112
HALIMA XUDOYBERDIYEVA SHE’RIYATIDA RANG TASVIRI
Nasiba Kurbanbayeva
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8388394
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Halima Xudoyberdiyeva she’riyatining jozibasi va unda
qo’llangan rang tasvirining go’zal holati ochib berilgan. Maqola davomida asosli fikr va
mulohazalar berib o’tilgan.
Kalit so’zlar:
Halima Xudoyberdiyeva she’riyatining jozibasi, she’riy misralar,
rang
tasviri.
IMAGE OF COLOR IN HALIMA KHUDOYBERDIYEVA'S POETRY
Abstract.
This article reveals the charm of Halima Khudoyberdiyeva's poetry and the
beautiful color image used in it. Reasonable opinions and comments are given throughout the
article.
Key words:
charm of Halima Khudoyberdiyeva's poetry, poetic verses, color image.
ОБРАЗ ЦВЕТА В ПОЭЗИИ ХАЛИМЫ ХУДОЙБЕРДЫЕВОЙ
Аннотация.
В данной статье раскрывается очарование поэзии Халимы
Худойбердиевой и красота использованного в ней цветового образа. На протяжении всей
статьи даются обоснованные мнения и комментарии.
Ключевые слова:
очарование поэзии Халимы Худойбердыевой, поэтические стихи,
цветовой образ.
So‘z orzuning egiz og‘asidir, u sizga shunday bir sirli eshikni ochib beradiki, bu eshik
orqali siz istagan vaqtingizda erkinlikka chiqa olishingiz mumkin. Ryukkertning she’riy
misralarini eslaylik. Shuman ularni musiqaga solgandan keyin bu misralar yanada chuqurroq
ta’sirchanlik kasb etdi: “Qanot bering, parvoz qilayin, adirlar-u vodiylar osha, ortda qolsin hamma-
hammasi, hatto hayot, hatto ajal ham!”
1
. Halima Xudoyberdiyeva ijodiga nazar tashlaydigan
bo‘lsak u ham ruh kishisi, erkinlikka, go‘zalikka tashna qalb egasi. O‘z dunyosida bog‘larni
yaratgan, turfa ranglar va sezimlarni jo qilgan betakror ijodkor. Lingvistik epitetlarni xromatik
semantika bilan qo‘llash an’anasi Halima Xudoyberdiyeva ijodiga ham xos jarayon. Shoira badiiy,
g‘oyaviy va ifodaviy vositalar tizimida kolorizmdan faol foydalangan. Shoiraning rang-barang
1
Yan Parandovskiy. So'z kimyosi // Jahon adiblari adabiyot haqida. –T.: Ma’naviyat, 2010.
113
ijodi qanchalik yorqin ekanligini uning she’rlari asoslab beradi. Ijodkor inson ruhiyati, dunyo
qonuniyatlari, ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni tasvirlash uchun ranglar assotsiatsiyasidan keng
foydalangan.
Men sen bilan xayrlashgan tun qaro edi, qaro edi,
Tun bag‘ri but, mening bag‘rim yaro edi, yaro edi.
2
Ma’lumki, qora rang bilan bog‘liq ramziy obrazlar qadimda aksariyat hollarda dahshat, yer
osti dunyosi, ya’ni o‘liklar olamining ramzi, yovuzlik ma’nolarini ifodalagan. Tun ramzi ham shu
singari salbiy bo‘yoqdorlik kasb etadi. Keyinchalik an’anaviy ramzlar mazmunida kengayish yuz
berdi. Jumladan, mumtoz va hozirgi she’riyatda qora rangni ma’shuqaning ko‘zi, qoshi, sochiga
nisbatan ishlatilganda ijobiy ma’no, qismat, tun so‘zlariga nisbatan qo‘llanilganda yovuzlik,
dahshat kabi salbiy mazmun anglashiladi. Misralarda
qaro edi
va
yaro edi
birikmalarining takrori
ijodkor ruhiyatida sodir bo‘layotgan jarayonlarni, kechinmalarni bo‘rttirib ko‘rsatishga xizmat
qilgan. Shu bilan birga tun ijodkor o‘zi va fikrlari bilan yolg‘iz qoladigan, sukunat va
qorong‘ulikni o‘z bag‘riga singdirgan ajoyib fursat. Jamiki voqelikni, sir-sinoatlarni yutib
yuboradiganday ifodalanuvchi tun ijodkor uchun ma’lum ma’noda sirdosh vazifasini bajaradi.
Shoir bu holatini kimsa ko‘rishini, ko‘rib kimdir rost yana kimdir yolg‘on deb o‘ylashini
istamaydi. Shuning uchun ham barchasi tun bag‘rida qolgani ma’qul.
