ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
83
УДК 616.314-76, 612.314.2, 612.313.31.
ЧЕКУВЧИЛАРНИНГ ОРГАНИЗМИДА НИКОТИН ТАЪСИРИДА ЮЗАГА
КЕЛАДИГАН КЛИНИК-СТОМАТОЛОГИК ЎЗГАРИШЛАР
Казакова Н.Н.
Каршиева Д.Р.
DSc.
Aбу Aли ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, Ўзбекистон.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8411498
Аннотация
. Ушбу мақолада тамаки таркибидаги никотиннинг инсон организмига
зарарли таъсири, клиник-стоматологик ўзгаришлари тўғрисида маълумот берилган.
Калит сўзлар:
никотин, карбоксигемоглабин, репродуктив тизим.
CLINICAL-DENTAL CHANGES CAUSED BY NICOTINE EXPOSURE IN THE
BODY OF SMOKERS
Abstraсt.
This article provides information about the harmful effects of nicotine contained
in tobacco on the human div, clinical and dental changes.
Key words:
nicotine, carboxyhemoglobin, reproductive system.
КЛИНИКО-СТОМАТОЛОГИЧЕСКИЕ ИЗМЕНЕНИЯ, ВЫЗВАННЫЕ
ВОЗДЕЙСТВИЕМ НИКОТИНА В ОРГАНИЗМЕ КУРИЛЬЩИКОВ
Аннотация.
В данной статье представлена информация о вредном влиянии
никотина, содержащегося в табаке, на организм человека, клинических и
стоматологических изменениях.
Ключевые слова
: никотин, карбоксигемоглобин, репродуктивная система.
Президент томонидан 24.05.2023 йилдаги
-сон “Алкоголь ва тамаки
маҳсулотларининг тарқатилишини ҳамда истеъмол қилинишини чеклаш тўғрисида”ги
Қонун имзоланди
.
Тамаки маҳсулотларини истеъмол қилиш инсон саломатлиги учун зарардир.
Ҳозирги кунга келиб, дунё миқёсида чекувчилар сони тобора ортиб бормоқда. Ёшлар ва
хотин-қизлар орасида кашандаликнинг тарқалиши эса жуда аянчли ҳолдир.
Замонавий тиббиёт натижаларига суянган ҳолда шуни аниқ айтишимиз мумкинки,
тамаки таркибида йигирмадан ортиқ заҳарли моддалар мавжуд бўлиб, улар ичида энг
заҳарлиси никотиндир. Инсон сигарета чекканда, никотин тутун орқали ўпкага, кейин эса
қонга сўрилиб, юрак-қон томир системасига салбий таъсир этади. Қон томирлари торайиб,
босим ошади. Юрак уриши тезлашади. Бу ҳолат юрак мускулларини ишдан чиқишига сабаб
бўлади. Бу ҳол тез-тез такрорланавергач, бориб-бориб юрак инфаркти,
стенокардия каби
касалликлар бошланиши мумкин.
Маълумотларга қараганда, чекувчиларда чекмайдиганларга нисбатан ўн икки марта
кўпроқ юрак-қон томир хасталиклари учрайди. Тамаки бош мия ҳужайраларига ҳам таъсир
этмай қолмайди. Чекувчида уйқусизлик, бош оғриғи бошланади. Оқибатда эса марказий
нерв системаси фаолияти бузилади. Кўп чекадиган киши тез-тез балғам ташлайди. Тез
юрса, жисмоний меҳнат қилса, ҳансирайдиган бўлиб қолади. Айрим ҳолларда кўп тамаки
истеъмол қилиш чекувчини руҳий хасталикларга дучор қилиши мумкин.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
84
Тамаки чекиш нафас олиш системасига ҳам зарарли таъсир қилади. Тамаки тутуни
таркибидаги заҳарли моддалар турли хил ўпка хасталиклари – бронхит, сил, ҳаттоки
саратон (рак) касалликларига
олиб келиши кузатилган.
Тамаки овқат-ҳазм органларига таъсир қилиши натижасида кишида иштаҳа
йўқолади, оғизда бемаза таъм пайдо бўлади, сўлак безлари фаолияти бузилади. Сўлак билан
ошқозонга тушган никотин кислотаси унинг деворларини зарарлайди. Жиғилдон қайнайди.
