ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
63
YOZYOVON TUMANI SHAHARCHALARIDA AHOLINING YILLIK O‘SISHIGA
TA’SIR ETUVCHI OMILLAR
Abduvaliyev Xayitboy Abdug‘aniyevich
Farg‘ona davlat universiteti geografiya kafedrasi dotsenti v.b., PhD
Mahammadova Mahbubaxon Rahmiddin qizi
Farg‘ona davlat universiteti geografiya yo‘nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10278194
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Farg‘ona viloyatining Yozyovon tumani shaharchalari
aholisi sonining 2022-2023-yillardagi demografik holati tahlil qilingan. Mualliflar taxlil
yuzasidan ayrim xulosalarga erishgan.
Kalit so‘zlar:
shaharchalar, aholi soni, aholi zichligi, migratsiya, infratuzilma, tabiiy
geografik sharoit.
FACTORS AFFECTING THE ANNUAL GROWTH OF THE POPULATION IN
THE TOWNS OF YAZYOVON DISTRICT
Abstract.
This article analyzes the demographic situation of the population of the towns of
Yozyovon district of Fergana region in 2022-2023. The authors have reached some conclusions
about the analysis.
Key words:
towns, population, population density, migration, infrastructure, natural
geographical conditions.
ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ГОДОВОЙ РОСТ НАСЕЛЕНИЯ В ГОРОДАХ
ЯЗЕВОНСКОГО РАЙОНА
Аннотация.
В данной статье анализируется демографическая ситуация населения
городов Езёвонского района Ферганской области в 2022-2023 годах. Авторы пришли к
некоторым выводам по поводу анализа.
Ключевые слова:
города, население, плотность населения, миграция,
инфраструктура, природно-географические условия.
Kirish.
Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan qismida, qit’a, mamlakat, viloyat, tuman,
shaharlarida istiqomat qiluvchi insonlar majmui. Mazkur insonlar zaminida jamiyat shakllanadi.
Yer yuzida insonlar paydo bo‘libdiki, yildan-yilga o‘sib rivojlanib bormoqda. Insonlar paydo
bo‘lganlaridan buyon o‘zlari uchun qulay shart-sharoitlar yaratib, o‘zlarining yashash muhitini
optimallashtirishga harakat qilib kelmoqdalar. Aholi o‘z ehtiyojlarini qondirish maqsadida tabiiy
resurslardan foydalanib, zarur bo‘lgan maxsulotlarni yaratib kelmoqda.
Shu xususida vatanimizda aholi soni bo‘yicha yuqori o‘rinlarni band qilib kelayotgan
Farg‘ona viloyati aholisining demografik holatini o‘rganish va tahlil qilib borish muhim geografik
tadqiqotlar olib borishni talab etadi. Farg‘ona viloyatida 15 ta ma’muriy tuman bo‘lib,ularning
ichida aholi sonining ko‘pligi bo‘yicha Quva tumani oldinda tursa, aholining o‘sish suratlari
bo‘yicha Yozyovon tumanining ham alohida o‘rni mavjud.
Muhokama va natijalar.
Yozyovon tumani Farg‘ona viloyatining shimoliy qismida
joylashgan. Yozyovon tumani shimolda Andijon viloyati, shimoliy-g‘arbdan Namangan, janubi-
g‘ g‘arbda Toshloq tumani, janubda Qo‘shtepa tumani, janubi-g‘arbda Oltiariq tumani bilan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
64
chegaradosh. Tuman 1980-yil 27-dekabrda tashkil etilgan. Markazi Yozyovon shaharchasi.
Maydoni 0,407 ming kv.km. 33 ta mahalla fuqarolari yig‘inlari, 37 ta aholi yashash punktlari
mavjud. 2023-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra jami aholi soni 117237 kishini tashkil etib, zichligi 1
kv.km ga 288 kishi to‘g‘ri keladi. Viloyat markazigacha bo‘lgan masofa 45 kmni tashkil etadi.
Yoyovon tumanida 9 ta shaharcha (Yozyovon, Yozyovonchek, Yo‘ldoshobod, Qorasoqol,
Qoratepa, Kelajak, Quyi Soybo‘yi, Toshovuz, Xonobod) va 28 ta qishloq aholi punktlari mavjud
(1-jadval).
1-jadval
Yozyovon tumani shaharchalari haqida ma’lumot
№
Shaharchalar
Aholisi soni
01.01.
2022
01.01.2
023
Yillik
o‘sish
1
Kelajak
3011
3033
100,7
2
Quyi Soybo‘yi
7253
7346
101,3
3
Yozyovonchek
4452
4514
101,4
4
Xonobod
7444
7549
101,4
5
Toshovuz
6210
6314
101,7
6
Yozyovon
14066
14323
101,8
7
Qoratepa
15923
16213
101,8
8
Qorasoqol
4767
4861
102,0
9
Yo‘ldoshobod
5858
6005
102,5
O‘rtacha
101,7
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rish mumkinki, 2022-yilga nisbatan 2023-yilda Yozyovon
tumani aholisi 2495 kishiga ko‘paygan. Bir yillik bu ko‘payishning 47% i ya’ni, 1174 kishi
shaharchalar hisobiga to‘g‘ri kelmoqda. Qolgan 1321 kishi ya’ni 53%i esa qishloq aholi punktlari
hisobiga to‘g‘ri keladi. Tumanning aholisining shaharchalar hisobiga bir yillik o‘sishi o‘rtacha
101,7 foizni tashkil qilmoqda. Tuman shaharchalarining bir yillik o‘rtacha o‘sishi ko‘rsatkichiga
nisbatan tumanning Quyi Soybo‘yi (101,3), Xonobod (101,4), Yozyovonchek (101,4)
shaharchalari past o‘sganligi ma’lum bo‘ldi. Toshovuz (101,7), Kelajak (101,7) shaharchalari
tuman shaharchalari o‘rtacha ko‘rsatkichi bilan bir xil holatni qayd etgan bo‘lsa, Qoratepa (101,8),
Yozyovon (101,8), Qorasoqol (102,0), Yo‘ldoshobod (102,5) shaharchalari tuman shaharchalari
o‘rtacha ko‘rsatkichidan yuqori holatni qayd etganligini ko‘rish mumkin.