Xalqimizda “Kasalni yashirsang isitmasi oshkor qiladi” deganlaridek, ijodkor ham tiliga
ishonadi, lekin so‘lg‘in rangi o‘ziga itoat qilmay holatini sotib qo‘yishidan xavotirda.
Tilimga-ku ishonchim bor, itoatsiz so‘lsa rangim,
Men tinglarman yulduzlarning sukutinmas, sho‘x jarangin,
Yarqiroq oy shu’lasida tol-tol bo‘lib eshilarman,
Xushbaxt do‘stlar davrasiga o‘zim urib, qo‘shilarman
3
Misralarda ijodkor inson ruhiy holatini tasvirlash bilan birga go‘zal tabiat tasvirini ham
chizgan. She’rni o‘qish barobarida kitobxon tasavvurida go‘zal manzara jonlanadi. Odatda tun
paytida sukunat hukmron bo‘ladi. Lirik qahramonda esa buning aksi, u tunda yulduzlarning
sukutinimas, jarangini tinglaydi. Oyning yorqinligi ham lirik qahramon holatiga qarama-qarshi
qo‘yilgan. Ammo so‘nggi misra fikrimizni oydinlashtiradi, ijodkor ruhiy holatni yashirishni,
2
Xudoyberdiyeva H. Tanlangan asarlar. – Toshkent: “Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh
tahririyati, 2020.
3
Xudoyberdiyeva H. Tanlangan asarlar. – Toshkent: “Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh
tahririyati, 2020.
114
birovga sezdirmaslikni istaydi. Shu bilan birga, har bir tunning tongi bo‘lgani kabi shoir ham bir
kun oppoq tonglar otishiga va hatto bu tong birinchi davradayoq ekanligiga ishonchi komil. Tunda
oy yog‘dusidan taraladigan nur qorong‘ulik qa’rida qolgan kishiga bir ilinj bo‘lgani kabi lirik
qahramon uchun ham yorug‘likka yetishishiga ishonch va birlamchi nishona bo‘lib xizmat qiladi.
Ijodkor dardi, dil armonlari va ular qoldirgan izlar tun bag‘rida unutilishga mahkum.
Aminmanki, avjim bilan shu birinchi davradayoq
O‘zimga tong yaratarman, tongim mening otar oppoq,
Tunda qolar dardim mening, nurlar chayar yuzlarimni,
Unutishning seli yuvar, dilning armon, izlarini.
So‘nggi band ham yuqoridagi misralarning mantiqiy davomi. Fikrlar tadrijiy rivojlanib,
hissiy-emotsional bo‘yoqdorlikni oshiradi. Lirik qahramon achchiq o‘ylar girdobidan o‘zini olib
chiqib, nur qo‘ynida gul yanglig‘ ochiladi. So‘kilgan dil choklarining bitishini, ba’zida esa gul
hasratlardan ortiq yashnab ketishini kim ham o‘ylabdi deysiz!? She’rdagi anafora san’atining
qo‘llanilishi muallif aytmoqchi bo‘lgan fikrni kuchaytirib izohlashga xizmat qiladi.
Halimaning she’rlari ko‘pincha har jihatdan to‘liq, haqiqiy. …tuyg‘ular, taassurotlar,
fikrlar suronidan entikkanidan ba’zan beo‘lchov, na vaznga, na qofiyaga bo‘ysunuvchi misralar
vulqonday otilgancha, uchqunday sachragancha, shaloladay to‘kilgancha qoladi she’rlarida, ularga
pardoz bersa, go‘yo ilk yaralishdagi latofatga, bokiralikka ozor yetadiganday!
4
Zulfiya
Isroilovaning Halima Xudoyberdiyeva ijodi haqida bildirgan fikrlari har bir she’rida o‘z tasdig‘ini
topadi. Ijodkor hayot va haqiqat suratlarini shu qadar mohirlik bilan chizadiki, o‘quvchi bu she’rni
nafaqat o‘qiydi, balki ko‘radi ham!
REFERENCES
1.
Yan Parandovskiy. So'z kimyosi // Jahon adiblari adabiyot haqida. –T.: Ma’naviyat, 2010.
2.
Xudoyberdiyeva H. Tanlangan asarlar. – Toshkent: “Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik
kompaniyasi bosh tahririyati, 2020.
3.
Ulug‘ova M. Muhabbat saroyida qolganlar. – T.: “Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik
kompaniyasi bosh tahririyati, 2020.
4
Ulug‘ova M. Muhabbat saroyida qolganlar. – T.:
“Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh
tahririyati, 2020.