Меъда керагидан ортиқ шира ишлаб чиқаради. Бу эса меъда ўн икки бармоқли ичак яраси
каби касалликларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади.
Тиббиётда кашанда отадан ёки онадан бўлган бола туғилмай нобуд бўлиши,
туғилганда эса нимжон, касалманд бўлиб туғилиши маълум. Кашандалик тамаки чекишга
муккасидан кетишлик, ҳаттоки инсонни кўр бўлиб қолишига олиб келаркан. Тамаки
чекувчи томонидан ташқарига чиқарилган тутун таркибида заҳарли моддалар
концентрацияси кўп бўлади. Бундай ҳолатда чекмайдиган одамлар ҳам мажбурий равишда
чекишга ўрганиб қолишлари мумкин.Кўпчилик танишларимиз, дўстларимиз билан чекиш
тўғрисида баҳслашганимизда, улар сиқилганда чекишларини айтиб, ўзларини оқлашга
уринишади. Гўёки тамаки инсон ғамини аритадигандек. Ахир бу ҳолат «бургага аччиқ
қилиб кўрпа ёқиш» каби эмасмикан.
Бугунда сигаретнинг турлари кўпайди. Уларнинг хилма-хиллигига барчамиз
гувоҳмиз. Тамаки чекишнинг зарарли оқибатлари ҳақида, деярли, барча оммавий ахборот
воситалари ёрдамида ёритилиб борилаётган бир пайтда, тамаки маҳсулотлари реклама
қилиниб, реклама роликларига чиқиши ниҳоятда хунук ҳолдир. Ранг-баранг қутилар
қанчалик жилоли бўлмасин, унинг ичидаги оғу эканлигини унутмаслик керак. Тамаки
қутисидаги бир энлик «чекиш соғлиқ учун хавфли» дейилган ёзувга эса кашандалар,
деярли, ҳеч қачон эътибор беришмайди.
Алкоголь ва тамаки маҳсулотларининг тарқатилишини ҳамда истеъмол қилинишини
чеклаш фаолиятини амалга оширувчи органлар рўйхати кенгайтирилмоқда (илгари,
Вазирлар Маҳкамаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари):
Вазирлар Маҳкамаси;
Соғлиқни сақлаш вазирлиги;
алкоголь ва тамаки маҳсулотларини тартибга солиш соҳасидаги давлат органи;
солиқ органлари;
божхона органлари;
истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича ваколатли давлат органи;
Бош прокуратура ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департамети;
Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги;
маҳаллий давлат ҳокимияти органлари.
Эндиликда таълим, спорт ва диний ташкилотлар ҳудудидан тўғри чизиқ бўйлаб 100
метрдан кўп масофада жойлашган савдо объектларида алкоголь ва тамаки маҳсулотларини
сотишга руҳсат этилади (
илгари 200 метр)
. Алкоголь ва тамаки маҳсулотини сотиб олиш
мумкин бўлган ёш бир йилга оширилмоқда (21 ёшдан). Сотувчилар ушбу ёшдан ёшроқ
кўринган шахсларда шахсини ва ёшини тасдиқловчи ҳужжатни тақдим этишни талаб
қилишлари шарт.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
85
Алкоголь ва тамаки маҳсулотларини сотиш мумкин бўлмаган ҳолатлар рўйхати
кенгаймоқда:
21 ёшга тўлмаган шахслар томонидан;
савдо автоматлари орқали;
болалар маҳсулотларини сотишга ихтисослашган жойларда;
Қонун билан алкоголь маҳсулотларини иш жойларида, кўчаларда, стадионларда,
хиёбонларда, боғларда, барча турдаги жамоат транспортида ва бошқа жамоат жойларида
истеъмол қилиш тақиқланади. Мазкур қоида савдо ва хизмат кўрсатиш объектларига, шу
жумладан алкоголь маҳсулотларини қуйиб реализация қилиш рухсат берилган умумий
овқатлашиш корхоналарига, шунингдек тўй, юбилей ва бошқа тантаналар ҳамда
маросимлар ўтказиладиган жойларга татбиқ этилмайди.
