ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
268
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI ART-PEDAGOGIKA VOSITASIDA
IJODIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH
(TAYYORLOV GURUH MISOLIDA)
Bo'ronova Muhayyo Qahhorovna
Buxoro viloyat Romitan tuman Gazli shahar
26-DMTT tayyorlov guruh tarbiyachisi
https://dоi.оrg/10.5281/zenodo.10301252
Annotatsiya.
Mazkur maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarni ART-pedagogika
vositasida ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish masalalari yoritib berilgan. Shuningdek, maqola
davomida maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat vositasida bolalarning
qobiliyatlari va ijodkorligini rivojlantirish haqida so'z boradi.
Kalit so’zlar:
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, maktabgacha yoshdagi bolalar,
tayyorlov guruh.
DEVELOPMENT OF CREATIVE ABILITIES OF PRESCHOOL CHILDREN BY
MEANS OF ART-PEDAGOGY
(IN THE EXAMPLE OF A PREPARATORY GROUP)
Abstract.
This article highlights the issues of developing creative abilities of preschool
children through ART-pedagogy. The article also talks about the development of children's
abilities and creativity through visual activities in preschool educational institutions.
Key words:
development of creative abilities, children of preschool age, preparatory
group.
РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ ДОШКОЛЬНИКОВ
СРЕДСТВАМИ АРТ-ПЕДАГОГИКИ
(НА ПРИМЕРЕ ПОДГОТОВИТЕЛЬНОЙ ГРУППЫ)
Аннотация.
В данной статье освещаются вопросы развития творческих
способностей дошкольников посредством АРТ-педагогики. Также в статье говорится о
развитии способностей и творчества детей посредством изобразительной деятельности
в дошкольных образовательных учреждениях.
Ключевые слова:
развитие творческих способностей, дети дошкольного возраста,
подготовительная группа.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi “2017-2021 yillarda
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-
sonli qarori ijrosini ta’minlashda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan
yaxshilash, ta’limtarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlarini tatbiq etish, malakali pedagog
kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni har tomonlama intellektual, ahloqiy, estetik va jismoniy
rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, ta’lim muassasalarining moddiy texnika bazasini,
Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan
dasturida belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari rejasi ishlab chiqildi.
Maktabgacha ta’limning vazifasi bolalarni xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va
ma’naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash: bolalarda milliy vatanparvarlik hislarini shakllantirish,
maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish moyilliklarini
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
269
shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini
rivojlantirish, o‘zining fikrini mustakil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning
jismoniy va ruhiy sog‘ligini ta’minlashdan iborat.
Asosiy maqsadlardan yana biri zamonaviy tasviriy san’at orqali bolalardagi qobiliyat
hamda imkoniyatlarni aniqlab, ularni to‘g‘ri shakllantirish va yuzaga chiqarishdir.
Tasviriy san’atning o‘ziga xos murakkabliklarini tushunib, uning nozik qirralarini
maktabgacha yoshdagi bolalarga ulashish mahoratiga ega bo‘la oladigan tarbiyachilarni yetishtirib
chiqarish vazifasi turibdi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat vositasida bolalarning estetik
qobiliyatlarini shakllantirishda tarbiyachining o‘rnibeqiyos. U chuqur bilim va yuqori malakaga
ega bo‘lishi, buning uchun muntazzam ravishda o‘z ustida ishlashi, o‘zining ilmiy nazariy
saviyasini tinimsiz ko‘tarishi, ilg‘or tajribalarga tayanishi kerak.
Davlat umumilliy dasturi ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, uni ham shaklan, ham
mazmunan zamon talablariga moslashtirish, ta’lim sifatsamaradorligini uzluksiz takomillashtirib
borishga yo‘naltirildi.
Тasviriy faoliyati bo‘yicha maktabgacha
ta’lim muassasasi dasturi va maktabda tasviriy
san’at dasturi bolalarda tevarak atrofga nisbatan,
san’at bolalarda estetik munosabatni tarbiyalash
ijodiy qobiliyat va tasvirlashlarini rivojlantirishni
ko‘zda tutadi. Maktabgacha ta’lim muassasasi
mashg‘ulotlarida, maktabda muvaffaqiyatli o‘qib
ketishlari uchun zarur bo‘lgan vazifalar xal etiladi.
