY DEVELOPING LISTENING SKILLS OF HIGH
CLASS ENGLISH LEARNERS
Abstract.
This article provides instructions on the importance, tasks and goals of listening
comprehension skills in teaching foreign languages, especially English, and what to pay attention
to in its formation. The article also talks about teaching listening skills using modern methods.
Keywords:
Audio segments, Group activity, Video segments, Interpersonal activity.
МЕТОДЫ ЭФФЕКТИВНОГО РАЗВИТИЯ НАВЫКОВ АУДИРОВАНИЯ У
ВЫСОКОГО КЛАССА ИЗУЧАЮЩИХ АНГЛИЙСКИЙ ЯЗЫК
Аннотация.
В данной статье даны указания о значении, задачах и целях развития
навыка понимания на слух при обучении иностранным языкам, особенно английскому, и на
что следует обратить внимание при его формировании. Также в статье говорится об
обучении навыкам аудирования с использованием современных методов.
Ключевые слова:
аудиосегменты, групповая активность, видеосегменты,
межличностная активность.
Inson tinglab tushunish orqali atrofidagi boshqa shaxslardan juda ko’p axborotlar oladi.
Xorijiy tillarni o’rganishda zamonaviy metodik yondashuvlarga asosan tinglab tushunish
ko’nikmasi eng muhim ko’nikma hisoblanmoqda. XX asrning 60 yillariga kelib, tinglash nutq
faoliyatining turi sifatida atroflicha tadqiq etila boshlandi. O’sha vaqtga qadar tinglashga
gapirishning uzviy qismi sifatida qaralib kelinar edi. CEFR mezonlari joriy qilinishiga qadar
tinglash ko’nikmasini shakllantirish va rivojlantirish uchun alohida mashqlar tizimi berilmas edi.
Ko’plab ilmiy tadqiqotlar shuni ko’rsatdi-ki, xorijiy tillarda gapirishdan ko’ra tinglab tushunish
ko’nikmasini o’rganish biroz murakkab kechishi isbotlandi. Xorijiy tilda ifoda vositasi va
ifodalanmish matn uyg’unlashishi qiyin kechadigan jarayondir. Ifodalanayotgan matn mazmunini
til o’rganuvchi yaxshi ilg’ashi uchun unda tinglab tushunishning leksik va grammatik ko’nikmalari
puxta shakllangan bo’lishidan tashqari, o’sha xorijiy tilning tovush, tovush birikmalari va
ohanglarni farqlay olish ko’nikmasi ham yaxshi shakllangan bo’lishi kerak. Agar yuqoridagi
ko’nikmalar til o’rganuvchida yaxshi shakllanmagan bo’lsa, tilga oid shakliy, matn mazmuniga,
nutqiy idrok qilishning shart-sharoitidagi, nutq shakliga, tilshunoslik nuqtai nazaridan sodir
bo’ladigan va audiomatn tuzulishiga oid qiyinchiliklarga duch keladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
151
Tinglash ko’nikmalarini o’rgatishning zamonaviy samarali usullari hamma narsani o’z
ichiga oladi, masalan, interaktiv mashqlardan multimedia resurslarigacha. Tinglash qobiliyati eng
yaxshi o’rganishi mumkin bo’lgan qobilyat sanaladi. Chunki o’rganishga birozgina ko’proq
e’tibor qaratilsa u oddiy va qiziqarli tadbirlar orqali yaxshilandi va yakunida yaxshi natijalarga
olib keladi. Bu holatda siz kichik yoki katta o’quvchilar guruhlari bilan ishlashingiz muhim emas,
siz o’zingizni rivojlantirish uchun quyidagi usullardan birini qo’llasangiz bas.
O’quvchilarga yaxshi tinglab tushunishni o’rgatishning o’ziga xos usullari:
Shaxslararo faoliyat
Shaxslararo faoliyat o’quvchilarda kuchli tinglashni rivojlantirishning eng samarali
usullaridan biridur. Ushbu metodga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
1. Rol ijro etish
2. Soxta intervyular
3. Shaxslararo dialoglar
4. Hikoya qilish va boshqalar.
Bunda o’quvchilar ikki yoki uch kishidan iborat kichik guruhlarga ajratiladi va ularga
uslubga mos savollar beriladi.
Masalan, siz o’quvchi bilan kompaniyadagi ish yoki gazetadagi maqola uchun intervyu
olishini aytishingiz mumkin. Hikoya qilish faoliyati esa o’quvchilarga savollar berish imkoniyatini
berish orqali ularni ancha rivojlantirishi mumkin.
Guruh faoliyati
Katta guruh faoliyati ham o’quvchiga o’zaro muloqotda tinglab tushunishni
rivojlantirishlariga yordam beradi.