Шунингдек, тамаки маҳсулотларининг истеъмоли ва тамаки ҳамда никотин
истеъмол қилиш мосламаларидан фойдаланиш тақиқланган жойлар рўйхати
тасдиқланмоқда.
Чилим чекиш учун алоҳида ихтисосланган жойлар учун талаблар белгиланмоқда:
бундай жойлар вентиляция тизими мавжуд бўлган ва фақатгина чилим тақдим этиш
хизматига ихтисослашган алоҳида бино, иншоот ва объектларда бўлиши лозим. Тамаки
маҳсулотлари ва тамаки ҳамда никотинни истеъмол қилиш учун мўлжалланган
воситаларни қутиларида акс эттирилиши мумкин бўлмаган сўзлар рўйхати
тасдиқланмоқда; жумладан, тамаки маҳсулотларининг зарарлиги борасида истеъмолчини
бевосита ёки билвосита чалғитадиган ахборотни, шу жумладан “қатрон миқдори кам”,
“енгил”, “жуда енгил”, “юмшоқ”, “экстра”, “ультра”, “ингичка” каби сўзларни ёхуд бундай
сўзлар билан бир ўзакли сўзларни, бундай сўзларнинг чет тиллардаги аналогларини,
шунингдек бундай сўзларнинг чет тиллардан таржима қилинадиган аналогларини
жойлаштриш тақиқланади.
Чилим сувдонида унинг юзасининг камида 65% эгаллайдиган, тамаки маҳсулотини
истеъмол қилиш туфайли юзага келган касаллик оқибатларини кўрсатувчи тасвир ва
тегишли мазмундаги матн тарзида тиббий огоҳлантириш бўлиши керак.
Қуйидагиларни Ўзбекистон Республикасига (шу жумладан халқаро почта ва
курьерлик жўнатмалари орқали) олиб кириш тақиқланади:
чекилмайдига тамаки маҳсулотларини, шу жумладан таркибида никотин мавжуд
бўлган чекилмайдиган маҳсулотларни;
таркибида маҳсулотнинг жозибадорлигини оширишга қаратилган моддалар ёки
никотинга қарамликни оширадиган қўшимчалар мавжуд бўлган никотинли ёки никотинсиз
суюқликларни, никотинли ва никотинсиз суюқликлари бўлган тамакини ҳамда никотинни
истеъмол қилиш мосламаларини, шунингдек электрон сигареталарни.
REFERENCES
1.
Karshiyeva D.R.,Atmospheric dust and its effects on human health//ACADEMICIA: An
International Multidisciplinary Research Journal. Voleme: 11 Issue: 03I May 2021 ISSN:
2249-7137. Page 1168-1172
2.
Karshiyeva D.R.,The Importance of Water Quality and Quantity in Strengthening the
Health and Living Conditions of the Population//CENTRAL ASIAN JOURNAL OF
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
86
MEDICAL AND NATURAL SCIENCES. Voleme: 02 Issue: 05I Oct 28 2021 Page 399-
402
3.
Karshiyeva D.R.,The Role Of Human Healthy And Safe Lifestyle In The Period
4.
Of Global Pandemic-Covid 19//The American Journal of Applied Sciences.Voleme: 02
Issue: 11-15I November 28, 2020 ISSN: 2689-0992. Page 78-81
5.
Karshieva Dilovar Rustamovna. THE EFFECT OF TOBACCO SMOKING ON THE
ORGANS AND TISSUES OF THE ORAL CAVITY / / World Bulletin of Public Health
(WBPH) Volume-19, February 2023 ISSN: 2749-3644
6.
Karshieva Dilovar Rustamovna. Changes in the Oral Cavity, the State of Periodontal
Tissues in Smokers/ / Eurasian Medical Research Periodical. ISSN: 2795-7624 Volume 18
| March 2023
7.
Karshieva
Dilovar
Rustamovna.
SPECIFIC
ASPECTS
OF
ORAL
FLUID
COMPOSITION OF SMOKERS// TIBBIYOT AKADEMIYASI. 2023-IYUN
8.
Karshieva Dilovar Rustamovna.