Rasm, applikatsiya, loy ishlari jarayonida
bolalarda
fikr
yuritishning
analiz,
sintez,
takrorlash, konkretlashtirish kabilar shakllanadi. Shuningdek bu jarayonlarda bolalar jamoada
ishlashga, o‘z harakatini o‘rtoqlarining harakatiga bo‘ysundirishga o‘rganadilar. Bolalar
maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyati mashg‘ulotlari bolalarda, o‘quv faoliyatida
zarur bo‘lgan malaka ko‘nikmalarni shakllantiradi.
Maktabgacha
ta’lim
muassasalarining
tasviriy faoliyat birlamchi yo‘nalishi maktabgacha
yoshdagi
bolalarni
badiiy-estetik
tarbiyalash
hisoblanadi.
Bu
yo‘nalishning
samarasi
estetik
yo‘nalishning barcha vositalarini (teatr, musiqa,
badiiy adabiyot, rasm chizish, applikatsiya va
boshq.) kompleks tarzda qo‘llanilgandagina aniq
bo‘ladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tiladigan “Tasviriy faoliyat” mashg‘ulotlari
bolalarga beriladigan estetik tarbiya masalalarini yechishda katta ahamiyatga ega. Chunki tasviriy
faoliyat o‘z xususiyatiga ko‘ra badiiy faoliyat hisoblanadi. Badiiy faoliyat mashg‘ulotlarining
barcha turlari bolalarda go‘zallikni bilish uchun, borliqqa emotsional-estetik munosabatni
rivojlantirish uchun keng imkoniyatlarni ochib beradi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
270
“Tasviriy faoliyat” mashg‘ulotlari jarayonida:
Badiiy didni tarbiyalash;
Amaliy badiiy faoliyat va malakalarni rivojlantirish;
Fantaziya, ijodiy fikrlash va tasavvur qilish, idrok qilishni rivojlantirish;
Qo‘lning aniq harakatlari va barmoqlarning mayda motorikasini rivojlantirish;
Kasbiy badiiy-ijodiy faoliyat kurtaklarini namoyon bo‘lishi uchun imkon yaratish kabi
ta’limiy va tarbiyaviy masalalar hal etib boriladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun ishlab chiqilgan takomillashtirilgan “Bolajon”
tayanch dasturining tuzilishi va mazmunining tahlilidan ayonki, kichik guruhlardan boshlab eng
ko‘p vaqt tasviriy faoliyatga ajratilgan.
Agar tasviriy faoliyatning turlari
rasm (2soat),
applikatsiya (0,5 soat),
qurish-yasash (0,5 soat)
loy ishini (1 soat) qo‘shib hisoblasak, jami 4 soatni tashkil etadi.
Haftalik yuklama 12 soatni tashkil etilishini e’tiborga oladigan bo‘lsak, tasviriy faoliyat
barcha faoliyatlarning uchdan bir qismini tashkil etadi.
Demak, tasviriy faoliyat integrativ mazmun kasb etuvchi eng katta bo‘lim hisoblanadi va
faoliyatning boshqa turlari bilan mantiqiy va didaktik bog‘liqlikda amalga oshiriladi. Bu omil
tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari mazmuni va metodikasini faoliyatning boshqa turlariga hamohang
tarzda takomillashtirib borish lozimligini anglatadi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarda bolalar asosan
amaliy ish bajaradilar, san’at asarlarini bilan rasmga qarab hikoya qilish; maktabda esa tasviriy
san’atning turlari rang tasvir, grafik, haykaltaroshlik va dekorativ san’at asarlari bilan yanada
chuqurroq tanishadilar. Maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari xilma-
xildir: rasm chizish, loy, applikatsiya, qurish-yasash mashg‘ulotlari hisoblanadi. Maktabgacha
ta’lim muassasasida keltirilgan mashg‘ulotlarning hammasiga katta ahamiyat beriladi.
Boshlang‘ich sinflarda ta’lim-tarbiya masalalarining muvaffaqiyatli hal etilishi, maktabgacha
ta’lim muassasalarida olib boriladigan tasvirlash faoliyati mashg‘ulotlari bilan uzviy ravishda olib
boriladi.
Bolalar guruhdagi olib boriladigan tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarida, qalam hamda
mo‘yqalamdan erkin foydalanishga o‘z xarakterini va qo‘l kuchini idora etishga o‘rganadilar. Bu
esa, malakani egallash, bolalarda qo‘lini yengil, erkin bir tekisdagi harakat qilish xususiyatlarini
rivojlantiradi.
