HISTORY OF "DOIRA" INSTRUMENT AND FOLK INSTRUMENTS

HAC
Google Scholar
To share
Gulmanov, I. (2023). HISTORY OF "DOIRA" INSTRUMENT AND FOLK INSTRUMENTS. Modern Science and Research, 2(10), 147–150. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25056
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

The article talks about the emergence of circle instruments and folk instruments. Reasonable opinions and comments within the scope of the topic are cited throughout the article.


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

147

«DOIRA» CHOLG’USI TARIXI VA XALQ CHOLG’ULARI

Gulmanov Ibodulla Shukurllayevich

Uzbekiston Davlat Konservatoriyasi Nukus filiyali óqtuvchisi.

https://doi.org/

10.5281/zenodo.10084034

Annotatsiya.

Maqolada doira cholg’usining paydo bo’lishi va xalq cholg’ulari haqida sóz

etilgan. Maqola davomida mavzu doirasidagi asosli fikr va mulohazalar keltirib o’tilgan.

Kalit so’zlar:

doira cholg’usining paydo bo’lishi, xalq cholg’ulari, «Chirmanda».

HISTORY OF "DOIRA" INSTRUMENT AND FOLK INSTRUMENTS

Abstract.

The article talks about the emergence of circle instruments and folk instruments.

Reasonable opinions and comments within the scope of the topic are cited throughout the article.

Key words:

emergence of circle instrument, folk instruments, "Chirmanda".

ИСТОРИЯ ИНСТРУМЕНТА «ДОЙРА» И НАРОДНЫХ ИНСТРУМЕНТОВ

Аннотация.

В статье говорится о возникновении круговых инструментов и

народных инструментов. Аргументированные мнения и комментарии в рамках темы
приводятся на протяжении всей статьи.

Ключевые слова:

возникновение кругового инструмента, народные инструменты,

«Чирманда».

Musiqa sohasida, O’rta Osiyo va Sharq xalqlari qatori, o’zbek usullari, ya’ni ritmik yo’llari

va ularning rivojlanish usullari alohida o’rin egallaydi. Chalish usullar qoida bo’yicha urib
chalinadigan musiqa asboblari ijrosida qo’llaniladi. Eng ko’p tarqalgan urma zarbli musiqa
asboblaridan, O’zbekistonda, Tojikistonda va Uyg’ur xalqlarida va shu bilan bir qatorda, Sharqda
o’zining shirali ovoziga ega bo’lgan, musiqa cholg’u asbobi doira hisoblanadi. Doira iborasi
ba’zan «Dapp», «Childirma», «Chirmanda» deb ham yuritiladi. Xorazmda dapp, childirma
ijrochini esa “Dappchi”- childirmachi deb aytadilar, Buxoroda doiradast, Farg’onada
chirmandachi, Samarqanda esa doirachi deb yuritiladi.O’zbek xalqi qadimdan doira asbobini juda
ardoqlab kelgan.

O’tmishda bu asboblarning sadolari ostida xalqni maydonlarga, to’y-tomoshalarga,

musobaqa kurashlarga va har-xil sayillarga chaqirganlar. Jumladan: "Hosil bayrami", "Uzum
sayli", "Qovun sayli" va shunga o’xshash kabi mavsumiy bayramlar keng tarqalgan. Bayramlarda,
madaniy marosimlarda ayniqsa karnay, surnay va nog’ora, doira kabi urma zarbli musiqa
cholg’ulari keng qo’llanilgan.Buyuk Shark mutafakkirlarining merosi, xalq cholg’ularini
o’rganish sohasida ham tarixiy qimmatga ega. Abu Nasr Muhammad Farobiyning mashhur asari
"Musiqa haqida katta kitob" ("Kitob al-musiqa, al-kabir") ulkan ahamiyatga ega hisoblanadi. O’rta
asr olimi bu kitobdan ikki xil musiqa ijrochiligi: ohangni inson ovozi (qo’shiq san’ati) va
cholg’ular vositalarida qayta tiklashga ajratadi. Darvish Ali o’z davri (XVII acr) da mavjud
bo’lgan cholg’u ansambllari va ularning ijrochilari haqida ma’lumot bergan. Saroyda 60
cholg’uchidan iborat ansambl bo’lgan. «Nog’ora xona» deb atalgan 60 kishilik cholg’uchilar
ansamblni nog’orachi boshqargan. Darvish Ali misol tariqasida shunday dalilni keltiradi: «Sulton
Husayin saroyida ansamblning rahbar-mehtar vazifasini nog’orachi Sayid Ahmadbin mehtariy
Miroqiy bajargan. «Nog’ora xona» nog’ora va damli musiqa cholg’ularida kuy chalayotgan paytda
ijrochilar joylashgan xona ko’zda tutiladi.Bizning jumhuriyatimizda doyra ritmik usullarini


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

148

dunyoga mashhur qilishda o’z hissasini qo’shgan Usta Olim Komilovning boy merosi avlodlar
uchun katta maktab vazifasini o’tamoqda.