Shaharchalarni o‘rtacha arifmetik qiymat topish usulida bir yillik o‘sishini past, o‘rta yuqori
darajalarga ajratilsa quyidagi holat yuzaga kelganligi ma’lum bo‘ldi.
Quyi o‘sish sur’atlariga ega bo‘lgan shaharchalar:
Kelajak (100,7), Quyi Soybo‘yi (101,3);
O‘rtacha o‘sish sur’atlariga ega bo‘lgan shaharchalar:
Xonobod (101,4), Yozyovonchek (101,4), Toshovuz (101,7), Qoratepa (101,8), Yozyovon
(101,8);
Yuqori o‘sish sur’atlariga ega bo‘lgan shaharchalar:
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
65
Qorasoqol (102,0), Yol’doshobod (102,5);
Tumandagi demografik o‘sish stabil bo‘lib, hech bir shaharchada demografik
ko‘rsatkichlar manfiy nisbatga ega emas. Tuman shaharchalarining o‘rtacha o‘sish ko‘rsatkichi
meyor darajasida bo‘layotganligi ko‘rinadi.
Ushbu jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turubdiki, Yozyovon tumani aholisining yillik
o‘sish hisobining deyarli yarmi, shaharchalar hisobiga to‘g‘ri keladi. Shaharchalar orasida
Yo‘ldoshobod shaharchasi eng yuqori natijanni ko‘rsatgan. Buning asosiy sabablari, aholining
turmush darajasi yaxshilanayotgani, aholi zamonaviy uy-joylar bilan ta’minlanayotgani, aholiga
xizmat ko‘rsatish sifati ortib borayotganidir.
Kelajak va Quyi Soybo‘yi shaharchalarida aholining o‘sish sur’atlari nisbatan past
ko‘rsatkichlarga ega. Bunining sababi geografik o‘rinning aholi uchun qulay emasligi, aholining
yashash sharoiti, ma’lumotlik darajasining pastligi, aholining bantlik darajasi past bo‘lganligi
uchun aholining aksariya qismi migratsiya hisobiga chiqib ketishidir. Bundan tashqari bu
shaharchalarda suv resurslari ham yetarli darajada ta’minlanmagan, qishloq xo‘jalik yerlari ham
unchalik yaroqlik emas.
Hozirgi kunda aholining turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan ko‘plab islohotlar olib
borilmoqda. Bu islohotlar samarasi ko‘z o‘ngimizda namoyon bo‘lmoqda. Aholiga xizmat
ko‘rsatish sifati oshib bormoqda, aholining daromadlarini oshirishga qaratilgan ko‘plab chora-
tadbirlar qo‘llanilmoqda. Davlat dasturi asosida (“Insonga e’tibor va sifatli ta’lim” yilida)
hududlarni ijtimoiy rivojlantirish o‘z samarasini berayotganligi bilan ham izohlanadi.
Xulosa.
Har bir mamlakar rivojlanib, iqtisodiy-ijtimoiy jihatdan yuksalib borar ekan, bu
albatta aholining turmush darajasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Iqtisodiy-ijtimoiy rivojlangan sari
aholining soni va zichligi ham ortib boradi. Mamlakatda shakllanayotgan shaharchalarni
joylashtirishda bu masalaga ham alohida e’tibor qaratish lozim. Shu o‘rinda Yozyovon tumani
aholisini yildan yilga o‘sib borayotganini hisobga olgan holda, ularni hudud bo‘ylab
joylashtirishda ayrim nozik masalalarga alohida e’tibor qaratish lozim. Bu albatta, tumanning
kelajakdagi qiyofasini shakllantarishda muhim omil hisoblanadi.
REFERENCES
1.
Abdug‘aniyevich, A. X. (2023). FARG ‘ONA VILOYATI NORASMIY MEHNAT
BOZORLARI SHAKLLANISHINING GEOGRAFIK OMILLARI.
World of
Science
,
6
(4), 574-580.
2.
Abduvaliyev, H. A. (2020). GEOGRAPHICAL DIRECTIONS OF THE STUDY OF
THE TERRITORIAL ORGANIZATION OF THE POPULATION.
Scientific and
Technical Journal of Namangan Institute of Engineering and Technology
,
2
(6), 255-
261.
3.
Абдувалиев, Ҳ. А., Ҳамдамова, Ф. А. Қ., & Эралиева, З. З. Қ. (2021).
ЛАНДШАФТ ОМИЛИ АСОСИДА АҲОЛИ ҲУДУДИЙ ТАКРИБИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ.
Academic research in educational sciences
,
2
(12), 1141-
1145.
4.
Аҳмадалиев, Ю. И., Абдувалиев, Ҳ. А., & Алимджанов, Н. Н. (2019). ABOUT
THE ETHOGEOGRAPHIC ROOTS OF PROBLEMS OF THE CONSUMING
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
66
WATER AND GROUND RESOURCE. In
Геоэкологические проблемы бассейна
Аральского моря: научные идеи, исследования, инновации. Сборник материалов
Международной научно-практической конференции
(pp. 107-111).
5.
https://farstat.uz/uz/rasmiy-statistika/demography-2.html