O’quvchilarga tinglash qobiliyatini o’rgatishning foydali usuliga bundan tashqari oddiy
guruh faoliyati ham yaxshi misol bo’la oladi. Birinchi mashg’ulot uchun o’quvchilar besh yoki
undan ko’p guruhlarga bo’linadi va ularga bir qiziqish yoki kamida ikkita boshqa sevimli
mashg’ulotni o’rganishni buyurishingiz kerak. Bunda o’quvchilarga aniqlovchi savollar berish
kerak. Faoliyat davomida va siz ularga eslatma olishlariga ruxsat berishingiz mumkin, chunki bu
foydalidir.
Faoliyatning ikkinchi qismi - bu o’quvchilarga katta guruhda o’tirishga ruxsat berishdur.
Masalan ular o’zlari bilan yuzma-yuz kelgan guruh a’zosining ismi va ularning qiziqish hobbilari
haqida muloqot qilishsin. Bu ikki faoliyat ham tinglashning samarali o’sishiga olib keladi.
Audio segmentlar
Shuningdek, siz o’quvchilarga audio segmentlar orqali tinglash ko’nikmalarini
o’rgatishingiz mumkin masalan:
1. radio dasturlari
2. o’quv ma’ruzalari
3. onlayn podkastlar va boshqa audio xabarlar bilan.
O’quvchilar bilan sinfda va keyin interaktiv tinglash dasturlarini qo’llash kerak.
Bunda ularga mashqni mustaqil ravishda bajarishlariga sharoit yaratish kerak. Avvalo,
o’quvchilarga ko’rsatma berib, o’rgatmoqchi bo’lgan har qanday narsani tasavvur qilish orqali
tinglashga tayyorlash kerak. Ushbu turdagi mashqlar uchun qisqaroq yoki uzunroq audio
segmentlarni va qiyinroq yoki qulayroq materialni tanlash har bir o’qituvchiningning o’z
ixtiyorida.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
152
O’qituvchilar o’quvchilarni qiziqtirish uchun qiziqarli xabarlardan foydalanish mumkin.
Ularni radio yoki televizordan olishi mumkin. Xabarlarni ularga yetkazish uchun kompyuterdan
ham foydalanish maqsadga muvofiqdir. O’quvchi hamma so’zlarni tushunishlari shart emas,
ammo xabarlarni diqqat bilan tinglashlari va xabar nima haqida ekanligini bilishlari kerak.
Video segmentlar
Tinglash ko’nikmalarini o’rgatish uchun boshqa eng foydali manba bu video
segmentlardir. Ular:
1. qisqacha eskizlar
2. hujjatli filmlar
3. dramatik yoki komedik materiallar
4. yangiliklar dasturlari
5. intervyu segmentlari bo’lishi mumkin.
Audio segmentida bo’lgani kabi, o’qituvchi o’quvchilarining darajasiga qarab audioning
qismi va uzunligini tanlashi mumkin, ular buni video segmentda ham qilishlari mumkin. Ushbu
metodning asosiy shartlaridan biri uni hech qanday tovushsiz tomosha qilish va uni o’quvchi bilan
birgalikda muhokama qilish. Bu o’rganuvchilarning tinglash va fikrlash qobiliyatini yaxshilaydi.
Filmlar va teliko’rsatuvlar.
Filmlar sa’nat turlaridan biridir. Til o’rganuvchilarga so’z boyliklarini oshirish va
bilimlarini chuqurlashtirish uchun telvizor ko’rish tavsiya qilinadi. Filmlar eng ko’p
qo’llaniladigan dars metodlaridan biridir, chunki filmlarda keng qamrovli so’z boyliklari kashf
qilinadi.
Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki ushbu maqolada tinglab tushunish qobilyatini
rivojlantirish uchun bir nechta metodlar va ko’rsatmalar berildi. Tinglashni o’rgatish uchun qaysi
usuldan foydalangan taqdirda ham, bir nechta asosiy ko’rsatmalarni yodda saqlash zarur.
Birinchisidan, o’quvchilardan dastlab katta natijalar kutib yubormaslik, chunki hatto eng qobilyatli
tinglovchi ham hech qachon dastlabki mashqlardan xabarni to’liq va aniq eslay olmaydi.
Ikkinchidan o’quvchilar uchun nafaqat aniq, balki ularning imkoniyatlari darajasida savollar
yaratish, bu xato qilmaslik uchun juda ham muhim. Uchinchidan, o’quvchilarga o’z
yo’nalishlarini, uslublarini topishga yordam berish. Ushbu qoidalarga amal qilgan taqdirda
o’quvchilarda albatta tinglab tushunish yaxshi o’zlashtiriladi, chunki qaysi metod bo’lmasin, ular
albatta tinglab tushunish qobilyatini yaxshilaydi.
REFERENCES
1.
K.A. Krilova “Chet tili darslarida tinglashni o’rgatish texnikasi. Ingliz tili darslarida
tinglashni o’rgatish metodikasi Ingliz tili darslarida tinglashni o’rgatish bosqichlari”
2.
Madina Shirova. Tinglab tushunishni rivojlatiruvchi method va mashqlar.
3.
Jalolov J. Chet til o’qitish metodikasi. Toshkent-2012.
