190
TÁRBIYA ISKERLIGINDE MUZIKANIŃ TUTQAN ORNI
Azima Usenova
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti
Kórkem-óner kafedrası oqıtıwshısı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10377525
Annotaciya.
Bul teziste muzıka insan ruwxıylıǵın qáliplestiriw deregi boyınsha
maǵlıwmatlar sóz etilgen.
Gilt sózi:
Muzıka, estetika, ruwxıy, ádep-ikramlı, páklik, tárbiya, nama, shaxs.
РОЛЬ МУЗЫКИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ.
Аннотация.
В данном тезисе упоминаются сведения об источнике формирования
музыки человеческой духовности.
Ключевое слово:
музыка, эстетика, духовность, нравственность, чистота,
воспитание, мелодия, личность.
THE ROLE OF MUSIC IN THE EDUCATIONAL PROCESS
Abstract.
This thesis mentions information about the source of the formation of music of
human spirituality.
Key words:
music, aesthetics, spirituality, morality, purity, upbringing, melody,
personality.
Muzıka madeniy túrmisimizda keń orın tútqan, insan shaxisin qáliplestiriwde tiykarǵı
áhmiyetti payda etetúǵin kórkem óner túri bolıp esaplanadı. Muzıka tárbiyasına bolsa, názik
tárbiyanıń tiykarǵı hám qúramalı tarawlarııń biri, ol átıraptaǵı gózzal nárselardi durıs qabıl etiwge
hám qádirlewge úyretedi. Oqıwshılarǵa jaqsı tárbiya beriwde ulıwma orta tálim beretuǵın
mekteplerdegi, muzıka mádeniyatı sabaqlarınıń ornı úlken. Oqıwshılar muzıka sırların túsiniwdi
hám qádirlewdi mádeniyatqa iye bolıwdı, eń aldı menen mektepte úyrenedi. Estetikanı
qáliplestiriw úshın bolsa, muzıka mádeniyatı sabaqları menen bir qatarda klastan tısqarı muzıka
tárbiyasınıń áhmiyeti úlken. Sebebi klastan tıs muzıka tárbiyasınıń jámiyetlik hám dógerek
jumıslarında balalar jeke tarizde qamrab alınadı. Sonday-aq, muzıka tárbiyası sazende yáki
aktirisanı emes, eń aldı menen insandı tárbiyalaydı. Ósip kiyatırǵan jas áwladtı muzıka gozzallıq
álemine alıp kiredi. Sebebi, muzıka insan túrmısına kúshli tásir kórsetiw imkanyatına iye hám
ádep – ikramlilıq estetika tárbiyasınıń áhmiyetli bólegi bolıp esaplanadı. Insan muzıka menen
ana háyiwi arqalı tanısıp, ómir boyı muzıkadan zawıq alıp jasaydı. Muzıkadan azıq alıw úshın
bolsa, insan joqarı mádeniyatlı, taza qálib iyesi, gozzallıqtı sezine alatuǵın bolıwı kerek.
191
Alımlardan “ Adam shaxıs bolıwı úshın, ol rúwhiy tárepten rawajlanıwı, ózin bir pútin insan dep
seziniwi kerek” - degen edi.
Shaxstı rawajlandırıw úshın aldın onıń minez - qúlqına tásir etiwshi faktorlardı, onıń
tábiyatın , qızıǵıwshılıǵın úyıreniwi lazım. Búnıń úshın shaqıstı túrli múnásabetler dógeregine
qoyıp baqlawı kerek. Áne sol waqıtta onıń sotsiyal minez- qúlıqı, rúwhiy kórinisi, insannıń
páziletleri júzege shıǵadı. “Har bir insan - degen edi Abú Nasir Al Farabiy – óz tábiyatı menen
sonday dúzilgen, ol jasaw hám joqarı jetiskenlikke eırisiw úshın insanlar toparına mútájlik
túwıladı, sol sebepli ol kóp nárselerdi óz ara járdemlesiwi arqalı jetiklikke erisedi”.
Balanıń shaxıs sıpatında rawajlandırıwında násil, átıraptagı ortalıq, tárbiya áhmiyetli orın
tutadı. Oqıtıwshı búl faktorlardı baqlap, úyrenip shıǵıp, oqıwshılardın qızıǵıwı, qábileti,
muzıkaǵa, gozzallıqqa, miynetke múnasabetlerine qarap, muzıkalıq bilim , kónlikpe hám
tájiriybelerdi sińdirip barıwı lazım. Insan muzıkadan ómir boyı zawıq aladı. Sol sebepli
oqıwshılardı muzıka mádeniyatına tárbiyalaw, joqarı talǵam
menen qúrallandırıw, rúwhıy
dúnya qarastı qáliplestiriw baslawish klass muzıka oqıtıwshısınıń waziypası bolıp esaplanadı.