Mashhur doyrachilar G’ofur Azimov, G’ofur Inog’omov, Rahim Isaxo’jayev, Evner

Barayev, Qahramon Dadayev, Ravshan Akbarbekov, Odil Kamolxo’jayev, Dadaxo’ja
Sottixo’jayev, To’ychi Inog’omovlar ustaning ananalarini davom ettirdilar.Shuningdek, Toshkent
Davlat konservatoriyasi dosenti A.XLiviyev ham "Doira uchun etyudlar" to’plamini yaratgan edi.
SamDU musiqa fakulteti dosenti Y.Haqqulov "Doira uchun pyesalar" to’plami yaratganlar.
A.Rasulov nomidagi SamDSBY katta o’qituvchisi Asliddin Sirojev "Doyra uchun pyesalar»
yaratdilar, A.Ashrafxo’jayev "Doira sinfi bo’yicha xrestomatiya"yozganlar. Doira ko’rinishidan
oddiy aylanma shaklida bo’lib, diametri taxminan 400 mm bo’lgan, gardishi ilgari uzum zangidan
qilingan, so’ngi vaqtlarda yog’ochni egib yoki kichik bo’laklarga bo’lib, ularni bir-biriga ulab
yasaladi. Doyraning gardishiga buzoq yoki baliq, ba’zan toyning terisidan qoplangan. Gardish
o’rtasiga qirqdan ortiq halqachalar taqiladi. Bu halqachalar doyrani chalganda ijroga qo’shimcha
sado beradi. Bu halqachalarning nomi shing’iroq, shilshila deyiladi, shing’iroqlar mayda doiracha
shaklida bo’lib, misdan va temir metallardan ishlab yasaladi. Doyrada 2 ta asosiy tovush bor. Biri
past "bum" (Xorazmda "gup") ikkinchisi baland "bak" (xorazmda "toq") deb yuritiladi. Ketma-ket
kelgan ikkita qisqa tovush "bakko" yoki «bakka» (tak-tak) yoki (bak-bak) "taka" deb yuritiladi.
Ilgarilari Bum (gup) 1ta chorak notaga teng bo’lgan. Bak (tak) ham 1ta chorak nota hisoblangan.
Bak-bak (tak-tak) 2 ta-choraktalik notaga teng. Bakka (taka) esa 2 ta 8 talik notaga teng. Agar
taktlar o’rtasida pauza kelsa "Ist" so’zi qo’llanilgan.

Masalan: bakka bum bak ist baka bak. 30 yillardan so’ng doyra usullari, ya’ni "Bum"

chiziq ostiga "Bak" esa chiziq ustiga yozilib, ijro etiladigan bo’ldi. Bu doira usullarini A.Eyxgorn,
V.Leysok, N.Mironov, V.Uspenskiylar bir nota chiziq oralig’ida nota yo’lida yozganlar. Doirani
tovush balandligi noaniq, ya’ni uning terisi qanday tortilganiga qarab sado beradi, aniq bir nota,
ya’ni tovush, ovoz bir xil chiqmaydi. Bum bilan bak oralig’i kvarta intervaliga yaqinroq. Ijro har
xil usul bilan kelishi, barmoqlar harakatida tovushlarning o’zgarishiga olib keladi. Doira ijrosi,
o’ng qo’l bilan chap qo’l harakatiga bog’liq, doirani qaysi yeriga, gardish o’rtasiga yo chetiga yoki
bo’lmasa gardishdan ozgina o’rtasiga yaqinroq urib cholish, o’ziga xos tovush chiqaradi. Ba’zan
barmoqlarga metaldan yasalgan noxun taqilib chalinadi. Mana shunaqa ijro etilgan bum bilan
bumni, bak bilan bakni farqi juda katta bo’ladi. XX asrning 50-60-yillariga kelib, doirani chalish
usullari A.I.Petrosyans tomonidan o’zgartirildi, Toshkent eksperemental labaratoriyasida
tasdiqlanib, ko’pchilik musiqashunos olimlar tomonidan 4 qatorlik doira chalish usuli joriy etildi
va hozirgacha qo’llanilib kelinmoqda. Har bir qo’lning, ya’ni o’ng va chap qo’llarning ovozlari
tovushlari alohida yoziladi. Quyida doirachilikda dong taratgan mashhur va mohir doyrachilar
xotirasini yodga olamiz: Usta Olim Komilov, To’ychi Inog’omov, G’ofur Azimov, Bolta
Sharipov, Dadaxo’ja Sottixo’jayev, Rashid Nurmehammedov, Rahmon Otaboyev, Samarqandlik
Baxtiyor Jobirov va boshqalar. Endilikda sitqi dildan xizmat qilib kelayotgan doirachilar: Rahim
Isaxo’jayev, Qahramon Dadayev, Tal’at Sayfiddinov, Dilmurod, Elmurod, Xolmurod Islomovlar,
Rahmatullo Samadov, Abbos Qosimov va boshqalar.

REFERENCES

1.

Akbarov Il. Musiqa lug’ati T., San’at 1990 yil.


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

149

2.

Vizgo T. O’rta Osiyo musiqa asboblari. Moskva., 1980 yil.

3.

Karomatov F. O’zbek chlg’uchilik musiqasi. Moskva., Muzika 1980yil.

4.

Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.

5.

Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.

6.

Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.

7.

Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.

8.

Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.

9.

Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.

10.

Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.

Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ

ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ

ЖИҲАТЛАРИ

//Образование

и

инновационные

исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.

11.

Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ

ЖИҲАТЛАРИ

//Образование

и

инновационные

исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.

12.

Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ

МУСТАҚИЛ

ИШЛАШ

КЎНИКМАЛАРИНИ

ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.

13.

Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.

14.

Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.

15.

Tajimuratova Shakhnoza Saginbaevna. (2022). MANAGEMENT AND STUDY OF
CULTURE AND ART. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1),
758–762.

16.

Sag’inbaevna, T. S. (2023). Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence.
Spanish Journal of Innovation and Integrity, 18, 39-41.


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

150

17.

Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.

18.

Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.

19.

БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.

20.

Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.

21.

Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.

22.

Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.

23.

Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.

24.

Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.

25.

Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.

26.

Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.

References

Akbarov Il. Musiqa lug’ati T., San’at 1990 yil.

Vizgo T. O’rta Osiyo musiqa asboblari. Moskva., 1980 yil.

Karomatov F. O’zbek chlg’uchilik musiqasi. Moskva., Muzika 1980yil.

Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов