ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1102
SHIRINMIYA O’SIMLIGINI DORIVOR XUSUSIYATI MAVZUSI
Boltayeva Dilnoza Zokirovna
Urganch davlat universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10064390
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Shirinmiya o’simligining dorivorlik xususiyat, ekologiyasi,
marfologiyasi haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so’zlar:
Faol moddalar, Shirinmiya, marfologiya, fizialogiya, burchoqdoshlar oilasi.
THE TOPIC OF THE MEDICINAL PROPERTY OF THE SHIMMERY PLANT
Abstract.
This article provides information on the medicinal properties, ecology,
marphology of the Shirmiya plant.
Key words:
active ingredients, Syrymia, marphology, physialogy, family of cornerstones.
ТЕМА ЛЕЧЕБНЫХ СВОЙСТВ СЛАДКОГО РАСТЕНИЯ
Аннотация.
В этой статье представлена информация о лечебных свойствах,
экологии, марфологии растения подсластителя.
Ключевые слова:
действующее вещество, десерт, марфология, физиология,
семейство ракообразных.
Vazirlar Mahkamasining joriy yil 15 fevraldagi 138-sonli “Qzilmiya va dorivor
o'simliklarni yetishtirish hamda sanoatda qayta ishlashni samarali tashkil qilishda qo'shimcha
chora-tadbirlar to'g'risida”gi qarori, ayniqsa, ularni yangi bosqichga ko'tarish bilan
ahamiyatlidir. Negaki, ushbu qarorga binoan “Qizilmiya o‘simligini yetishtirish va qayta
ishlash tashkilotlari uyushmasi” tashkil etildi va 2019 — 2023 yillik rejada qizilmiya ekishni
Qoraqalpog‘iston Respublikasida 25000 gektarga yetkazib berish ko‘zda tutilgan. Shu bilan
birga, qizilmiyaning ball-boniteti past bo‘lgan maydonlarda ekilishi ko‘rsatib o‘tildi. Chunki 5
yil ichida qizilmiya oʻstirilgan tuproqning shoʻrlanganlik darajasi 2,5 gacha barobar kamayib,
azot, gumus bilan toʻyinadi.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, rentabelsiz bir gektar maydonda 5 yil davomida qizilmiya
o‘stirish uchun 20 million so‘m xarajat qilinib, 14 tonna o‘simlik ildizini olish mumkin. Jahon
bozorida esa uning bahosi yuqori. Qolaversa, ekin poyasidan ham 8000 tonna quruq mahsulot.
Yerning meliorativ holati yaxshilanib, unumdorligi ortadi. Ildiz hosili yig‘ishtirib olingan yerga
boshqa ekin ekilmasa, zarur agrotexnika mahsulotlarini ishlab chiqarish orqali o‘simlikni qayta
tiklash va yerdan har yili, yana hosil yig‘ib olish mumkin. Bu esa shu ish bilan shug'ullanuvchi
dehqonlar uchun ham, tadbirkorlar uchun ham, qisqacha aytganda, iqtisodiyotimiz uchun
nihoyatda foydali. Davlatimiz rahbariyati ostida yangi bosqichga kirgan ishlar ana shunday ezgu
maqsadlarga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir.
Shirinmiya o‘simligi dukkakdoshlar (burchoqdoshlar) -Fabaceae oilasining Glcyrrhiza
turkumiga mansub turkum 1753 yili K.Linney kuzatuvida aniqlangan bo‘lib, uni 3 ta turga ega
ekanligini ko‘rish. G.Glabra L, G. Echinata L, G.Hirsuta L. Glcyrrhiza turkumining barcha
turlari Buass’ya (Boisser, 1872) 2 ta seksiyaga tegishli: Eugycyrrhiza Bois va Meristotropis
Bois. ustiga esa Engler (Engler, 1894) uchunchi seksiya sifatida Glycyyhizopsis Boiss.et Bal
turkumini qo‘shgan.
SHIRINMIYA, qizilmiya —burchoqdoshlar oilasiga mansub koʻp yillik oʻt. Poyasi tik,
boʻyi 50—20 sm, shoxlangan, baʼzan shoxlanmagan, tuklar bilan qoplanga. Ildizi oʻq ildiz,
shoxlangan, 5—6m chuqurlikkacha boradi. Barglari toq patsimon, uz. 8-20 sm. Gullari qiyshiq
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1103
(zigomorf), ikki jinsli. Mevasi 3—7 urugʻli dukkak. Urugʻi qattiq, mayda, mosh rang. Aprelning
boshidan iyungacha gullaydi. Avgustda pishadi. Asosan, Yevropa va Osiyoda tarqalgan. Daryo
yoqalarida, ariq va zovur boʻylarida, qumloq yerlarda, togʻ yon bagʻirlarida, baʼzan 2500 m
balandlikkacha boʻlgan yerlarda, kam va oʻrta shoʻrlangan tuproqlarda ham oʻsadi. Amudaryo,
Sirdaryo, Ural va Ili toʻqayzorlarida Shirinmiyaning katta maydonlarni egallagan oʻtloqzorlari
mavjud. Shirinmiya qadimdan qimmat dorivor oʻsimlik sifatida maʼlum. Uning ildizi
tarkibidagi gormonal faol glitsirrizin, saxaroza, fruktoza, glyukoza, oshlovchi modda, 30 ga
yaqin flavonoidlar va boshqalar bor. Tibbiyotda Shirinmiyaning ildizi va ildiz poyasidan
tayyorlangan mahsulotlar yallig'lanish. allergiya, zaharlanish, Addison kasshtligi, bod, belangi,
boʻgʻma, sil, chipqon, ekzema va boshqa kasalliklar davolanadi. Oziq ovqat, kimyo va kon
metallurgiya sanoati mahsuloti. Shirinmiyaning poyasi tarkibidagi yogʻ, qand, karotin, vitamin
S va boshqalar, yemxashak bor. Undan yaxshi pichan va silos rivojlanishi. Oʻzbekiston FA
“Botanika” ilmiy ishlab chiqarish markazida Shirinmiyaning serhosil, qurgʻoqchilikka va
tuproq shoʻrlanishini yaxshilash maqsadida; urugʻi va ildizpoyasidan koʻrish usullari,
afotexnikasi ishlab chiqarish; yiliga 2-marta hosil olish mumkinligi isbotlangan.