Muzıka insan denesine emotsiyanal tásir kórsetiw menen birge, muzıkalıq dawıs járdeminde
júzege keletiǵın muzıkalıq ırǵaqlar menen tásir etedi, balalardı qúwandıradı, oylandıradı,
jaqsılıqqa, gozallıqqa jetekleydi hám estetika álemine alıp keledi Solay eken, baslawısh
klasslarda muzıka mádeniyatı sabaqlarına itibar jánede kúshiyip, baslawısh klass muzıka
oqıtıwshısı aldına úlken wazıypaları qoyadi. Sol menen birge, ziyrek oqıwshılardı, mektep
túrmisina jámatshilik hám dógerek júmıslarına tartiw baslawish klass oqıtıwshısına júkletiledi.
Muzıka mádeniyatı sabaqlarında milliy muzıka miyraslarinan toliq paydalanıw hám búǵngi
zamanagóy shigarmalardi muzıka sabaqlarında qollanıw, oqıtıwshıdan júmis mazmúni hám
taktikasin jańalawdı talap etedi. Búnıń úshın muzıka oqıtıwshısı óz panin púhta biliwi, balalardı
jaqsı kóriwi, pedagogika, pisixologiya, balalar fiziologiyası, muzıka oqıtıw metodikasınan tereń
bilimge iye bolıwı lazım. Sebebi jas awladti barkamal insan etip tárbiyalawda muzıka oqıtıwshısı
jetekshi bolıp esaplanadı. Mektep túrmısında baslawısh klass muzıka oqıtıwshınıń xizmet
darejesi keń. Muzıka mádeniyatı sabaqlarınan tısqarı, oqıwshılar menen tárbiyalıq, muzıkalıq
ashıq sabaqlar ótkeriledi. Búl házirgi zaman oqıtıwshılarınan júmıs mazmúnın jańalaw
protsessin talap etedi. Muzıka oqıtıwshısı sabaq protsessinde qosıq aytıw, muzıka tıńlaw,
muzıkaǵa say balalar saz àsbaplarınan paydalanıw muzıkalıq ritmikalıq háreketlerdi orınlaw
siyaqlı sabaq xizmetinde muzıkaǵa qızıqtıra alıw, olardıń muzıkalıq qábiletlerin arttırıw
ǵ
a
háreket etiwi lazim. Sebebi, muzıka oqıwshılarǵa tez tásir ete alatú
ǵ
in tálim - tárbiya quralı
bolıp esaplanadı
.
Ol oqıwshılardı jaqsı insan bolıp qáliplesiwinde jámáátshilik hám ádep- ikramlıq
192
tárepten jaqsı tásir kórsetedi. Sonıń úshında, muzıka mádeniyatı sabaqları, tárbiya sabaǵI dep
ataladı. Sabaq nátiyjeligin asırıw muzıka oqıtıwshısınan miynet, óz pánine múxabbat, balalardı
gózzallıq ham estetika álemine kiriw úshın bilim hám muzıkaǵa mehir qoyıwdı talap etedi
.
REFERENCES
1.
Bazarbaevana U. A. BAYRAMLAR HA’M MÁDENIY ILAJLAR TÚRLERI
HAQQINDA //Journal of Integrated Education and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 2. – С.
31-34.
2.
Usenova A. About the Development of the Field of Culture and Art in the Present Times
//Eurasian Scientific Herald. – 2022. – Т. 13. – С. 39-40.
3.
Allambergenovna A. R. THE MANIFESTATION OF EUROPEAN AND NATIONAL
TRADITIONS IN THE OPERA" GULAYIM" //International Journal of Philosophical
Studies and Social Sciences. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 185-187.
4.
Абатбаева Р. А. ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН МУСИҚА МАДАНИЯТИНИ
РИВОЖЛАНИШИДА МАШХУР БАСТАТОР Н. МУҲАММЕДДИНОВНИНГ
ЎРНИ //Oriental Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 648-653.
5.
АБАТБАЕВА Р. КОМПОЗИТОР НАЖИМАДДИН МУХАММЕДДИНОВ
ИЖОДИДА ТАРИХИЙ СИЙМОЛАР //Journal of Culture and Art. – 2023. – Т. 1. –
№. 1. – С. 60-66.
6.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
7.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
8.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
9.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
10.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
193
11.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