Bolalar turli shakl, kattalik, proporsiyadagi
predmetlarni chizish jarayonida predmetning ish
xususiyatiga qarab yo‘nalishni saqlash zarurligiga,
predmetning
kattaligiga
mos
ravishda
harakatlanishga o‘rganadilar. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida olib boriladigan tasviriy faoliyat
mashg‘ulotlarida materialdan tartibli foydalanishga,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
271
ularni toza saqlashga, faqat zarur materiallardan hamda ularni ishlatish yo‘llarini rejalashtirishga
o‘rganadilar. Bu mashg‘ulotlar bolalarda diqqatni va ko‘rish xotirasini rivojlantiradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tayyorlov guruhida naturaga qarab rasm chizish yoki
tasvirlashga nisbatan talablar oshadi va bu talablar maktab talabiga yaqinlashadi. Naturaga qarab
tasvirlashda ishning ketma-ketligini ko‘rsatib, bolalar tayyorlov va katta guruhida o‘rganishning
boshlang‘ich bosqichidagina amalga oshiriladi. Bolalar naturani analiz qilishga butun umumiy
shaklni xomaki qog‘ozga tushirib olishga, rasmni naturaga solishtirishga, xato va kamchiliklarini
to‘g‘rilashga, naturaga o‘xshatishga urinadilar.
Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarida geometrik shakllarni topa olishga yoki ko‘ra olishga,
ularni terminlar bilan atashga, kengligi kattaligi, uzunligi, balandligini, qismlarning bir-biriga
nisbatan fazoviy joylashishini bilan tanishishni bolalarni maktabni 1-sinfda elementar matematik
tushunchalarini puxta egallashlariga yordam beradi.
Qurish-yasash mashg‘ulotlarida materiallardan qurish yasash bolalarda ko‘z bilan
chamalashni shakllantiradi va bolalarni maktabdagi texnik darslarni egallashga yoki
o‘zlashtirishga yordam beradi.
Shunday qilib, tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarida bolalardagi badiiy did va ijodiy
qobiliyatlar o‘sadi va bu orqali maktabda o‘qishga tayyorlanib boriladi. Chunki bolalar predmetlar
bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga xos sifatlari, shakli, rangi, katta-kichikligi bilan
tanishadilar, ularni farqini, o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa, bolalarni sensor tarbiyalashga,
ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi.
Tasviriy faoliyat bolalarni axloqiy tarbiyalaydi. Bolalar ishlarida o‘z hayotida, jamiyatda
bo‘layotgan voqea-hodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun bo‘ladilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga
maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga
yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-
biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlari; ishni baholash jarayonida, ularda o‘rtoqlarining
ishga nisbatan real munosabatda bo‘lish, to‘g‘ri baholash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan
xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar shakllanadi.
Тasviriy faoliyat - bu bolalarni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini
bajarishda
tinmay
mehnat qilishga undovchi faoliyatdir. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy
vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini
ajratish bu estetik sezgining bo‘laklari
hisoblanadi.
Bolalarda
estetik
sezgining
rivojlanishi - rangi, ritmi, proporsiyani chuqurroq
sezish bilan bog‘liqdir. Bola rangni, shaklni,
uning xilma-xilligini sezsa, shunchalik ranglar
aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi,
bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik sezgining
rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi
sifatlariga nisbatan estetik baho berishni
rivojlantiradi. Ularda tasviriy san’at asarlarini
tushunishga,
ularga
nisbatan
his-tuyg‘uni,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
272
munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarning badiiy ijodiy o‘sishida muhim o‘rin
egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi-bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz
yaratishda zarur bo‘lgan malaka, ko‘nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki
istirohat bog‘iga sayr, kuz faslida ekskursiya uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki
tevarak atrofni kuzatishda kelib chiquvchi estetik histuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, kishilar
mehnatiga to‘g‘ri baho berish, Vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin.
Bolalarni o‘z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular
ko‘rganda quvonadigan qilib yaratish - bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi
hisoblanadi.
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. Rasm, loy,
qurish materiallari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va
mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi:
pedagogni tinglashga, uning ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal
etishda, uning asosiy va muhim hal etish yullarini izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy
sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish, maktabda
vazifalarni bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik
jihatdan ham tayyorlanib boradi.
REFERENCES
1.
Takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016.
2.
Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. T.: 2017
3.
“Bilimdon” dasturi. T.: 2014
4.
Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djurayeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda
applikatsiya mashg‘ulotlari. T., 2014.
5.
D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini
shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi bo‘yicha yozilgan
dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007