Qizilmiya ildizlaridan quritib, quruq va quyuq ekstraktlar shamollash, sil hamda o'pka,
jigar, nafas yo'llari va yurak-qon kasallliklarida, modda bilan davolashni meʼyoriga keltirishda,
bo'g'ma, onkologik, ovqatdan zaharlanish, oziq-ovqat, meʼda hamda o'n ikki barmoqli ichak
yarasida, teri kuyishida va boshqa xastaliklarda tavsiya qilinadi.
Oziq-ovqat sanoatda qizilmiya ildizidan oziqlantirish, qandolatchilik va
non
mahsulotlari, murabbo, shinni, konserva, oziq-ovqat konsentratlari, saqich, tish pastasi va
boshqalar tayyorlanadi. Yengil sanoatda rangli bo‘yoqlar olinsa, metallurgiya sanoatda
metallarni gidrolizlashda, kimyo sanoatida siyoh ishlab chiqarishda, qog‘ozlarga rang berishda
qo‘llanilgan. Uning chiqindisidan esa qog‘ozli termoizolyatsiya plita, qog‘oz mahsulotni ishlab
chiqarish mumkin. Shu bois bugungi kunda ushbu o‘simlikka AQSH, Buyuk Britaniya,
Gollandiya, Yaponiya, Germaniya, Vengriya, Xitoy, Janubiy Koreya va boshqa ko‘plab
davlatlarda talab yuqori.
Qizilmiya qishloq xo‘jaligida ham juda foydali. Masalan, undan olingan faol moddaning
1 milligrammini 1 litr suvga aralashtirib, kartoshkaga berilsa, kurtaklarning uyg‘onish
ko‘rsatkichi 28 foiz oshadi. g‘unchalash va gullash fazalari tezlashadi, natijada hosildorlik 17
foiz ortadi.
Yurtimizda olib borilgan ilmiy izlanishlar tufayli qizilmiyaning morfologik anatomiyasi
va reproduktiv biologiyasi, uni turli sharoitlarda o‘stirish usullari o‘rganildi. Jumladan, o‘simlik
Mirzacho‘lning sho‘r tuprog‘ida ham yaxshi rivojlangan, tuproq unumdorligini oshiruvchi
kuchli meliorant isbotlangan. Bu usul, ayniqsa, almashlab ekishda yuqori samara berishi
aniqlandi.
Qizilmiya ildizi tuproqning gipsli qatlamini ham teshib o‘tadi va yer osti suvidan
oziqlanadi. Shu bois uni tabiiy namlikda ham parvarishlash mumkin. Tuproqqa oʼzining sirli
taʼsirini oʻtkazuvchi, hech bir qismini chiqindi qilib tashlab yubori qizilmiya ekinzorlarini
himoya qila olmaydi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, Xalq xo‘jaligining turli sohalarida keng
qo‘llanmadan, eksport mahsuloti hisoblangan xom-ashyo o‘simliklarini o‘rganish va undan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1104
keyingi bugungi kunda ishlab chiqarish masalalaridan biridir. Shunday xom-ashyo
o'simliklardan biri hisoblangan shirinmiya o'simligiga (Glycyrriza globra f) bo'lgan talab
meditsina, oziq-ovqat, tog'-metallurgiya, kimyo, farmasevtika kabi sanoatlarda va bozorda talab
yildan-yilga yoki bozorda ishlab chiqarish ortib bormoqda. Keyingi inson faoliyati jarayonlari,
o'simliklarni rejadan foydalaniladi massiiga xom ashyo O'zR “Qizil kitob”iga yoki butunlay
yo'qolib ketishiga sabab bo'lmoqda. Tabiatni nazorat qilish uchun tayyorlanmaydi. tashkilotlar,
o'z xo'jaliklarini yashil bolalarimizga yordam berish, undan foydalanishga alohida e'tibor berish
kerak.
REFERENCES
1.
Pratov U.P. O krasnoy kniga Respublika Uzbekiston. V sb. “Aktualniye problemi
biologii, ekologii i pochvovedeniya” Respublika ilmiy-amaliy
2.
Yuldashev A. S. K primeneniyu senopopulyasionnogo podxodo pri izuchenii
lekarstvennix rasteniy. xalqaro ilmiy-amaliy konf. materiallar. Andijon 2007 yil.
3.
www.google.com internet sayti