RESEARCH METHODS USED TO INVESTIGATE
CHANGES IN THE ORAL CAVITY IN SMOKERS//
Тиббиётда янги кун
5 (55) 2023
ISSN 2181-712X. EISSN 2181-2187
9.
Karshiyeva Dilovar Rustamovna. EFFECTS OF SMOKING ON THE HUMAN BODY//
ACADEMIC INTERNATIONAL CONFERENCE ON MULTI-DISCIPLINARY
STUDIES AND EDUCATION .Hosted from Pittsburgh, USA
10.
Karshiyeva Dilovar Rustamovna. Results of a Clinical Study on the Dental Status of
Tobacco Smokers, Clinical and Dental Examination Results// American Journal of
Medicine and Medical Sciences 2023, 13(6): 801-805.DOI: 10.5923/j.ajmms.20231306.06
11.
Sharipova G. I. The effect of dental treatment-profilactics on the condition of oral cavity
organs in children with traumatic stomatitis // Тиббиётда янги кун. Бухара. – 2022. – №
5 (43). – С. 103-106. (14.00.00; № 22)
12.
Шарипова Г. И. Эрта ёшдаги болалар травматик стоматитлар билан оғриганда оғиз
бўшлиғи микрофлорасининг иммуно-микробиологик жиҳатлари // Биология ва
тиббиёт муаммолари. Самарқанд. – 2022. – № 2 (136). – С. 296-298. (14.00.00; № 19)
13.
Sharipova G. I. Light and laser radiation in medicine // European journal of modern
medicine and practice. Belgium. – 2022. – Т. 2. – №. 1. – С. 36-41. (Impact factor: 5.71)
14.
Sharipova G. I. The use of flavonoid based medications in the treatment of inflammatory
diseases in oral mucus //Asian journal of Pharmaceutical and biological research. India. –
2022. – Т. 11. – №. 1. – С. 2231-2218. (Impact factor: 4.465)
15.
Sharipova G. I.Changes in the content of trace elements in the saliva of patients in the
treatment of patients with traumatic stomatitis with flavonoid-based drugs // Journal of
research in health science. Iran.
– 2022. – Т. 6. – № 1-2. – С. 23-26. (Scopus)
16.
Sharipova G. I., Nuraliyev N. A. General description and research methods used in children
with traumatic stomatitis // European Journal of Research.
Austria. – 2022.
– Т. 7.
– № 1.
– С. 51-56.
(Impact factor: 4.981)
17.
Sharipova G. I. Paediatric Lazer Dentistry //International Journal of Culture and
Modernity. Spain. – 2022. – Т. 12. – С. 33-37.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
87
18.
Sharipova G. I. The effectiveness of the use of magnetic-infrared-laser therapy in traumatic
injuries of oral tissues in preschool children //Journal of Academic Leadership. India. –
2022. – Т. 21. – №. 1.
19.
Sharipova G. I. Discussion of results of personal studies in the use of mil therapy in the
treatment of trauma to the oral mucosa //European journal of molecular medicine.
Germany. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 17-21.
20.
Sharipova G. I.
Peculiarities of the morphological structure of the oral mucosa in young
children // International journal of conference series on education and social sciences.
(Online) May. Turkey.
–
2022.
– С. 36-37.
21.
Sharipova G. I.
Dynamics of cytological changes in the state of periodontal tissue under
the influence of dental treatment prophylactic complex in young children with traumatic
stomatitis // Multidiscipline Proceedings of digital fashion conference April. Korea.
–
2022.
– С. 103-105.
22.
Шарипова Г.И. Травматик стоматит билан оғриган болаларда стоматологик
касалликларни комплекс стоматологик даволаш ва уларнинг олдини олишни
баҳолаш // Ўзбекистонда миллий тадқиқотлар: даврий анжуманлар: 18-қисм.
Тошкент. –2021. – С. 14-15.
23.
Шарипова Г.И. Мaктaбгaчa ёшдaги болaлaрдa оғиз бўшлиғи юмшоқ тўқимaлaрининг
шикaстлaнишлaрини комплекс дaволaшдa мaгнит-инфрaқизил-лaзер терaпиясини
қўллaш сaмaрaдорлиги // Услубий тавсиянома. Бухоро. – 2022. – 21 б.
